Πέθανε ο Φρανκ Ο. Γκέρι – Ο αρχιτέκτονας που έκανε το μέταλλο να χορεύει, «ανέστησε» το Μπιλμπάο και έδωσε μορφή στο χάος της ζωής

Ο Φρανκ Ο. Γκέρι,, ο άνθρωπος που έκανε τα μουσεία να μοιάζουν με γλυπτά έτοιμα να απογειωθούν και τις πόλεις να παίρνουν ξανά ζωή, έφυγε από τη ζωή την Παρασκευή στο σπίτι του στη Σάντα Μόνικα της Καλιφόρνια. Ήταν 96 ετών.

Τον θάνατό του, έπειτα από αναπνευστική λοίμωξη, επιβεβαίωσε η στενή συνεργάτις και επικεφαλής του γραφείου του, Μίγκαν Λόιντ.

Για δεκαετίες, ο Γκέρι θεωρούνταν από τις πιο ατίθασες, οραματικές και επιδραστικές μορφές της σύγχρονης αρχιτεκτονικής· ένας δημιουργός που αρνήθηκε συστηματικά τη συμβατική γεωμετρία στην αρχιτεκτονική.

«Μπαίνεις στην αρχιτεκτονική για να κάνεις τον κόσμο καλύτερο. Δεν το κάνεις για το εγώ σου. Αυτό έρχεται αργότερα»

«Το φαινόμενο Μπιλμπάο»

Το έργο με το οποίο έγραψε το όνομά του στην ιστορία είναι, φυσικά, το Μουσείο Γκουγκενχάιμ στο Μπιλμπάο.

Εκεί, σε μια κάποτε «ετοιμοθάνατη» βιομηχανική πόλη της Βόρειας Ισπανίας, ο Γκέρι «έντυσε» τον ποταμό Νερβιόν με τιτάνιο και φως, δημιουργώντας ένα μουσείο που έμοιαζε περισσότερο με ζωντανό οργανισμό παρά με οικοδόμημα.

Όταν εγκαινιάστηκε το 1997, προκάλεσε διεθνή έκρηξη θαυμασμού και αναγέννησε ολόκληρη την πόλη – ένα φαινόμενο που έμεινε γνωστό ως «το φαινόμενο Μπιλμπάο».

Ένας «μαέστρος» της αρχιτεκτονικής

Η πορεία του Γκέρι όμως δεν ορίζεται από ένα μόνο θαύμα· είναι μια αλληλουχία αρχιτεκτονικών ανατροπών.

Το Walt Disney Concert Hall στο Λος Άντζελες, με τον χορευτικό κυματισμό των ατσάλινων επιφανειών της, παραμένει σύμβολο της πολιτιστικής αυτοπεποίθησης της πόλης.

Το New World Center στο Μαϊάμι, το οποίο εξόπλισε με κυλινδρικούς χώρους άσκησης και μια αίθουσα συναυλιών που μοιάζει να αιωρείται, έδωσε νέα πνοή στη μουσική αρχιτεκτονική.

Το Fondation Louis Vuitton στο Παρίσι, με τις διαφανείς «πλώρες» από γυαλί και χάλυβα, μοιάζει περισσότερο με στόλο ονείρων παρά με μουσείο του 21ου αιώνα.

Ο αρχιτέκτονας του χάους

Κι όμως, όλα ξεκίνησαν από κάτι πολύ πιο ταπεινό: ένα μικρό ροζ μπανγκαλόου στη Σάντα Μόνικα. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ο Γκέρι πήρε αυτό το ταπεινό σπίτι και το αποδόμησε, περιβάλλοντάς το με κόντρα πλακέ, συρματόπλεγμα και φύλλα μετάλλου.

Το αποτέλεσμα; Ένα οικιστικό «μανιφέστο», που έμοιαζε με ανοιχτό σχόλιο πάνω στις «πληγές» και τις αντιφάσεις της αμερικανικής κοινωνίας.

Οι γείτονες αγανάκτησαν – οι κριτικοί, όμως, είδαν σε αυτό μια τομή.

Ήταν η στιγμή που το όνομα Φρανκ Ο. Γκέρι απέκτησε μυθική διάσταση στην αρχιτεκτονική.

Από εκεί και πέρα, ο Γκέρι κινήθηκε ακάθεκτος.

Η δεκαετία του ’80 και του ’90 γέννησε έργα όπως το Vitra Design Museum στη Γερμανία, με τις στριφτές λευκές καμπύλες του, και το θρυλικό Dancing House στην Πράγα, γνωστό και ως Ginger and Fred – ένας φόρος τιμής στους Τζίντζερ Ρότζερς και Φρεντ Αστέρ, που μοιάζει να χορεύει πάνω στον ποταμό Μολδάβα.

Ήταν η εποχή που κάποιοι τον αποκαλούσαν «σταρ-αρχιτέκτονα», ενώ άλλοι υποστήριζαν ότι η αρχιτεκτονική του άγγιζε τα όρια της γλυπτικής.

Ο ίδιος, όμως, πίστευε ότι υπηρετούσε κάτι βαθύτερο: μια αρχιτεκτονική δημοκρατική, αληθινή, ικανή να αποτυπώσει την ανθρώπινη ατέλεια και το χάος της ζωής.

Γι’ αυτό και, παρά την εντυπωσιακή του «εικόνα», οι χωρικές του χειρονομίες λειτουργούσαν σαν πρόσκληση προς όλους – όχι σαν επίδειξη για λίγους.

Το Μπιλμπάο, φυσικά, παρέμεινε η κορωνίδα. Το μουσείο, με τις θηριώδεις καμπύλες του και την αίσθηση ότι το φως ταξιδεύει μέσα στο μέταλλο, έγινε σύμβολο μιας νέας αρχιτεκτονικής εποχής.

Ο θρυλικός Φίλιπ Τζόνσον είχε δηλώσει ότι ξέσπασε σε κλάματα όταν το είδε.

Ο κριτικός Χέρμπερτ Μάσκαμπ το παρομοίασε με τη Μέριλιν Μονρό με τη φούστα στον αέρα – ένα αρχιτεκτονικό στιγμιότυπο ελευθερίας.

Ακολούθησαν μεγάλα πολιτιστικά και αστικά έργα: το γιγαντιαίο project Atlantic Yards στο Μπρούκλιν, η νέα πτέρυγα του Guggenheim στο Άμπου Ντάμπι, ο ουρανοξύστης 8 Spruce Street στο Μανχάταν με την «τσαλακωμένη» μεταλλική του επιφάνεια.

Ακόμη και μετά τα 90 του, ο Γκέρι δεν σταμάτησε να οραματίζεται: υπέγραψε την Pierre Boulez Hall στο Βερολίνο, τον εμβληματικό στριφτό πύργο του Ιδρύματος Luma στην Αρλ και νέα έργα για τον Μπερνάρ Αρνό σε Παρίσι και Λος Άντζελες.

Ένας θρύλος γεννιέται

Η ζωή του ξεκίνησε μακριά από τα μεγάλα κέντρα ισχύος — ως Φρανκ Όουεν Γκόλντμπεργκ, σε εργατική συνοικία του Τορόντο, όπου έμαθε να αγαπά τα ταπεινά υλικά στα ράφια του μαγαζιού σιδηρικών του παππού του και να παίζει με τον ζωντανό κυπρίνο που έφερνε κάθε εβδομάδα η γιαγιά του.

Το μέταλλο, το ξύλο, το σύρμα και το ψάρι των παιδικών του χρόνων έγιναν οι νότες μιας ασύγκριτης αρχιτεκτονικής «παρτιτούρας» που επανέφερε την ανθρώπινη συγκίνηση στο σκληρό τοπίο των πόλεων.

Μέχρι το τέλος, εργαζόταν με την ίδια μανία για το «επόμενο έργο».

«Μπαίνεις στην αρχιτεκτονική για να κάνεις τον κόσμο καλύτερο», είχε πει το 2012.

«Δεν το κάνεις για το εγώ σου. Αυτό έρχεται αργότερα».

Ο Φρανκ Ο. Γκέρι μπορεί να έφυγε, αλλά οι πόλεις που άγγιξε συνεχίζουν να λάμπουν από την αντανάκλαση των οραμάτων του.

Όχι απλώς κτίρια, αλλά χειρονομίες ελευθερίας, φτιαγμένες από μέταλλο, φως και μια ανεξάντλητη πίστη ότι η αρχιτεκτονική μπορεί ακόμη να συγκινεί.

*Mε πληροφορίες από: The New York Times, The Guardian, Kεντρική Φωτογραφία: Μουσείο Γκουγκενχάιμ στο Μπιλμπάο, Πηγή: unsplash.com