Η σιωπηλή πληγή της Ευρώπης: Ο ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων επιμένει

Μπορεί να φαίνεται ότι ο γυναικείος ακρωτηριασμός είναι ένα πρόβλημα που ανήκει μόνο σε άλλες ηπείρους, αλλά η πραγματικότητα στην Ευρώπη είναι διαφορετική. Κάθε χρόνο, χιλιάδες γυναίκες και κορίτσια στην ΕΕ ζουν με τις συνέπειες αυτής της βάρβαρης πρακτικής ή διατρέχουν κίνδυνο να την υποστούν. Παρά την αυστηρή νομοθεσία και τις προσπάθειες πρόληψης, το φαινόμενο εξακολουθεί να επιβιώνει.

Το 2015, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέτασε για πρώτη φορά συνολικά την εξάπλωση αυτής της πρακτικής, ο μέσος εκτιμώμενος αριθμός ήταν μισό εκατομμύριο γυναίκες.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), περίπου 600.000 γυναίκες και κορίτσια στην Ευρώπη υφίστανται τις συνέπειες του ακρωτηριασμού, ενώ ακόμη 190.000 θεωρούνται ότι διατρέχουν κίνδυνο, σύμφωνα με το EU Observer.

Η πρακτική αυτή, που παρατηρείται κυρίως στην Αφρική αλλά και σε ορισμένες περιοχές της Ασίας και της Μέσης Ανατολής, έχει φτάσει στην Ευρώπη. Αν και είναι παράνομη στην ΕΕ, οι αρχές ασχολούνται όλο και περισσότερο όχι μόνο με τη διερεύνηση και τη δίωξη των υπευθύνων, αλλά και με την πρόληψη και την προστασία των θυμάτων.

Πέρα από τη συμβολική της διάσταση, ο γυναικείος ακρωτηριασμός συνδέεται συχνά, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, με παραδοσιακές πατριαρχικές κοινωνίες που επιδιώκουν να περιορίσουν τη γυναικεία σεξουαλικότητα και να ενισχύσουν τον έλεγχο πάνω στις γυναίκες.

Περίπου 600.000 γυναίκες και κορίτσια στην Ευρώπη υφίστανται τις συνέπειες του ακρωτηριασμού, ενώ ακόμη 190.000 θεωρούνται ότι διατρέχουν κίνδυνο

Σύμφωνα με το δίκτυο End FGM European Network, τα περισσότερα θύματα εξακολουθούν να υποβάλλονται στην πρακτική στη χώρα όπου γεννήθηκαν. Συμβαίνει επίσης κάποιες οικογένειες να μεταφέρουν κορίτσια από την Ευρώπη στην Αφρική ή την Ασία για λίγες εβδομάδες, προκειμένου να πραγματοποιηθεί ο ακρωτηριασμός εκεί.

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, αυτή η «διασυνοριακή πρακτική» συνεχίζεται παρά τις αυστηρές απαγορεύσεις ορισμένων χωρών, οι οποίες ποινικοποιούν τον ακρωτηριασμό ακόμη και όταν εκτελείται στο εξωτερικό.

Αυξανόμενη ευαισθητοποίηση

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση και η πίεση για ανάληψη δράσης έχουν οδηγήσει την τελευταία δεκαετία σε αυστηρότερες ποινές για τους δράστες. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά κενά στην υποστήριξη των θυμάτων.

Η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη είναι συχνά περιορισμένη, οι επαγγελματίες δεν έχουν επαρκή εκπαίδευση και τα γλωσσικά εμπόδια καθιστούν δύσκολη την επικοινωνία. Πολλές γυναίκες δεν ζητούν βοήθεια καθόλου — εν μέρει επειδή δεν εμπιστεύονται το σύστημα, αλλά και επειδή δεν θεωρούν τον ακρωτηριασμό πρόβλημα.

Τον αντιλαμβάνονται ως μέρος της πολιτισμικής ή θρησκευτικής τους ταυτότητας και συχνά βιώνουν εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στα παραδοσιακά έθιμα, τις κοινωνικές πιέσεις και τα δικά τους συναισθήματα.

Μία από τις λίγες χώρες στην Ευρώπη που έχει αναπτύξει εξειδικευμένη βοήθεια για τα θύματα είναι η Αυστρία.

Το κέντρο FEM Süd στη Βιέννη παρέχει ιατρική και ψυχολογική φροντίδα και εκπαιδεύει επαγγελματίες υγείας. Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτη του περιοδικού BMC Public Health, οι περισσότερες περιπτώσεις παραμένουν αδήλωτες — μόνο περίπου το 3% των γυναικών που εκτιμάται ότι έχουν υποστεί ακρωτηριασμό εμφανίζονται στα νοσοκομειακά αρχεία.

Παρόμοια προβλήματα αναφέρονται και σε άλλες δυτικές χώρες.

Στην Ιρλανδία, η οργάνωση AkiDwA εκτιμά ότι σχεδόν 6.000 γυναίκες και κορίτσια έχουν υποστεί ακρωτηριασμό, κυρίως από κοινότητες της υποσαχάριας Αφρικής.

Παρά τη σκληρή νομοθεσία, οι καταδίκες είναι σπάνιες. Η πρώτη καταδίκη στη χώρα εκδόθηκε το 2020, αλλά οι ποινές αργότερα ακυρώθηκαν, προκαλώντας ερωτήματα για την ικανότητα του δικαστικού συστήματος να προστατεύει τα θύματα και να τιμωρεί τους δράστες.

Ο εντοπισμός των περιστατικών είναι δύσκολος: πολλά θύματα δεν αναφέρουν την πράξη λόγω φόβου, στίγματος ή άγνοιας, ενώ τα επίσημα στατιστικά στοιχεία είναι περιορισμένα. Οι επαγγελματίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας παίζουν καθοριστικό ρόλο στην παρακολούθηση, αλλά χρειάζονται ειδική εκπαίδευση.

Η Ιρλανδία διαθέτει προγράμματα υποστήριξης, όπως εξειδικευμένα κέντρα για γυναίκες και κορίτσια σε κίνδυνο και δράσεις ενημέρωσης στις κοινότητες. Ωστόσο, η πρόληψη παραμένει αποσπασματική και οι διαθέσιμοι πόροι ανεπαρκείς.

Στην Ιταλία, εκτιμάται ότι πάνω από 87.000 γυναίκες ζουν με τις συνέπειες του ακρωτηριασμού, εκ των οποίων περίπου 7.000 είναι ανήλικες. Τα στοιχεία προέρχονται από μελέτες του Istituto Superiore di Sanità και του Università Cattolica del Sacro Cuore.

Οι περισσότερες γυναίκες προέρχονται από αφρικανικές χώρες όπως η Νιγηρία, η Σομαλία, η Ερυθραία και η Αιθιοπία. Παρά τους νόμους που απαγορεύουν την πρακτική, ο εντοπισμός των περιπτώσεων είναι δύσκολος και οι καταδίκες σπάνιες. Εκστρατείες ενημέρωσης και προγράμματα εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας βρίσκονται σε εξέλιξη, αλλά δεν επαρκούν για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου.

Στη Γαλλία, το υπουργείο Ισότητας των Φύλων αναφέρει ότι 139.000 γυναίκες έχουν υποστεί ακρωτηριασμό, ενώ 28.521 κορίτσια βρίσκονται σήμερα σε κίνδυνο — περισσότερα από 7.000 μόνο στην περιοχή Ιλ-ντε-Φρανς.

Η γαλλική νομοθεσία τιμωρεί τον ακρωτηριασμό ακόμη κι αν τελέστηκε στο εξωτερικό, με ποινές έως 20 χρόνια φυλάκιση, εφόσον ο δράστης είναι γονέας ή έχει γονική μέριμνα του ανηλίκου.