Ευρώπη: Η τεχνητή νοημοσύνη στο τιμόνι «λεπτών» εργασιακών αποφάσεων – Ανυπολόγιστες οι συνέπειες

Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη (AI) και τα αλγοριθμικά εργαλεία διαχείρισης εισέρχονται σταδιακά στους χώρους εργασίας στην Ευρώπη, οι επαγγελματίες στον εργασιακό τομέα καλούν την Ευρωπαϊκή Ένωση να θεσπίσει μια νέα οδηγία για την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων.

Σύμφωνα με μελέτη που διεξήγαγε ο λιθουανικός ερευνητικός οργανισμός Visionary Analytics για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το ένα τέταρτο των χώρων εργασίας στην Ευρώπη χρησιμοποιεί αλγόριθμους ή τεχνητή νοημοσύνη για την αυτοματοποίηση αποφάσεων που παραδοσιακά λαμβάνονται από τους διευθυντές.

Ο αριθμός αυτός αναμένεται να «αυξηθεί ραγδαία τα επόμενα 10 χρόνια», προειδοποιεί η έκθεση.

Η τεχνητή νοημοσύνη σε κάθε τομέα της εργασίας στην Ευρώπη

Η έκθεση αναφέρει ότι τα εργαλεία αυτά χρησιμοποιούνται στην πρόσληψη, στον προγραμματισμό των εργασιακών καθηκόντων, στην καθοδήγηση των εργαζομένων σχετικά με τον τρόπο ολοκλήρωσης των καθηκόντων τους, στην επιτήρηση και στην αξιολόγηση των εργαζομένων, κυρίως για όσους εργάζονται σε μεγάλες πλατφόρμες όπως η Uber ή η Lyft.

Τώρα αρχίζει να επεκτείνεται και σε πιο παραδοσιακές θέσεις εργασίας. Μια κοινή έκθεση της Επιτροπής και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) διαπίστωσε ότι ο γαλλικός τομέας εφοδιασμού χρησιμοποιεί εργαλεία σχεδιασμού διαδρομών που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη για να παρέχει στους οδηγούς πληροφορίες όπως η κυκλοφορία στους δρόμους και οι τοποθεσίες παράδοσης σε πραγματικό χρόνο, αλλά αυτό μπορεί να οδηγήσει σε «εκτεταμένη παρακολούθηση και επιτήρηση των οδηγών», τονίζει δημοσίευμα του Euro News.

«Είναι ένα νέο θέμα, ένα δύσκολο θέμα, και πολλά από τα συνδικάτα δεν διαθέτουν την εμπειρογνωμοσύνη ή τις ικανότητες για να το αντιμετωπίσουν».

Η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων (ETUC) δήλωσε ότι τα μέλη της αγωνίζονται να διαπραγματευτούν συλλογικές συμβάσεις που θα διασφαλίζουν ότι οι εργαζόμενοι γνωρίζουν τους αλγόριθμους που χρησιμοποιούνται στους χώρους εργασίας τους και τον τρόπο με τον οποίο τους επηρεάζουν.

«Είναι ένα νέο θέμα, ένα δύσκολο θέμα, και πολλά από τα συνδικάτα δεν διαθέτουν την εμπειρογνωμοσύνη ή τις ικανότητες για να το αντιμετωπίσουν», δήλωσε η Τι Τζαρκ, συνομοσπονδιακή γραμματέας της ETUC, στο Euronews Next.

Συνήθεια που θα διαδοθεί περαιτέρω

Η αλγοριθμική διαχείριση μπορεί να καθορίσει τις συνθήκες εργασίας ενός υπαλλήλου, όπως τις ώρες εργασίας, τους μισθούς, τις βάρδιες και την αξιολόγηση της απόδοσης.

Η Τζαρκ δήλωσε ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι αλγόριθμοι συλλέγουν επίσης δεδομένα που δεν θα έπρεπε, όπως πληροφορίες σχετικά με την ψυχική υγεία. Είπε επίσης ότι οι πλατφόρμες παρακολουθούν τους υπαλλήλους ακόμη και όταν αποσυνδέονται.

Σε πολλές περιπτώσεις, αρκετοί χώροι εργασίας εισάγουν νέους αλγόριθμους ή μετρήσεις για την αξιολόγηση της απόδοσης των εργαζομένων «χωρίς να ενημερώνουν τα συνδικάτα» ή τους εργαζομένους, πρόσθεσε.

Η Επιτροπή ανέφερε στην έκθεσή της ότι η υφιστάμενη νομοθεσία της ΕΕ επικεντρώνεται σε ορισμένα ζητήματα που επηρεάζονται από την αλγοριθμική διαχείριση, όπως η ένταση της εργασίας, η διαφάνεια και η προβλεψιμότητα, αλλά ότι εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένα κενά, όπως η διάκριση μεταξύ χρόνου εργασίας και χρόνου ανάπαυσης.

Η αλγοριθμική διαχείριση υπάρχει σε κάποιο βαθμό από τη δεκαετία του 1990, αλλά βρίσκεται σε αναβίωση με την πρόσφατη έξαρση της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο εργασίας.

«Είναι καιρός αυτές οι εταιρείες να καταλάβουν ότι δεν μπορούν να κρύβουν [τις αποφάσεις της διοίκησης] πίσω από τους αλγόριθμους», δήλωσε η Τζαρκ.

Ο Αλέσιο Μπερτολίνι, ερευνητής στο Oxford Internet Institute στο Ηνωμένο Βασίλειο, δήλωσε ότι η αλγοριθμική διαχείριση υπάρχει σε κάποιο βαθμό από τη δεκαετία του 1990, αλλά βρίσκεται σε αναβίωση με την πρόσφατη έξαρση της τεχνητής νοημοσύνης στον χώρο εργασίας.

«Αυτό που θα δούμε περισσότερο τα επόμενα χρόνια είναι μόνο μια πιο εξελιγμένη έκδοση [των αλγορίθμων] που [είναι] σίγουρα πιο διαδεδομένη στον χώρο εργασίας», δήλωσε ο Μπερτολίνι.

Η οικονομική αδυναμία των συνδικάτων

Σύμφωνα με στοιχεία της Uni Europa, ένα συνδικάτο που εκπροσωπεί περισσότερους από 7 εκατομμύρια εργαζομένους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, υποστηρίζει ότι έχουν υπογραφεί 23 συμφωνίες σε όλη την Ευρώπη που αναφέρουν την αλγοριθμική διαχείριση.

Το Euro News υποστηρίζει ότι τα συνδικάτα που διαπραγματεύτηκαν με επιτυχία αυτές τις συμφωνίες περιλαμβάνουν την Επιτροπή Εργαζομένων της Ισπανίας (CCOO) και τη Γενική Ένωση Εργαζομένων (UGT), καθώς και την Ενωμένη Ομοσπονδία Εργαζομένων της Δανίας (3F). Ζήτησαν την βοήθεια εξωτερικών εμπειρογνωμόνων για τη σύνταξη των συμφωνιών τους και διαθέτουν τον κατάλληλο προϋπολογισμό για να το κάνουν αυτό, δήλωσε η Τζαρκ.

«Αυτό που φοβόμαστε είναι ότι πολλά από τα άλλα συνδικάτα, φυσικά, δεν έχουν τα οικονομικά μέσα για να το κάνουν αυτό».

Τα περισσότερα συνδικάτα στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτουν τους ίδιους πόρους με τα μεγαλύτερα εθνικά συνδικάτα, τόνισε η Τζαρκ.

«Αυτό που φοβόμαστε είναι ότι πολλά από τα άλλα συνδικάτα, φυσικά, δεν έχουν τα οικονομικά μέσα για να το κάνουν αυτό», είπε, σημειώνοντας ότι οι εμπειρογνώμονες θα πρέπει να αξιοποιούνται και εκτός εθνικών συνόρων για να βοηθήσουν τα συνδικάτα με λιγότερους πόρους να εφαρμόσουν τις συμφωνίες.

Ακόμη και για τους εργαζόμενους που καλύπτονται από συλλογική σύμβαση, η Τζαρκ πιστεύει ότι η εφαρμογή είναι «πολύ χαμηλή» και συχνά εξαρτάται από το αν οι εργαζόμενοι απευθύνονται στη διοίκηση και ζητούν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ενδέχεται να παρακολουθούνται στην εργασία τους.

Η ίδια ανέφερε ότι οποιαδήποτε επικαιροποιημένη νομοθεσία σχετικά με την αλγοριθμική διαχείριση πρέπει να παρέχει «περισσότερα συλλογικά δικαιώματα» στα συνδικάτα, ώστε να μπορούν να παρεμβαίνουν σε αυτές τις διαφορές και να επιβάλλουν την εφαρμογή των συλλογικών συμβάσεων που έχουν υπογραφεί.

Ελλιπής νομοθεσία

Μέχρι στιγμής στην Ευρώπη, η νομοθεσία που αφορά την αλγοριθμική διαχείριση είναι «πολύ περιορισμένη» σε όσους εργάζονται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου για δημοφιλείς πλατφόρμες όπως η Uber ή η Amazon, υποστήριξε η Τζαρκ και ο Μπερτολίνι.

Το 2024, η Ευρωπαϊκή Ένωση ψήφισε οδηγία για απασχολούμενους σε τεχνολογικές πλατφόρμες η οποία ορίζει ότι οι εργαζόμενοι «δεν μπορούν να απολυθούν ή να απομακρυνθούν από τη θέση τους βάσει απόφασης που λαμβάνεται από αλγόριθμο ή αυτοματοποιημένο σύστημα λήψης αποφάσεων».

Η νομοθεσία που θα θεσπιστεί από τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της οδηγίας θα εγγυάται επίσης στους εργαζομένους το δικαίωμα ανθρώπινης εποπτείας όλων των αποφάσεων που λαμβάνονται από αλγόριθμο. Επιπλέον, υποχρεώνει τις εταιρείες να γνωστοποιούν εάν και πότε έχουν προβεί σε αλλαγές στους αλγόριθμούς τους.

Οι Τζαρκ και Μπερτολίνι δήλωσαν ότι, αν και η οδηγία αποτελεί ένα σημαντικό πρώτο βήμα για όσους εργάζονται σε μεγάλες τεχνολογικές πλατφόρμες, είναι ήδη κάπως «ξεπερασμένη», καθώς αφορά μόνο τους εργαζόμενους με περιστασιακή απασχόληση.

«Η τεχνολογία έχει ήδη αναλάβει τον έλεγχο».

Και οι δύο δήλωσαν ότι επιθυμούν είτε μια νέα οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είτε τροποποιήσεις στην οδηγία για τους εργαζομένους σε πλατφόρμες, οι οποίες θα εγγυώνται ότι οι εργαζόμενοι στην ΕΕ θα μπορούν να ελέγχουν τις αλγοριθμικές αποφάσεις που λαμβάνονται από τη διοίκησή τους.

«Εμείς, ως νομοθέτες, έχουμε μείνει πίσω», δήλωσε η Τζαρκ. «Η τεχνολογία έχει ήδη αναλάβει τον έλεγχο… είναι ήδη μια πραγματικότητα για εκατομμύρια εργαζομένους σε όλη την Ευρώπη, αλλά δεν ρυθμίζεται».

Στην ιδανική περίπτωση, η ETUC επιθυμεί αυτό να υλοποιηθεί ως ξεχωριστή οδηγία για την τεχνητή νοημοσύνη στον χώρο εργασίας, η οποία θα τεθεί σε εφαρμογή περίπου την ίδια περίοδο με την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον χάρτη πορείας για ποιοτικές θέσεις εργασίας, πριν από το τέλος του έτους.

Αυτή ήταν μία από τις συστάσεις που υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή από τον Αντρέζ Μπουλά, εισηγητή της επιτροπής απασχόλησης και κοινωνικών υποθέσεων, νωρίτερα φέτος.

Υπάρχουν επίσης ορισμένες διατάξεις στον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Δεδομένων (GDPR) της Ευρώπης και στον νόμο της ΕΕ για την τεχνητή νοημοσύνη που προστατεύουν τους Ευρωπαίους, όπως η δυνατότητα να ζητήσουν τα δεδομένα που έχουν οι εταιρείες τεχνολογίας για αυτούς και πού αποθηκεύονται.