Πότε «σπάει» ο μύθος του Άγιου Βασίλη και τι σημαίνει αυτό για το παιδικό μυαλό;

Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο μέσα σε μία νύχτα; Πώς χωράει να κατέβει από καμινάδες; Και πόσα μπισκότα μπορεί να φάει πριν ξημερώσει; Αυτές οι ερωτήσεις εμφανίζονται σχεδόν αναπόφευκτα σε κάποια φάση της παιδικής ηλικίας και, πολύ συχνά, οδηγούν όλες σε ένα και μόνο πρόσωπο: τον Άγιο Βασίλη.

Οι γιορτές, επισημαίνουν οι επιστήμονες που μελετούν την παιδική ανάπτυξη, λειτουργούν σαν επιταχυντής αυτών των αμφιβολιών. Τα παιδιά παρατηρούν περισσότερα, θυμούνται τι ειπώθηκε πέρσι και αρχίζουν να συγκρίνουν αφηγήσεις. Η αμφισβήτηση δεν έρχεται ξαφνικά· χτίζεται αργά, μέσα από μικρές ασυνέπειες που γίνονται ολοένα και πιο ορατές.

Γιατί η πίστη κρατά περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε

Αυτό το φαινόμενο αναλύει η Σέιλα Λαβ, επιστημονική δημοσιογράφος με έδρα το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, συνοψίζοντας πορίσματα ερευνών από τον χώρο της αναπτυξιακής ψυχολογίας. Όπως εξηγεί, τα περισσότερα παιδιά μπορούν ήδη από την προσχολική ηλικία να ξεχωρίσουν τη φαντασία από την πραγματικότητα.

Παρ’ όλα αυτά, η πίστη στον Άγιο Βασίλη συχνά παρατείνεται μέχρι τα επτά ή οκτώ χρόνια. Ο λόγος δεν είναι γνωστικός περιορισμός, αλλά το γεγονός ότι ο μύθος ενισχύεται συλλογικά από γονείς, συγγενείς, σχολεία και τη γενικότερη χριστουγεννιάτικη κουλτούρα.

Όταν ο μύθος καταρρέει απότομα

Οι επιστήμονες που έχουν μελετήσει το ζήτημα τονίζουν ότι το πώς συντηρείται αυτή η πίστη έχει σημασία. Έρευνες δείχνουν ότι παιδιά –και ενήλικες που αργότερα θυμούνται την εμπειρία– βιώνουν πιο έντονα αρνητικά συναισθήματα όταν οι γονείς επιμένουν υπερβολικά στον μύθο και η αλήθεια αποκαλύπτεται απότομα ή από κάποιον τρίτο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, εμφανίζονται απογοήτευση, θυμός ή αίσθηση εξαπάτησης.

Την ίδια στιγμή, όμως, οι ίδιοι ερευνητές καταγράφουν και μια διαφορετική εμπειρία. Πολλά παιδιά θυμούνται τη στιγμή που έπαψαν να πιστεύουν στον Άγιο Βασίλη με θετικό πρόσημο. Για κάποιους ήταν ανακούφιση – οι απορίες τους επιτέλους απαντήθηκαν. Για άλλους ήταν πηγή περηφάνιας, σαν να είχαν λύσει μόνοι τους ένα δύσκολο αίνιγμα. Αυτό δείχνει ότι η απώλεια της πίστης δεν είναι απαραίτητα τραυματική.

Τι προτείνουν οι ειδικοί στους γονείς

Στο θεωρητικό υπόβαθρο αυτών των παρατηρήσεων βρίσκεται και το έργο του Ζαν Πιαζέ, Ελβετού ψυχολόγου και θεμελιωτή της θεωρίας της γνωστικής ανάπτυξης. Ο Πιαζέ περιέγραψε την παιδική σκέψη ως μια πορεία από τη «μαγική» ερμηνεία του κόσμου προς πιο λογικές και συστηματικές μορφές κατανόησης. Για αρκετούς επιστήμονες, η στιγμή που ένα παιδί παύει να πιστεύει στον Άγιο Βασίλη μπορεί να λειτουργεί ως ένα μικρό ορόσημο αυτής της μετάβασης.

Τι σημαίνουν όλα αυτά στην πράξη για τους γονείς; Οι ειδικοί προτείνουν ψυχραιμία και ευελιξία. Όταν τα παιδιά αρχίζουν να ρωτούν επίμονα, δεν χρειάζεται ούτε να επινοούνται νέα ψέματα ούτε να καταρρέει απότομα ο μύθος. Οι επιστήμονες προτείνουν απαντήσεις που αφήνουν χώρο στη σκέψη του παιδιού: ερωτήσεις όπως «εσύ τι πιστεύεις;», αναφορές στο τι πιστεύουν «μερικοί άνθρωποι» ή απλή αναγνώριση ότι πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα απορία.

Ένα φυσιολογικό πέρασμα της παιδικής ηλικίας

Ακόμη και όταν η αποκάλυψη συνοδεύεται από στενοχώρια, τα δεδομένα δείχνουν ότι αυτή είναι συνήθως παροδική. Μέσα σε λίγους μήνες, τα περισσότερα παιδιά προσαρμόζονται και συνεχίζουν να βλέπουν τον Άγιο Βασίλη ως σύμβολο χαράς, παράδοσης και παιχνιδιού. Όπως υπογραμμίζουν οι επιστήμονες, το μπέρδεμα ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα δεν είναι κάτι που πρέπει να διορθωθεί βιαστικά, αλλά ένα φυσιολογικό στάδιο της παιδικής ανάπτυξης – και, συχνά, η πρώτη ουσιαστική άσκηση σκεπτικισμού στη ζωή μας.