Το απόγευμα της 29ης Απριλίου 1961 έλαβε χώρα στο Νεκροταφείο Καλλιθέας η κηδεία του Γιάννη Κορδάτου, πολυγραφότατου μαρξιστή ιστορικού και διανοουμένου της Ελλάδας του 20ού αιώνα.

Στην τελετή, που έγινε με δαπάνες της ΕΔΑ, παρευρέθησαν άνθρωποι των γραμμάτων, επιστήμονες, πολιτικοί, εκδότες, πολλοί φίλοι και συμπατριώτες του αποθανόντος, καθώς και πλήθος κόσμου, αλλά ούτε ένας επίσημος.


Ο γεννημένος στη Ζαγορά Πηλίου (το 1891) Γιάννης (απαντά και ως Γιάνης) Κορδάτος είχε αποβιώσει στην Αθήνα την προτεραία, 28 Απριλίου 1961.

Γόνος μεσοαστικής οικογένειας, ο Κορδάτος φοίτησε σε σχολεία της Μαγνησίας, της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης, πριν εγγραφεί στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (κατέστη πτυχιούχος αυτής το 1917).

Στα κατοπινά χρόνια, στην ταραχώδη για τη χώρα μας περίοδο πριν και μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ανέπτυξε πολυσχιδή δράση, με κύρια χαρακτηριστικά το ήθος, την ακλόνητη πίστη στην ιδεολογία του, την έμφυτη κλίση στη μελέτη και την υψηλή συγγραφική παραγωγικότητα.


Με το δημοσιογραφικό και συγγραφικό έργο του ο Κορδάτος, επίγονος του Γεωργίου Σκληρού, πατέρα του ελληνικού μαρξισμού, πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στη διαφώτιση του κοινού για πολλά κοινωνικά και ιστορικά ζητήματα. Μείζονος σημασίας υπήρξε η συμβολή του αυτοδίδακτου ιστορικού Κορδάτου στη διαμόρφωση της ελληνικής μαρξιστικής ιστορικής σχολής.


Τα σημαντικότερα έργα του Κορδάτου («Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821», η πρώτη ιστορική μονογραφία με την οπτική του ιστορικού υλισμού, «Νεοελληνική πολιτική ιστορία», «Η επανάσταση της Θεσσαλομαγνησίας το 1821», «Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος», «Εισαγωγή εις την ιστορίαν της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας», «Ο Ρήγας Φεραίος και η εποχή του», «Ιησούς Χριστός και χριστιανισμός») διακρίνονται για τη γνωστική δύναμη και το εκτεταμένο ερευνητικό έργο του συγγραφέα, αλλά και για τη μονοδιάστατη κριτική, τη μονόπλευρη αντιμετώπιση των προβλημάτων από πλευράς του ιδίου.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι και η θέση του Κορδάτου στο γλωσσικό ζήτημα, όπως αυτή προβάλλεται στη μελέτη «Δημοτικισμός και λογιωτατισμός».


Αγωνιστής και αγνός ιδεολόγος, υπέρμαχος μιας κοινωνικής πολιτικής στην οποία πίστευε και για την οποία εργάστηκε με θέρμη, ο Κορδάτος κατέλαβε μια από τις κορυφαίες θέσεις στο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα της εποχής του. Εξελέγη μέλος και ακολούθως γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (ΣΕΚΕ), προδρόμου του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ).

Το 1922 οδηγήθηκε στη φυλακή εξαιτίας της δράσης που είχε αναπτύξει ως ηγετικό στέλεχος του ΣΕΚΕ και διευθυντής της εφημερίδας «Ριζοσπάστης». Στη συνέχεια, όμως, οι διαφωνίες του επί ιδεολογικών ζητημάτων (μεταξύ αυτών, το ζήτημα της αυτονόμησης της Μακεδονίας) είχαν ως αποτέλεσμα την απομάκρυνσή του και αργότερα τη διαγραφή του από το ΚΚΕ. Μετά την αποχώρησή του από την ενεργό πολιτική ο Κορδάτος αφοσιώθηκε στην ιστορική και κοινωνιολογική έρευνα, δημοσιεύοντας αυτοτελείς μελέτες, άρθρα, σχόλια και βιβλιοκρισίες.


Στο φύλλο των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει την Τετάρτη 28 Μαΐου 1980 υπήρχε ένα άρθρο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Γιώργου Γάτου (1931-2010), που έφερε τον τίτλο «Ο Σαντ στο εδώλιο…» και αναφερόταν στο ζήτημα της κατάσχεσης του βιβλίου του μαρκησίου ντε Σαντ «Η φιλοσοφία στο μπουντουάρ» (εκδόσεις Εξάντας, Δεκέμβριος 1979), όπως και της παραπομπής των εκδοτών, του μεταφραστή και δεκάδων βιβλιοπωλών σε δίκη.


«ΤΑ ΝΕΑ», 28.5.1980, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Με αφορμή το γεγονός αυτό, ο Γάτος είχε ανακαλέσει στη μνήμη του ένα παλαιότερο συμβάν, μια παλιά ιστορία, την οποία σας παρουσιάζουμε κατωτέρω:


Η περίπτωση κατάσχεσης του βιβλίου του μαρκήσιου ντε Σαντ «Η Φιλοσοφία του Μπουντουάρ» μάς ξαναγύρισε σε παλιούς σκοταδιστικούς καιρούς, όχι πολύ μακρινούς — εκείνους των πολύκροτων «Αθεϊκών», μόλις εβδομήντα χρόνια από σήμερα.

Ήταν τότε που διώκονταν ο δημοτικισμός και οι λεγόμενοι μαλλιαροί (σ.σ. ειρωνικός, μειωτικός χαρακτηρισμός που απέδιδαν οι καθαρευουσιάνοι στους δημοτικιστές) — γεγονός που αποτέλεσε μακάβριο σύμπτωμα πολιτιστικής αναστολής στις νεοελληνικές εξελίξεις.

Ήταν τότε που, μαζί με τους μαλλιαρούς Δελμούζο, Βάρναλη και άλλους, διώχτηκε και ο φοιτητής Γιάνης Κορδάτος, ο μετέπειτα γνωστός ιστορικός, όπου, με παραγγελία του εισαγγελέα Τόμαν στον ειρηνοδίκη Ζαγοράς Τριαντάφυλλο Τριανταφύλλου, κατασχεθήκανε, από τη φοιτητική βιβλιοθήκη του Κορδάτου, μερικά «άθεα και μαλλιαρά βιβλία» και μαζί τους τα… «Άπαντα, ποιήματα Σολωμού τινός»!

Για την ιστορία, παραθέτουμε την έκθεση του ειρηνοδίκη προς τον εισαγγελέα Βόλου — τη σχετική με την κατάσχεση:

«ΑΡΙΘ. 481

Λαμβάνω την τιμήν κατόπιν […] να αναφέρω υμίν ότι μετέβην εις την οικίαν του φοιτητού Ι. Κορδάτου εις ώραν καθ’ ην ούτος δεν ευρίσκετο εν αυτή και προβάς εις έρευναν εύρον τα εξής βιβλία:

α) Βιβλίον φέρον τον τίτλον Ηλιοφέγγαρο, του οποίου η γλώσσα είναι όχι μόνον μαλλιαρή αλλά και ακατάληπτος.

β) Τα Άπαντα, ποιήματα Σολωμού τινός, γεγραμμένα εις γλώσσαν μαλλιαρήν.

γ) Βιβλίον ξένου τινός συγγραφέως Brugmann (σ.σ. κατά πάσαν πιθανότητα, κάνει λόγο για τον Karl Brugmann, 1849-1919, διαπρεπή γερμανό γλωσσολόγο) μεταφρασμένον εις την μαλλιαρήν.

δ) Γλώσσα και Ζωή, χυδαίον κατασκεύασμα του Ελ. Γιαννίδη (σ.σ. αναλυτική μελέτη του γλωσσικού ζητήματος από τον Ελισαίο Γιανίδη/Γιαννίδη, πρώτη έκδοση τον Ιανουάριο του 1908).

Εύρον επίσης και πολλάς επιστολάς γεγραμμένας εις την μαλλιαρήν, τινές δε τούτων απεστάλησαν εκ του εξωτερικού και από τους εν Αθήναις μαλλιαρούς του Εκπαιδευτικού Ομίλου».

Ειδήσεις Σήμερα: