Ο ατίθασος αντίπαλος του Ροντέν – Μιντάρντο Ρόσο, ο αναρχικός που έφερε τη γλυπτική στη σύγχρονη εποχή

Αν ρωτήσετε εμπόρους έργων τέχνης και δημοπράτες για την κληρονομιά του γλύπτη Μιντάρντο Ρόσο των αρχών του αιώνα, είναι πιθανό να λάβετε μια κοινή απάντηση: «Ποιος Μιντάρντο;».

Η αλήθεια είναι ότι το όνομά του δεν μας είναι οικείο, ωστόσο, στα ατελιέ των καλλιτεχνών ο Ρόσο είναι εδώ και καιρό ένα γνωστό και σεβαστό όνομα. Ο Ογκίστ Ροντέν, ο πατέρας της μοντέρνας γλυπτικής, ήταν υπέρμαχος και φίλος του μέχρι που επήλθε η ρήξη στη σχέση τους. Ο Εμίλ Ζολά ήταν θαυμαστής του.

Ο θεατρικός συγγραφέας Έντουαρντ Άλμπι είχε στην κατοχή του μια εκδοχή του γλυπτού του Enfant Juif- ο Γάλλος ποιητής Γκιγιόμ Απολινέρ τον περιέγραψε ως «χωρίς αμφιβολία τον μεγαλύτερο εν ζωή γλύπτη».

Σαν φαντάσματα σε κίνηση

«Ο Μιντάρτο Ρόσο όπως υποστηρίζει μια νέα αναδρομική έκθεση στο Kunstmuseum της Βασιλείας, έφερε τη γλυπτική στη σύγχρονη εποχή με προτομές και φιγούρες που έμοιαζαν να υλοποιούνται οργανικά από τα υλικά του -κερί, γύψο, χαλκό- σαν φαντάσματα σε κίνηση» γράφει ο Κρίστιαν Χάουζ στην Guardian και συνεχίζει.

«Το ελβετικό ίδρυμα τέχνης δεν δυσκολεύτηκε να βρει 60 σύγχρονους καλλιτέχνες που αισθάνονται συγγένεια με τα γλυπτά, τις φωτογραφίες και τα σχέδιά του, τις φευγαλέες εντυπώσεις του από σκηνές δρόμων, καφετέριες και σύννεφα – από τα υφασμάτινα γλυπτά της Λουίζ Μπουρζουά που μοιάζουν με εντόσθια μέχρι τις φωτογραφίες της Φραντσέσκα Γούντμαν που μοιάζουν με σκιές».

«Τα αρρωστημένα κίτρινα εξογκώματα του Ρόσο δεν είναι όμορφα. Δεν είναι οι χορεύτριες του Ντεγκά» παρατηρεί ο Κρίστιαν Χάουζ στην Guardian

Δύο διαφορετικές καλλιτεχνικές σχολές

«Αν καθίσετε δέκα γκαλερίστες και συλλέκτες γύρω από ένα τραπέζι, εννέα στους δέκα δεν θα γνωρίζουν ποιος είναι ο Μιντάρντο Ρόσο», λέει η Έλενα Φιλίποβιτς, διευθύντρια του Kunstmuseum της Βασιλείας, το οποίο διοργανώνει αναδρομική έκθεση για αυτή τη σκιώδη φιγούρα. «Αν βάλεις δέκα καλλιτέχνες γύρω από ένα τραπέζι, εννέα στους δέκα θα πέσουν στο πάτωμα από ενθουσιασμό».

Υπάρχουν σοβαροί λόγοι για τους οποίους ο Ρόσο έχει πέσει σε σχετική αφάνεια. Ορισμένοι, έστω και ακούσια, οφείλονται στον ίδιο τον Ρόσο. Για παράδειγμα, η πρακτική του ήταν νευρωτικά αυτοπεριορισμένη. Ενώ ο Ροντέν ακολούθησε το πρότυπο για να γίνει διάσημος, ο Ρόσο ακολούθησε τα δικά του ένστικτα.

Ο Ροντέν ήξερε να δημιουργεί μνημειώδη έργα – «το μέγεθος έχει σημασία», λέει η Φιλίποβιτς – και γνώριζε ότι το επαγγελματικό μάρκετινγκ ήταν το κλειδί. Ο Ρόσο δημιουργούσε έργα μικρής κλίμακας, έργα που τα έβλεπε κανείς στο στούντιο, στο σπίτι και σε εκθέσεις, αλλά όχι στις λεωφόρους, και του άρεσε να τα προωθεί ο ίδιος.

Το σκοτάδι του Ρόσο

Ο Ρόσο δούλεψε, επανειλημμένα, πάνω σε έναν σχετικά μικρό αριθμό μοτίβων. Ένα από τα πιο διάσημα έργα του, το Ecce Puer (1906), απεικονίζει το κεφάλι ενός αγοριού τυλιγμένο σε ένα σεντόνι- είναι εκεί αλλά δεν είναι εκεί. Ένα άλλο, το Enfant Malade (1893-95), παρουσιάζει το κεκλιμένο κεφάλι ενός άρρωστου παιδιού, που γέρνει ενδεχομένως προς το θάνατο.

Συχνά χρησιμοποιούμε τον όρο «με σάρκα και οστά» όταν στεκόμαστε μπροστά σε ένα γλυπτό, αλλά με τον Ρόσο η φράση έχει μια ιδιαίτερη απήχηση: τα πρόσωπά του, λίγο μικρότερα από ό,τι στην πραγματική ζωή, με διαστάσεις που ενισχύουν την αίσθηση ανησυχίας, μοιάζουν σαν να μπορούν να ανοιγοκλείσουν τα κηρώδη βλέφαρά τους.

«Τα αρρωστημένα κίτρινα εξογκώματα του Ρόσο δεν είναι όμορφα. Δεν είναι οι χορεύτριες του Ντεγκά» παρατηρεί ο Κρίστιαν Χάουζ στην Guardian.

Ίσως το πιο ενοχλητικό απ’ όλα όμως είναι το Aetas Aurea (1886), μια μελέτη της συζύγου του, Τζουντίτα, και του γιου τους, Φρανσέσκο, στην οποία το ζευγάρι κοιτάζει ενωμένο στα μάγουλά του. Λιώνουν στο φόντο.

Είναι περισσότερο ένα σκηνικό από ταινία τρόμου παρά ένα τρυφερό οικογενειακό πορτραίτο. Άλλες φιγούρες είναι μεθυσμένες, γέρνουν, ουρλιάζουν. Τα κέρινα γλυπτά του έχουν το χρώμα των λεκέδων νικοτίνης.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Lachlan Sumner (@lachlan_sumner)

Η μποέμ «αποχαύνωση»

Γεννημένος στο Τορίνο το 1858, δεύτερος γιος σιδηροδρομικού εργάτη, ο Ρόσο άνοιξε το πρώτο του ατελιέ στο Μιλάνο το 1882 και κυκλοφορούσε με τα μέλη της καλλιτεχνικής ομάδας Scapigliatura – που μεταφράζεται ως «αποχαύνωση» – ένα μποέμικο σύνολο σοσιαλιστών και αναρχικών.

Ζώντας σύμφωνα με το όνομά του, οι σπουδές του Ρόσο στην αξιόλογη Accademia di Belle Arti di Brera της πόλης διακόπηκαν όταν αποβλήθηκε για επίθεση σε άλλον φοιτητή. Τρία χρόνια αργότερα, ωστόσο, είχε αποκτήσει σύζυγο και γιο και σφυρηλατούσε με επιτυχία καριέρα στο Παρίσι, προσελκύοντας προστάτες και κερδίζοντας παραγγελίες.

Ήταν φίλοι μέχρι που δεν ήταν

Ο Ρόσο ήταν σίγουρα μια «πολύ ιδιόμορφη προσωπικότητα, πολύ πειστική, ισχυρή, νικηφόρα, κάποιος με μεγάλη καρδιά, ειδικά για τα παιδιά, αλλά και καχύποπτος, ελεγκτικός, που επιδίωκε εμμονικά τον σκοπό του», λέει η Χάικε Αϊποντάουρ, επιμελήτρια και ειδικός στον Ρόσο στο μουσείο Mumok στη Βιέννη της Αυστρίας.

Υπήρχαν πολλές διαφωνίες: η σύζυγός του τον εγκατέλειψε και ένας από τους πιο στενούς του φίλους τον έκοψε μετά από μια διαφωνία για χρέη. Και μετά ήταν και ο Ροντέν, με τον οποίο είχε δημόσια διαμάχη για το ποιος είχε επηρεάσει ποιον. «Ήταν φίλοι, μέχρι που δεν ήταν», λέει η Φιλίποβιτς.

Ο Ογκίστ Ροντέν / Wikimedia Commons

Άλλη στάση ζωής

Η επίμονη φύση του θα μπορούσε να λειτουργήσει εναντίον του. Έριχνε μόνος του τα έργα του – που του έπαιρνε πολύ χρόνο και μείωνε τον αριθμό των έργων που δημιουργούσε – ενώ ο Ροντέν χρησιμοποιούσε χυτήρια.

Και ο Ροντέν προσέλαβε τον Έντουαρντ Στάιχερ και άλλους γνωστούς φωτογράφους για να απαθανατίσουν τα έργα του και να δημιουργήσουν πορτρέτα του ως ο μεγάλος δάσκαλος στο εργαστήριο (συχνά με σφυρί και καλέμι, παρόλο που ο ίδιος δεν σκάλισε ποτέ μάρμαρο). Τα γλυπτά του Ρόσο φωτογραφήθηκαν μόνο από τον ίδιο τον καλλιτέχνη.

Βικτοριανή τρέλα

«Ήθελε να ελέγχει την εικόνα» λέει η Φιλίποβιτς. «Κατανοούσε ότι η φωτογραφία και το πώς έβλεπες το έργο ήταν επίσης το έργο». Στην έκθεση παρουσιάζονται περίπου 200 φωτογραφίες του Ρόσο: εύθραυστες εκτυπώσεις γλυπτών, ορισμένα τόσο μικρά όσο γραμματόσημα, απόκοσμα πορτραίτα και όχι εικονικές λήψεις μάρκετινγκ.

Τις φωτίζει και τις σκηνοθετεί, με μια αιθέρια αισθητική που απηχεί τη βικτοριανή τρέλα για τη φωτογραφία πνευμάτων.

Ενώ οι φωτογραφικές μελέτες του Ρόσο αναβιώνουν αντικείμενα, οι αυτοπροσωπογραφίες του στο στούντιο δημιουργούν ένα φάντασμα, τα ατημέλητα χαρακτηριστικά του λευκαίνονται από τον ήλιο μέσα από τον φεγγίτη του στούντιό του, η φιγούρα του θολώνει στην κίνηση: μελέτες τόσο αμυδρές και ασταθείς όσο και το καλλιτεχνικό του αποτύπωμα.

Έχοντας περάσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες του διαρκώς επανεπεξεργαζόμενος μερικά θέματα, ο καλλιτέχνης πέθανε το 1928, σε ηλικία 69 ετών. Του είχαν πέσει γυάλινα αρνητικά στο πόδι του, με αποτέλεσμα να ακρωτηριαστούν πρώτα αρκετά δάχτυλα του ποδιού του, στη συνέχεια μέρος του ποδιού του και τελικά μια θανατηφόρα περίπτωση δηλητηρίασης από αίμα.

Ο Ρόσο ήταν σίγουρα μια «πολύ ιδιόμορφη προσωπικότητα, πολύ πειστική, ισχυρή, νικηφόρα, κάποιος με μεγάλη καρδιά, ειδικά για τα παιδιά, αλλά και καχύποπτος, ελεγκτικός, που επιδίωκε εμμονικά τον σκοπό του»

Ο Μιντάρντο Ρόσο / Wikimedia Commons

Δύσκολος

Σήμερα, η περίπλοκη φύση του Ρόσο δυσχεραίνει την έρευνα, εξηγεί η δισέγγονή του, Ντανίλα Μαρσούρε Ρόσο, η οποία διαχειρίζεται την περιουσία του καλλιτέχνη. «Κατέστρεψε όλα τα γράμματα που λάμβανε γιατί έλεγε ότι κανείς δεν έπρεπε να εισέλθει στην ιδιωτική του ζωή».

Δεν υπάρχουν βιογραφίες του Ρόσο. Υπάρχουν δεκάδες του Ροντέν. Το ρεκόρ δημοπρασίας του Ρόσο ανέρχεται στα 400.000 ευρώ (για μια εκδοχή του Enfant Juif, που πωλήθηκε στο Λονδίνο το 2015)- το ρεκόρ του Rodin σημειώθηκε το 2016, όταν το μαρμάρινο έργο του δασκάλου Eternal Springtime πωλήθηκε στη Νέα Υόρκη για 17,35 εκατομμύρια ευρώ. Τα κληροδοτήματα μπορούν να αποδώσουν μερίσματα.

Φρικιό του ελέγχου

Αλλά οι ιδιοτροπίες του Ρόσο είχαν τις δικές τους δημιουργικές ανταμοιβές. Προσκαλούσε ομάδες στο στούντιό του για να τον παρακολουθήσουν να σμιλεύει και να ρίχνει τα έργα του, σαν να ήταν καλλιτέχνης. «Είχε να κάνει με την κατανόηση ότι υπάρχει μαγεία σε αυτή την κατασκευή», λέει η Φιλίποβιτς. «Ο Ροντέν δεν μπορούσε να το κάνει αυτό επειδή χρησιμοποιούσε χυτήριο».

Μια άλλη «ιδιοτροπία» ήταν η προτίμηση του Ρόσο να εγκαθιστά γλυπτά στα σπίτια συλλεκτών σε παράξενες, τρανταχτές διαμορφώσεις. Το πλαίσιο ήταν το παν, αλλά όχι πάντα λογικό. Μπορώ να τον φανταστώ να κάθεται άβολα κοντά στους καλεσμένους σε δείπνα, μόνο και μόνο για να παρατηρήσει την αντίδρασή τους. Ήταν φρικιό του ελέγχου; «Σίγουρα», λέει η Φιλίποβιτς. «Αλλά δεν το θέλετε αυτό από έναν καλλιτέχνη;».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Sutton (@sutton)

*Με στοιχεία από theguardian.com | Αρχική Φωτό: Ο Μιντάρτο Ρόσο στο εργαστήριό του στη Boulevard des Batignolles στο Παρίσι, 1890. Φωτογραφία: © Archivio Medardo Rosso