Μαξίμ Γκόρκι:Την πίκρα που πότισε την ψυχή του την έκανε παρανόμι

Ένα ανυπόταχτο παιδί, που δεν εννοεί να συνθηκολογήσει και να υποταχθεί στους φραγμούς που βάζουν οι μεγάλοι στη ζωτικότητά του, ένα παιδί που έχει μέσα του περίσσια αγωνιστικότητα και ξέρει να υπερασπίζεται ό,τι αγαπά, αφηγείται τα παιδικά του χρόνια, στη Ρωσία της αμάθειας, των προλήψεων και της καρτερίας, μέσα σε λαϊκές γειτονιές, σε μικροεπιχειρήσεις, σε δουλευτάδες, σε ανθρώπους που έφτασαν στα έσχατα όρια της ανέχειας, που οι καρδιές τους είναι σκληραμένες, ο θάνατος είναι ένα συνηθισμένο επεισόδιο κι’ η κλεψιά «δεν θεωρούνταν αμάρτημα, ήταν συνήθεια και σχεδόν το μοναδικό μέσο ζωής για τους ανθρώπους που δε χόρταιναν ψωμί». Αφηγητής είναι ο Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πέσκοφ, που έγινε διάσημος σ’ όλο τον κόσμο συγγραφέας, με το ψευδώνυμο Μαξίμ Γκόρκι.

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 19.6.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Τα παιδικά μου χρόνια τα φαντάζομαι σαν μια κυψέλη, όπου έρχονταν διάφοροι απλοί κι’ αμόρφωτοι άνθρωποι κι’ έφερναν, σαν τις μέλισσες, το μέλι της γνώσης και της σκέψης τους για τη ζωή και πλούτιζαν απλόχερα την ψυχή μου, ο καθένας όπως μπορούσε. Συχνά το μέλι αυτό ήταν ακάθαρτο και πικρό, ωστόσο η γνώση είναι μέλι», λέει σ’ ένα σημείο του βιβλίου του (πρώτου μέρους της αυτοβιογραφικής τριλογίας του «Τα παιδικά χρόνια» – «Η εφηβεία» – «Τα πανεπιστήμιά μου») ο Μαξίμ Γκόρκι. Ο μικρός Πέσκοφ μοιάζει σα σφουγγάρι που ρουφάει τις εντυπώσεις που αποθηκεύει — και μια μέρα αυτές θα γίνουν το ζυμάρι για να πλάσει τους αθάνατους χαρακτήρες του. Και την πίκρα που πότισε την ψυχή του θα την κάνει παρανόμι: Γκόρκι, θα πει Πικρός.

«Πολύ αργότερα», λέει σ’ ένα άλλο σημείο, «κατάλαβα πως οι Ρώσοι, από τη φτώχεια και την άχαρη ζωή τους, αγαπούν, γενικά, να ψυχαγωγούνται με τον πόνο και την πίκρα, παίζουν μαζί τους σαν παιδιά, και σπάνια ντρέπονται που είναι δυστυχισμένοι. Στην ατέλειωτη μονοτονία της καθημερινότητας, και η πίκρα είναι γιορτή, και η πυρκαγιά ψυχαγωγία. Σε μιαν όψη, δίχως καμιάν έκφραση και γρατσουνιά, η πίκρα είναι στολίδι». Κι’ αλλού πάλι γράφει: «Υπάρχει κι’ άλλη μόνιμη αιτία που μ’ αναγκάζει να περιγράψω αυτές τις αθλιότητες. Παρ’ όλο που είναι αποκρουστικές, παρ’ όλο που μας καταθλίβουν και συνθλίβουν, μέχρι θανάτου, πολλές ωραίες ψυχές, ο Ρώσος είναι τόσο υγιής και τόσο νέος στην ψυχή, που τις κατανικά και θα τις κατανικήσει».

Ο μικρός Αλεξέι πιάνει φιλίες με τους ταπεινούς κι’ ακούει τις ιστορίες που του διηγούνται. «Πολλές και διάφορες ιστορίες, μα, παράξενα, όλες μοιάζουνε μεταξύ τους: σε κάθε μια βασάνιζαν ανθρώπους, τους ταπεινώνανε, τους κυνηγούσανε». Το περιβάλλον είναι στενό, ασφυχτικό, γεμάτο από τρομερές εντυπώσεις. Κι’ ο κατοπινός Μαξίμ Γκόρκι εξομολογείται: «Άρχισα να βλέπω τους ανθρώπους διαφορετικά, μ’ επιφύλαξη κι’ ανησυχία, και η καρδιά μου έγινε πολύ ευαίσθητη σ’ οποιονδήποτε πόνο ή ταπείνωση, δικό μου ή ξένο, λες και ήταν πληγή γδαρμένη». Ένα έργο συγκλονιστικό — αυτός είναι ο σωστός χαρακτηρισμός για τα «Παιδικά χρόνια» του Γκόρκι.

Μαζί με τον Αντόν Τσέχωφ (αριστερά), στη Γιάλτα

*Κριτικό κείμενο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Φάνη (Θεοφάνη) Κλεάνθη (1913-2007), που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» το Σάββατο 28 Ιουλίου 1979, με αφορμή την κυκλοφορία της αυτοβιογραφίας του Γκόρκι υπό τον τίτλο «Τα παιδικά χρόνια» (μτφρ Νίκος Κυτόπουλος, εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλου).

«ΤΑ ΝΕΑ», 28.7.1979, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο συγγραφέας Μαξίμ Γκόρκι (Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πέσκοφ, το πραγματικό του όνομα), μείζων εκπρόσωπος της ρωσικής λογοτεχνίας, γεννήθηκε στις 28 Μαρτίου (16 με το παλαιό ημερολόγιο) 1868 και απεβίωσε στις 18 Ιουνίου 1936.