Έννοιες όπως «δικαιοσύνη», «ισότητα» και «αξιοπρέπεια» μπορεί να ακούγονται – δυστυχώς- σήμερα σαν κάτι ξεχασμένο στον χρόνο, όμως όταν τις επαναφέρει στο προσκήνιο ο φιλόσοφος Μάικλ Τζ. Σάντελ αποκτούν ξανά βαρύτητα.

Με σαφήνεια και κριτική ακρίβεια, ο Αμερικανός θεωρητικός εξηγεί τις αιτίες της σημερινής κρίσης, αναλύει τα κενά που επέτρεψαν την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ και φέρνει τη φιλοσοφία πιο κοντά στους πολίτες.

Με έργα όπως τα Democracy’s Discontent, Justice και The Tyranny of Merit, ο καθηγητής του Χάρβαρντ έχει κερδίσει το κοινό διεθνώς και γέμισε πριν από λίγο καιρό αίθουσες στην Πόλη του Μεξικού, όπου βρέθηκε προσκεκλημένος δύο κορυφαίων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων.

Λίγο πριν απευθυνθεί σε χιλιάδες ακροατές, μίλησε στην El País για τις προκλήσεις της εποχής, στον απόηχο μιας δικαστικής απόφασης που ακύρωσε την περικοπή πανεπιστημιακών κονδυλίων από τον Τραμπ.

Ιδεολογικός έλεγχος

Ο Μάικλ Τζ. Σάντελ χαρακτήρισε «καλό νέο» την πρόσφατη δικαστική απόφαση που έκρινε παράνομη την περικοπή πανεπιστημιακών κονδυλίων από τον Ντόναλντ Τραμπ, τονίζοντας ωστόσο ότι η κυβέρνηση πιθανότατα θα προσφύγει στο Ανώτατο Δικαστήριο. Όπως σημείωσε, η υπόθεση δεν αφορά μόνο τις χρηματοδοτήσεις για βιοϊατρική έρευνα, αλλά και μια ευρύτερη προσπάθεια επιβολής ιδεολογικού ελέγχου στα αμερικανικά πανεπιστήμια.

«Ο Τραμπ επιχειρεί να καθορίσει ποιοι φοιτητές θα γίνονται δεκτοί, ποιοι καθηγητές θα προσλαμβάνονται και ποια προγράμματα θα διδάσκονται», ανέφερε, υπογραμμίζοντας πως ιδρύματα όπως το Χάρβαρντ οφείλουν να υπερασπιστούν σθεναρά την ακαδημαϊκή ελευθερία.

«Πραγματική ελευθερία σημαίνει να έχεις λόγο και φωνή στις αποφάσεις που σε αφορούν»

Ο Σάντελ επισήμανε ότι η έννοια της ελευθερίας δεν μπορεί να σταθεί αποκομμένη από τη δικαιοσύνη, την ισότητα και τη δημοκρατία, καθώς τότε καταντά μια φτωχή και μονοδιάστατη αντίληψη. Όπως τόνισε, η αγοραία λογική που ταυτίζει την ελευθερία με την ικανότητα του καταναλωτή να αποκτά ό,τι επιθυμεί παραβλέπει το ουσιαστικό στοιχείο της συμμετοχής στη διακυβέρνηση.

«Η πραγματική ελευθερία σημαίνει να έχεις λόγο και φωνή στις αποφάσεις που σε αφορούν, και αυτό απαιτεί ισότητα καθεστώτος και σεβασμού μεταξύ των πολιτών», σημείωσε χαρακτηριστικά.

Τι θα πει ελευθερία

Ο Σάντελ εξήγησε ότι η έννοια της ελευθερίας, όπως και της δημοκρατίας, παραμένει αντικείμενο διαμάχης και γι’ αυτό είναι εύκολο να χειραγωγηθεί ή να διαστρεβλωθεί πολιτικά. Υπογράμμισε ότι ο δημόσιος διάλογος έχει αδειάσει από ουσιαστικές ηθικές και πολιτικές συζητήσεις, κάτι που άνοιξε τον δρόμο στον δεξιό, ξενοφοβικό και αυταρχικό λαϊκισμό που εκφράζει ο Τραμπ. Τόνισε όμως πως η λύση δεν είναι η επιστροφή στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο της παγκοσμιοποίησης, το οποίο δημιούργησε ανισότητες και δυσαρέσκεια. Αντίθετα, χρειάζεται μια νέα πολιτική πρόταση βασισμένη σε μια διαφορετική ιδέα εθνικής κοινότητας.

Όπως είπε, η κεντροαριστερά έκανε το λάθος να εγκαταλείψει τη γλώσσα του πατριωτισμού στη δεξιά, ενώ θα έπρεπε να τη διεκδικήσει, συνδέοντάς την με την έννοια της κοινότητας και της αίσθησης του ανήκειν. Χωρίς αυτήν, η αριστερά περιορίζεται σε τεχνοκρατικά και καθαρά οικονομικά επιχειρήματα, όπως συνέβη τις δεκαετίες του 1980 και μετά.

Κοινό νήμα: Η αξιοπρέπεια της εργασίας

Ο Σάντελ τόνισε ότι η συζήτηση γύρω από τον Τραμπ δεν μπορεί να χωρίζεται απλοϊκά σε «οικονομικούς» και «πολιτισμικούς» λόγους. Όπως εξήγησε, οι απώλειες θέσεων εργασίας, η αποβιομηχάνιση και οι στάσιμοι μισθοί συναντούνται με την αίσθηση περιφρόνησης που νιώθουν οι εργαζόμενοι από τις ελίτ και με την αποδοχή της σκληρής ρητορικής του Τραμπ για τους μετανάστες. Το κοινό νήμα, είπε, είναι η αξιοπρέπεια, και ειδικότερα η αξιοπρέπεια της εργασίας.

Ο Αμερικανός φιλόσοφος ξεχώρισε τα θεμιτά παράπονα των εργαζομένων —την αίσθηση ότι η δουλειά τους δεν αναγνωρίζεται, ιδίως όταν δεν διαθέτουν πανεπιστημιακό τίτλο— από τον ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία και τον μισογυνισμό που επίσης εκμεταλλεύεται, σύμφωνα με τον ίδιο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ.

Αξιοκρατία και διχασμός της κοινωνίας

Ο Σάντελ εξήγησε ότι η αξιοκρατία, σε συνδυασμό με τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, διαίρεσε τις κοινωνίες σε «νικητές» και «ηττημένους». Όσοι βρέθηκαν στην κορυφή θεώρησαν πως η επιτυχία τους ήταν αποκλειστικά δικό τους κατόρθωμα και πως, συνεπώς, άξιζαν τα προνόμια που απέκτησαν, ξεχνώντας τον ρόλο της τύχης και της στήριξης που έλαβαν από οικογένειες και κοινότητες. Έτσι, η οικονομική ανισότητα συνοδεύτηκε από ένα χάσμα αναγνώρισης και αξιοπρέπειας.

Ο φιλόσοφος σημείωσε ότι η αλληλεγγύη που κάποτε έκανε δυνατή τη δημιουργία των κρατών πρόνοιας έχει αποδυναμωθεί, καθώς η πίστη στην αγορά υπέσκαψε το «ήθος του κοινού καλού».

«Αν η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση δημιούργησε το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, οι αξιοκρατικές αντιλήψεις για την επιτυχία δημιούργησαν το χάσμα μεταξύ νικητών και ηττημένων. Το πρώτο αφορά το εισόδημα και τον πλούτο, το δεύτερο αφορά την τιμή, την αναγνώριση και την αξιοπρέπεια.»


Τέλος, υπογράμμισε την ανάγκη να ξαναχτιστεί μια πολιτική βασισμένη στην αλληλεγγύη, προσαρμοσμένη στις συνθήκες της εποχής μας, και τόνισε ότι η ελπίδα μπορεί να προέλθει μόνο από πολλαπλές κατευθύνσεις: τα πανεπιστήμια που θα καλλιεργήσουν ενεργούς πολίτες, τα μέσα ενημέρωσης που θα ανοίξουν χώρο για ουσιαστικό διάλογο, αλλά και τη δημιουργία κοινών χώρων όπου άνθρωποι διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων θα συναντιούνται στην καθημερινότητά τους — προϋπόθεση, όπως είπε, για τη λειτουργία της ίδιας της δημοκρατίας.

Ειδήσεις Σήμερα: