Ο Ελληνισμός εγνώρισε πολλές φάσεις στην επίγνωση της ενότητός του μέσα στην ιστορική του πορεία. Αρχίζοντας από την «πόλη», ως καθοριστικό στοιχείο ταυτότητος, πέρασε στους μετά τον Μ. Αλέξανδρο χρόνους, στην προσπάθεια θεσμικής ενώσεως των Ελλήνων, που έληξε με την κατάκτηση της Ελλάδος από τους Ρωμαίους. Τότε εμφανίζεται για πρώτη φορά η ελληνική ταυτότητα με περιεχόμενο πολιτιστικό και όχι φυλετικό. Ο όρος Ελληνισμός έχει πολιτισμικό περιεχόμενο και Έλληνες καλούνται οι μετέχοντες της ελληνικής παιδείας. Στη διάρκεια του Μεσαίωνα εμφανίζονται τα πρώτα στοιχεία εθνικής ταυτότητος στους λαούς της Ευρώπης. Οι Φράγκοι αντιθέτουν τους εαυτούς των προς τους Τεύτονες. Κατά τον 12ον αιώνα και στο Βυζάντιο εμφανίζεται μια νέα ταυτότητα: η αντίθεσή μας με τους δυτικούς δεν έχει μόνο θρησκευτική, αλλά και φυλετική βάση. Όταν μας κατακτούν οι Τούρκοι, η ταυτότητά μας καθορίζεται από την Εκκλησία πάνω σ’ αυτό το δίπολο: έναντι του κατακτητή έχουμε θρησκευτική αλλά και φυλετική διαφορά. Είμαστε το Γένος. Την ταυτότητα του Γένους κρατήσαμε έως περίπου τον 17ον αιώνα, όταν απλώθηκαν και στους έλληνες λογίους οι ιδέες των βρετανών φιλοσόφων που μιλούσαν για Έθνος. Το Έθνος διαφέρει από το Γένος: δεν πρόκειται για μια φυλή, αλλά για ανθρώπους διαφορετικής φυλής, που έχουν την ίδια γλώσσα, τον ίδιο κοινό πολιτισμό, την ίδια παιδεία, τις ίδιες κοινωνικές αξίες. Το κράτος δεν δρα ως εκπρόσωπος κάποιας από τις φυλές που αποτελούν τον λαό, αλλά ως εκφραστής του Έθνους, του κοινού στοιχείου των διαφόρων φυλών. Με το πνεύμα αυτό ιδρύθησαν οι ΗΠΑ, με αυτό έγινε η Γαλλική Επανάσταση, με το ίδιο πνεύμα κι εμείς μόλις απελευθερωθήκαμε συστήσαμε την Εθνοσυνέλευση.
Από τότε όμως εχάσαμε την ταυτότητα που μας έδωσε η Εκκλησία, πάψαμε να είμαστε Γένος και εγίναμε Έθνος. Αποκτήσαμε εθνική ταυτότητα, η οποία μάλιστα διέκρινε τον έλληνα πολίτη του εθνικού κράτους από τον έλληνα πολίτη άλλων κρατών. Οι μη Ελλαδίτες κράτησαν τον όρο «ομογένεια» και όσοι μπόρεσαν κράτησαν την Εκκλησία ως τροφόν τους. Αλλά το ρήγμα είχε έλθει. Ο Ελληνισμός δεν είχε πια κέντρο του την Εκκλησία, η οποία από περιέχον που ήταν έγινε περιεχόμενο, μέσα στον μηχανισμό του κράτους. Και ναι μεν χαρακτηρίσθηκε «επικρατούσα θρησκεία», όμως το εθνικό κράτος προσδιορίζει πια τα βήματά της. Όμως η αλλαγή ταυτότητος δεν είναι μια ανώδυνη διαδικασία. Σηματοδοτεί μια μεταβατική εποχή, επιφέρει νέο και διαφορετικό προσανατολισμό, ανατρέπει δεδομένες αντιλήψεις και αξίες. Στη διάρκεια αυτής της αλλαγής είναι πολλά και ουσιώδη αυτά που μέσα μας και γύρω μας χάνουν την αξία και σημασία τους. Είναι πολλά αυτά που μόλις χθες άξιζαν τον σεβασμό και την παραδοχή μας και σήμερα πετιούνται στο καλάθι των αχρήστων. Το τραγικότερο όμως είναι πως δεν γνωρίζουμε αν η νέα ταυτότητά μας θα αποδειχθεί επιτυχημένη. Η ιστορία είναι αμείλικτη. Το 1830 εγκρεμίσαμε την Εκκλησία από την ηγετική της θέση στη διοίκηση των Ελλήνων, χωρίς όμως να μπορέσουμε να στήσουμε στη θέση της ένα σωστό κράτος. Ξηλώσαμε την Εκκλησία από τη θέση του πνευματικού μας καθοδηγητή, χωρίς όμως να μπορέσουμε να θεμελιώσουμε ένα σύστημα παιδείας αντάξιο της ιστορίας μας και ικανό να μας οδηγήσει σε δρόμους δημιουργικούς. Το αποτέλεσμα ήταν να ανεβεί το βιοτικό μας επίπεδο, αλλά να υποχωρήσουν κάθετα οι ποιότητες της ψυχής και της ζωής μας.
Να όμως που τώρα ήλθεν η ώρα η ανάπηρη εθνική μας ταυτότητα να αντικατασταθεί και αυτή με τη σειρά της. Η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει. Εναντίον της δρουν δυνάμεις μη αναστρέψιμες. Οι εθνικές ταυτότητες ξεπεράσθηκαν όταν τα σύνορα έγιναν υπόθεση τελωνείων και έπαυσαν να εκφράζουν πραγματικές διακρίσεις. Η εθνική ταυτότητα προϋποθέτει διαχωρισμό των εθνών, σύνορα που προστατεύουν την ιδιαιτερότητα, λαούς με διαφορετική γλώσσα, με άλλο τρόπο ζωής, με δικές τους αξίες και παραδόσεις. Ήδη από τη δεκαετία του ’50 τα σύνορα των δυτικοευρωπαϊκών χωρών έπαυσαν να σημαίνουν διαχωρισμό εθνοτήτων. Τα μέσα πληροφόρησης γκρέμισαν και όποια σύνορα είχαν απομείνει, και τα φροντιστήρια ξένων γλωσσών μαζί με τον τουρισμό σάρωσαν τις διακρίσεις και τους απομονωτισμούς. Η οικείωση των ευρωπαϊκών πολιτισμών έκανε τους Ευρωπαίους όλους μία οικογένεια. Με την ίδρυση της Ενωμένης Ευρώπης τα σύνορα κατηργήθησαν και τυπικά. Το κράτος έπαυσε να είναι ο αυτονόητος εγγυητής της εθνικής ταυτότητος, καθώς είναι υποχρεωμένο να αντικαταστήσει την εθνική λογική με την εταιρική, τη συναινετική λογική. Σήμερα ζούμε σε ορίζοντα διεθνικό, χωρίς αγεφύρωτα γλωσσικά εμπόδια επικοινωνίας. Ζούμε σε κοινωνίες που αποδέχονται τον ηθικό και πολιτισμικό ρελατιβισμό (σ.σ. σχετικισμό).
Δεν θέλω να πω ότι η ολοκλήρωση της ΕΕ είναι λάθος. Είναι όμως επικίνδυνη. Επικίνδυνη είναι και η ζωή, λάθος όμως δεν είναι. Και τώρα που οι εθνικές ταυτότητες είναι μοιραίο και αναμενόμενο να καταρρεύσουν πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε, ώστε ο Ελληνισμός να μην τις ακολουθήσει στην εξαφάνιση. Σήμερα ο Ελληνισμός κινδυνεύει να απορροφηθεί μέσα στην ευρωπαϊκή χοάνη. Ο μόνος τρόπος να σωθεί είναι να απορροφήσει. Στη νέα πραγματικότητα που δημιουργείται υπάρχουν μόνο δύο δυνατότητες, δύο ρόλοι: ο ρόλος του σφουγγαριού που απορροφά και ο ρόλος του νερού που απορροφάται. Για να επιβιώσει σήμερα ένας λαός πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον μία από τις ακόλουθες τρεις προϋποθέσεις: α) να έχει πληθυσμιακό όγκο, β) να είναι φορέας μεγάλης ισχύος και γ) να είναι κέντρο πρότυπης κουλτούρας. Ο Ελληνισμός επεβίωσε, μολονότι ζούσε από 15 αιώνων μέσα σε πολυεθνικούς κρατικούς οργανισμούς, επειδή ακριβώς εκάλυπτε την τρίτη προϋπόθεση: ήταν το κέντρο μιας κουλτούρας που την ήθελαν και την χρειάζονταν και οι άλλοι λαοί. Σήμερα όμως; Ο Νέος Ελληνισμός δεν έχει τη δύναμη να σταθεί ισότιμα πλάι στον αρχαίο και στον βυζαντινό πρόγονό του. Σήμερα πρέπει να καταλάβουμε ότι η μοναδική μας δυνατότητα επιβίωσης είναι να ξαναγίνουμε φορείς μιας ιδιαίτερης πνευματικότητος, χρήσιμης και σε μας και στους άλλους λαούς, πρότυπης και δημιουργικής. Δεν έχουμε μέλλον αν απλώς συνεχίσουμε να δείχνουμε τον Παρθενώνα ή τις ωραίες ακρογιαλιές μας. Δεν έχουμε δυνατότητες ούτε πληθυσμιακής υπεροχής ούτε άλλου είδους ισχύος. Τέτοιες δυνατότητες δεν είχαμε άλλωστε ποτέ στην ιστορία μας. Ένα μόνο γνωρίζαμε: ήμασταν φορέας πνεύματος. Σε όλους τους άλλους τομείς είμαστε πίθηκοι της Ευρώπης. Στο πνεύμα υπήρξαμε οι δάσκαλοί της.
Αλλά καθώς οι Πλάτωνες και οι πλατωνιστές δεν γεννιούνται διά διατάγματος, η δυνατότητα να είμαστε φορείς και δάσκαλοι ενός ιδιαιτέρου πνεύματος δεν ανήκει στους φακέλους της ιθύνουσας γραφειοκρατίας. Ο μόνος θεσμός των Ελλήνων που εκφράζει αληθινά μεγάλη και πρότυπη πνευματικότητα είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία. Και η σωτηρία του Ελληνισμού μπορεί να είναι έργο μόνο της Εκκλησίας. Και δεν έχει μόνο πνευματικότητα σεβαστή σε όλους τους λαούς η Εκκλησία, έχει και τη βούληση να σώσει τον Νέον Ελληνισμό. Μόνο η Εκκλησία είναι σε θέση να δώσει στον Έλληνα τη νέα ταυτότητά του, που θα έχει πνευματικό χαρακτήρα και ταυτόχρονα θα τον κρατά, με βάση την ελληνορθόδοξη παράδοση, ως ιδιαίτερη οντότητα Γένους, με το κοινοτικό πνεύμα που είναι η καρδιά της Εκκλησίας μας. Δεν χρειάζονται νέοι μηχανισμοί για να δημιουργήσουν νέο κοσμοείδωλο. Υπάρχει και μας περιμένει έτοιμο να μας αγκαλιάσει και να μας οδηγήσει εμπρός μέσα από την πατερική διδασκαλία και τη φιλοκαλική παράδοση της Εκκλησίας μας.
Η Εκκλησία ωστόσο οφείλει να καταπολεμήσει τον μέγαν και πρώτο εχθρό που είναι ο συγκρητισμός (σ.σ. ανάμειξη στοιχείων διαφορετικής προελεύσεως, σύνθεση ανομοιογενών ιδεών, τεχνητός συμβιβασμός). Πρέπει να αντιληφθεί εγκαίρως το νέο θεσμικό περιβάλλον που έχει ήδη διαμορφωθεί και μέσα στο οποίον είναι αναγκασμένη να ζει εφεξής κυρίως ως Απόστολος πνεύματος. Πρέπει να καταλάβει ότι ο απομονωτισμός, οι περιχαρακώσεις, που κάποτε περιέσωσαν τον πολιτισμό μας, σήμερα συνιστούν μεθόδους εθνικής καταστροφής. Δεν θα πρέπει η Εκκλησία να απομονώσει τον Έλληνα από την Ευρώπη, ούτε όμως και να τον παραδώσει σε αυτήν. Πρέπει να επιλέξει όχι το Ρήγμα, αλλά την Πρόσληψη. Δηλαδή να αποκτήσει εξωστρέφεια, να παύσει να μιλάει στον καθρέπτη της, να διαλεχθεί με τον Έλληνα, τον Ευρωπαίο, να βγει από τη θερμοκοιτίδα του Ελλαδισμού. Δεν πρέπει να υποχωρήσει στον πειρασμό να μπει στην πολιτική. Αν κρατηθεί μακριά, θα μπορέσει να φέρει την πολιτική στον δικό της χώρο. Ούτε να μετατραπεί σε ιδεολογία θανάτου. Πρέπει να υπερβεί την άδικη αντίληψη ότι είναι μόνο για γάμους και κηδείες. Ο λόγος της δεν πρέπει να ορίζεται από την επικαιρότητα, αλλά να την ορίζει. Αυτό θα συμβεί μόνο αν μάχεται για αρχές καθολικής ισχύος και αν προωθεί τα εθνικά θέματα διά μέσου των αρχών αυτών.
Η Ευρώπη και σήμερα αναμένει τον φερέγγυο λόγο τής εξ ανατολών Ορθοδόξου Ελλάδος. Θα είναι κρίμα εάν κατατριβόμενοι με εφήμερα και ευτελή πράγματα εγκαταλείψουμε τις μεγάλες μας ευθύνες έναντι της Ευρώπης και της πατρίδος μας, που δεν εκχωρούνται. Η σημερινή συγκυρία και η ιστορική αναγκαιότης απαιτούν τη ζωντανή παρουσία μιας Ορθοδοξίας διευρυμένων οριζόντων, έξω από το γνωστό καζάνι, όπου σιγοβράζουμε λίγο-πολύ όλοι μας. Αν δεν το καταλάβουμε, τόσο το χειρότερο. Και η τελευταία ελπίδα θα έχει εξατμισθεί, και θα σημάνει η ώρα για την απαρχή της απορρόφησης του Νέου Ελληνισμού.
Ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος κυρός Χριστόδουλος (κατά κόσμον Χρήστος Παρασκευαΐδης) γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 17 Ιανουαρίου 1939 και εκοιμήθη στην Αθήνα στις 28 Ιανουαρίου 2008.
Η παράσταση παρακολουθεί τα γεγονότα της προσωπικής ζωής του μεγάλου μας συνθέτη, Γιώργου Ζαμπέτα, μαζί με ένα πλήθος τραγουδιών του, που όλοι αγαπήσαμε.
![Άκρως Ζωδιακό: Τα Do’s και Don’ts στα ζώδια σήμερα [Τετάρτη 21.05.2025]](https://www.in.gr/wp-content/uploads/2025/05/pexels-igor-cibulsky-75306089-8637937-1-315x220.jpg)
