Βίαιοι έφηβοι: Εν δυνάμει δολοφόνοι;

Συγκλονίζει η είδηση ενός ακόμα δεκαεφτάχρονου που έστρεψε το όπλο του και σκότωσε αθώους ανθρώπους. Το ερώτημα στα χείλη όλων είναι «γιατί;». «Τι προκαλεί την επιθετικότητα στην εφηβεία;», «Πώς γίνεται και παιδιά καλών οικογενειών κάνουν τέτοια πράγματα;». Δυστυχώς, η ψυχολογία δεν μπορεί να δώσει μία ξεκάθαρη απάντηση, αλλά παρουσιάζει σημαντικούς παράγοντες που φωτίζουν το φαινόμενο της εφηβικής επιθετικότητας.

Καταρχήν, οι έφηβοι δολοφόνοι δε δρουν παρορμητικά. Προγραμματίζουν και σχεδιάζουν τις πράξεις τους, και ενημερώνουν τους άλλους για τις προθέσεις τους, είτε λεκτικά είτε ηλεκτρονικά, είτε με κάποια άλλη μορφή. Το μονοπάτι της βίας είναι μακρύ, οργανωμένο και δημόσιο.

Ακόμα, λίγοι από τους εφήβους-δολοφόνους έχουν διαγνωστεί με ψυχιατρική ασθένεια, αν και μπορεί να έχουν κάποια σημάδια.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, πιο σχετικές ερωτήσεις είναι αυτές με τη συμπεριφορά και την επικοινωνία του εφήβου: τι είπε; σε ποιον το είπε; έχει απώλειες στη ζωή του; θρηνεί κάτι; έχει φίλους; τι ξέρουν; έχει πρόσβαση σε όπλα; είναι απελπισμένος ή έχει κατάθλιψη;

Η φύση της Εφηβείας

Στην εφηβεία συμβαίνουν τεράστιες ορμονικές, σωματικές, αλλά και ψυχικέςς αλλαγές. Είναι η φάση κατά την οποία το παιδί χρησιμοποιεί τη λογική σκέψη και τεστάρει αν όλα όσα του έχουν πει οι ενήλικες ισχύουν. Αυτό εξηγεί τον εφηβικό ιδεαλισμό και την τάση των εφήβων να κρίνουν και να κατακρίνουν τα πάντα, επιθυμώντας δραστικές λύσεις για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο. Η ιδέα ότι η εφηβεία είναι περίοδος «καταιγίδας και στρες» ισχύει για μια μερίδα παιδιών, αλλά για τα περισσότερα δεν πρόκειτα για τόσο τραυματική εμπειρία, και, σίγουρα, δεν είναι βίαιη, παρά το ότι μπορεί να υπάρχουν προβλήματα.

Εφηβικά Προβλήματα

Κακή Επικοινωνία

Η εφηβεία είναι πιο ομαλή και ήρεμη όταν οι γονείς γνωρίζουν πώς να επικοινωνούν σωστά με τα παιδιά τους, ακούγοντας τη γνώμη τους και συζητώντας για ό,τι τα απασχολεί, οπότε αυτά έχουν μικρότερο περιθώριο να επαναστατήσουν. Οι αυταρχικοί γονείς όμως που επιβάλουν τη γνώμη τους υποσκάπτουν τη σωστή επικοινωνία.

Όταν οι γονείς έχουν ηθικές και πνευματικές αρχές και τις περνάνε στα παιδιά τους, ταυτόχρονα τους κληροδοτούν την αίσθηση της υπευθυνότητας, ειλικρίνειας, συνεργασίας και πειθαρχίας. Όταν οι γονείς δίνουν αλόγιστη ελευθερία, οι έφηβοι το ερμηνεύουν ως αδιαφορία και απαξίωση προς τους ίδιους, με αποτέλεσμα να μεγαλώνουν με αίσθημα κενού αλλά και ενοχής για το άσκοπο κυνήγι της ευχαρίστησης. Οι έφηβοι αυτοί καταντούν να προκαλούν το κάθε τι εξαιτίας της απογοήτευσής τους, κάτι το οποίο οδηγεί σε θυμό, κατάθλιψη και σύγχυση ταυτότητας. Με άλλα λόγια, το παιδί νιώθει ότι δεν έχει αξία γιατί η ζωή των γονιών του δεν έχει αξία.

Έλλειψη Κανονικότητας

«Μα πώς είναι δυνατόν να φτάσει σε αυτό το σημείο; Ήταν ένα κανονικό παιδί». Πολλοί πιστεύουν ότι αν κάποιος δείχνει «κανονικός» τότε είναι κανονικός, κάτι το οποίο δεν εξηγεί μια τραγωδία σαν κι αυτή του δεκαεφτάχρονου που εκτέλεσε εν ψυχρώ μαθητές, καθηγήτριες και άλλους αθώους. Ωστόσο, η κανονικότητα συχνά είναι μεταμφιεσμένη, γιατί πολλές δυσλειτουργικές οικογένειες, κατεστραμμένες από αλκοολισμό, μοιχεία, διαζύγιο, καβγάδες, ναρκωτικά, τζόγο, συναισθηματική, λεκτική ή σωματική βία παρουσιάζουν ένα «κανονικό» πρόσωπο προς τα έξω. Παρόλα αυτά, τα παιδιά αυτών των οικογενειών ζουν σε ένα ψέμα και υποφέρουν από τα προβλήματα. Στην εφηβεία αυτά τα παιδιά, σε μια έξαρση αδρεναλίνης, προσπαθούν να δημιουργήσουν μια δυνατή εικόνα του εαυτού τους για να κρύψουν την προσωπική και οικογενειακή τους αδυναμία. Τατουάζ, πίρσινγκ, νεκροκεφαλές, ναρκωτικά, τσιγάρα, αλκοόλ, εκκωφαντική μουσική με προκλητικούς στίχους είναι φλερτάρισμα με το θάνατο, γιατί δεν υπάρχει αίσθηση αληθινής ζωής.

Καλή οικονομική κατάσταση

Τα εξωτερικά σημάδια ευμάρειας και πλούτου δεν αποτελούν απόδειξη ότι ένα παιδί μεγάλωσε σε μια κανονική, λειτουργική οικογένεια. Το στερεότυπο «τα είχε όλα, πώς μπόρεσε να κάνει κάτι τόσο φρικτό;» μπορεί να ισχύει ως ένα βαθμό, σε σχέση με υλικά αγαθά. Η καλή οικονομική κατάσταση δεν αποτελεί εγγύηση για την ύπαρξη αγάπης, επικοινωνίας, αξιών, και εγγύτητας.

Κλινική Διάγνωση

Όταν οι γονείς μαλώσουν το παιδί, αυτό κάνει ακριβώς τα ίδια στην κούκλα του. Όταν οι γονείς κακοποιούν συναισθηματικά, λεκτικά ή σωματικά το παιδί τους, αυτό πάει και κάνει τα ίδια σε πιο αδύναμα παιδιά. Από ψυχολογική άποψη αυτή είναι η περιγραφή του φαινομένου «bullying», δηλαδή της επιθετικότητας προς τους πιο αδύναμους.

Δεν πρόκειται για επιθετικό ανταγωνισμό, αλλά (α) για την ανάγκη του δράστη να ταπεινώσει άλλους επειδή ο ίδιος νιώθει ταπεινωμένος από τις δικές του αδυναμίες και (β) την επιθυμία να εκδικηθεί όλον τον κόσμο επειδή ο ίδιος έχει πληγωθεί.

Τα επιθετικά παιδιά κάνουν στους άλλους αυτό που έχει συμβεί και στα ίδια. Η συμπεριφορά bullying μπορεί να έχει στόχο αντικείμενα: όταν καταστρέφει την περιουσία κάποιου, ο θυμωμένος έφηβος έχει την ευχαρίστηση ότι είναι πιο δυνατός από κάτι άλλο. Στην υποσευνείδητη λογική του, ο έφηβος σκέφτεται «οι γονείς/δάσκαλοι/κοινωνία πλήγωσαν την αυτοπεποίθησή μου, είμαι απογοητευμένος, αλλά αν μπορώ να κταστρέψω κάτι, οτιδήποτε, τότε τελικά έχω δύναμη!».

Αυτό οδηγεί στην κλινική διάγνωση κάποιας από τις αποκλίνουσες συμπεριφορές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, με σοβαρότερη την Διαταραχή Διαγωγής, η οποία χαρακτηρίζεται από συμπεριφορά η οποία καταλύει τα βασικά δικαιώματα άλλων ή τις κοινωνικές νόρμες ή κανόνες που ισχύουν για την ηλικία αυτή.

Η Αντιθετική-Προκλητική Διαταραχή (Oppositional Defiant Disorder) είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο αρνητικής, ανυπάκουης, και επιθετικής συμπεριφοράς απέναντι σε πρόσωπα με εξουσία, χωρίς όμως περιφρόνηση για τους κοινωνικούς κανόνες και τα βασικά δικαιώματα των άλλων (κάτι που χαρακτηρίζει τη Διαταραχή Διαγωγής).

Στη Διαταραχή Προσαρμογής τα προβλήματα συμπεριφοράς εμφανίζονται όταν υπάρχει και κάποιος ψυχοκοινωνικός στρεσογόνος παράγοντας. Κλινικά, μπορεί να γίνει διάγνωση μανιακού ή ψυχωσικού επεισοδίου το οποίο σχετίζεται με τα προβλήματα συμπεριφοράς.

Βίαια Παιχνίδια και Μουσική

Το επιχείρημα ότι κάποιος είδε μια βίαιη ταινία, άκουσε μουσική με βίαους στίχους ή έπαιξε πολλές ώρες βίαια βιντεοπαιχνίδια και μετά βγήκε και μιμούμενος αυτή τη βία σκότωσε κάποιον δεν ευσταθεί επιστημονικά, αν λάβουμε υπόψη τα εκατομμύρια άλλων παιδιών που είχαν τις ίδιες ακριβώς δραστηριότητες, ωστόσο δε σκότωσαν κανέναν.

Το πρόβλημα έγκειται στο ότι (α) αυτές οι μορφές διασκέδασης επιτρέπουν στον έφηβο να εξωτερικεύσει τον ίδιο δυμό και απογοήτευση που νιώθει εσωτερικά εξαιτίας της δυσλειτουργικής ζωής του και (β) αυτές οι μορφές διασκέδασης «μεταδίδουν» καταστροφικά μηνύματα ή αξίες, όπως επιθετικότητα, εκδίκηση, χυδαιότητα και τα κάνουν μέρος της καθημερινότητας του εφήβου.

Nευρυψυχολογικά ευρήματα στον εγκέφαλο εφήβων δολοφόνων

Σε μία μεγάλη μελέτη με δεκαεφτάχρονους δολοφόνους καταδικασμένους για την πράξη τους βρέθηκε ότι καθένας από αυτούς είχε σημάδια εγκεφαλικής δυσλειτουργίας τα οποία εντοπίζονται στις «εκτελεστικές λειτουργίες» του εγκεφάλου, δηλαδή στη προμετωπιαία περιοχή του εγκεφαλικού φλοιού.

Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι η φυσιολογία του εγκεφάλου αυτών των ατόμων ήταν διαφορετική από το κανονικό, αφού είχαν πρόβλημα σε λειτουργίες που εμπλέκουν την αναστολή των παρορμήσεων, τη λογική σκέψη, την ακολουθία αίτου και αιτιατού, κ.ο.κ.

Συμπερασματικά

Είναι οδυνηρό όταν πράξεις παράλογης βίας κάνουν τον γύρο του κόσμου και συγκλονίζουν τους πάντες. Τα αναπάντητα ερωτήματα «γιατί; πώς μπόρεσε;» ακόμα πλανώνται στον αέρα και οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες. Γνωρίζουμε ότι στην ηλικία των 17 ετών υπάρχει έξαρση εγκληματικότητας. Ίσως είναι καιρός να ψάξουμε να βρούμε λύσεις, όχι απλώς σωφρονισμού, αλλά πρόληψης.

health.in.gr