Η αρχαία πόλη Αχέτατον – γνωστή σήμερα ως Αμάρνα – δεν εγκαταλείφθηκε λόγω επιδημίας, όπως θεωρούσαν επί δεκαετίες οι ιστορικοί. Αυτό υποστηρίζει νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στο American Journal of Archaeology, αμφισβητώντας έναν από τους πιο επίμονους «μύθους» της αιγυπτιολογίας.

Η πόλη ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα π.Χ. από τον φαραώ Ακενατόν (Αμενχοτέπ Δ΄), ο οποίος εγκατέλειψε την παραδοσιακή πολυθεΐα και αφιέρωσε τη λατρεία αποκλειστικά στον θεό Ήλιο, Ατόν. Η Αμάρνα έγινε νέα βασιλική κατοικία και πρωτεύουσα του βασιλείου. Ωστόσο, μόλις 20 χρόνια αργότερα, εγκαταλείφθηκε.

Για δεκαετίες, η επικρατούσα εξήγηση ήταν μία: επιδημία. Οι λεγόμενες «Επιγραφές Πανούκλας» των Χετταίων μιλούν για ασθένεια που έφτασε μέσω Αιγυπτίων αιχμαλώτων. Επιστολές από την Αμάρνα αναφέρουν ξεσπάσματα νόσων σε άλλες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου. Κανένα όμως κείμενο δεν επιβεβαιώνει επιδημία μέσα στην ίδια την Αχέτατον.

«Οι πηγές έχουν ‘φοβερές’ λέξεις όπως ‘πανούκλα’ και ‘επιδημία’. Όταν αυτός ο συσχετισμός άρχισε να επαναλαμβάνεται, μετατράπηκε σε ‘γεγονός’ χωρίς ουσιαστικά στοιχεία»

Τι αποκάλυψαν τα οστά των νεκρών

Οι ερευνήτριες Γκρέτσεν Νταμπς και Άννα Στίβενς εξέτασαν τα νεκροταφεία γύρω από την πόλη – μεταξύ αυτών τα South Tombs και North Cliffs – με συνολικό εύρος 11.350 έως 12.950 ταφές. Η μελέτη βασίστηκε σε 889 ταφές που ανασκάφηκαν μεταξύ 2005 και 2022.

Τα οστά των νεκρών αποκάλυψαν κάτι εντελώς διαφορετικό:

  • σημάδια έντονης σωματικής καταπόνησης,
  • χαμηλό ανάστημα ενηλίκων,
  • υποπλασία αδαμαντίνης στα δόντια (ένδειξη παιδικής κακουχίας),
  • εκφυλιστικές παθήσεις των αρθρώσεων.

Ίχνη επιδημίας δεν εντοπίστηκαν. Μόνο επτά άτομα παρουσίασαν φυματίωση, ενώ άλλες λοιμώξεις ήταν σπάνιες. Επίσης, οι ταφές φαίνεται πως έγιναν με τάξη: οι σοροί δεν ήταν πεταμένες πρόχειρα, όπως συμβαίνει σε μαζικούς θανάτους από επιδημίες.

Κάτοψη του Άνω Τμήματος στο Νεκροταφείο των Νότιων Τάφων, όπου οι τάφοι με πολλαπλές ταφές εμφανίζονται με γκρι χρώμα. Η θέση του Άνω Τμήματος φαίνεται στον ένθετο χάρτη του Νεκροταφείου των Νότιων Τάφων (βασικός χάρτης από την H. Fenwick· ευγενική παραχώρηση του Amarna Project), Πηγή: Mortality Crisis at Akhetaten? Amarna and the Bioarchaeology of the Late Bronze Age Mediterranean Epidemic, American Journal of Archaeology, Volume 129, Number 4, October 2025

Η εγκατάλειψη της πόλης φαίνεται να ήταν οργανωμένη και σταδιακή, όχι αποτέλεσμα πανικού.

Όπως εξηγεί η Νταμπς στο Phys.org: «Οι πηγές έχουν ‘φοβερές’ λέξεις όπως ‘πανούκλα’ και ‘επιδημία’. Όταν αυτός ο συσχετισμός άρχισε να επαναλαμβάνεται, μετατράπηκε σε ‘γεγονός’ χωρίς ουσιαστικά στοιχεία».

Η μελέτη καταλήγει ότι οι κάτοικοι της Αμάρνα πιθανότατα βίωσαν οικονομική και κοινωνική εξάντληση, εξαιτίας της ξαφνικής μεταφοράς της πρωτεύουσας και των απαιτήσεων των τεράστιων οικοδομικών έργων που επέβαλε ο Ακενατόν.

Δείγμα ταφών από το Νεκροταφείο των Νοτίων Τάφων, που παρουσιάζει έναν τυπικό ενταφιασμό σε ύπτια θέση (Άτομο 121), έναν ενταφιασμό σε πρηνή θέση (Άτομο 42), έναν διαταραγμένο ενταφιασμό σε πρηνή θέση όπου τα χέρια είναι τοποθετημένα πίσω από την πλάτη (Άτομο 35), καθώς και δύο ενταφιασμούς σε ύπτια θέση όπου το σώμα έχει τοποθετηθεί με μη φυσιολογικό τρόπο (Άτομα 191 και 240) (ευγενική παραχώρηση του Amarna Project), Πηγή: Mortality Crisis at Akhetaten? Amarna and the Bioarchaeology of the Late Bronze Age Mediterranean Epidemic, American Journal of Archaeology, Volume 129, Number 4, October 2025

Με άλλα λόγια, η πόλη δεν «πέθανε» από πανούκλα. Πέθανε από την ίδια την ουτοπική εμμονή του δημιουργού της.

*Με πληροφορίες από: Art News, Κεντρική Φωτογραφία: Ένας αδιατάρακτος τάφος στο νεκροταφείο των Βόρειων Τάφων, που περιείχε τρία άτομα (Inds. 1167, 1168 και 1169), τα οποία είχαν τυλιχτεί μαζί μέσα σε ένα ενιαίο ταφικό ψάθινο κάλυμμα πριν από την ταφή. Το ψάθινο υλικό διατηρήθηκε σε τμήματα στα πλευρά και στη βάση του τάφου και είναι ορατό δίπλα στο κρανίο και στο δεξί αντιβράχιο του ατόμου δεξιά (ευγενική παραχώρηση του Amarna Project), Πηγή: Mortality Crisis at Akhetaten? Amarna and the Bioarchaeology of the Late Bronze Age Mediterranean Epidemic, American Journal of Archaeology, Volume 129, Number 4, October 2025

Ειδήσεις Σήμερα: