Κωνσταντίνος Καραμανλής: Η μοναξιά της κορυφής

Όσο συνδέεσαι περισσότερο μ’ έναν άνθρωπο τόσο περισσότερο περιορίζονται οι βεβαιότητές σου για το ποιος είναι. Και όταν πρόκειται για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, νομίζω ότι θα ήταν απερίσκεπτο τόλμημα ακόμη και να αποπειραθείς μια σκιαγραφία όχι του πολιτικού ή του ηγέτη, αλλά του ανθρώπου. Εν τούτοις, καθώς ευτύχησα, έστω και πολύ καθυστερημένα, και αφού είχε γίνει Πρόεδρος της Δημοκρατίας, να τον γνωρίσω προσωπικά και να με τιμήσει με τη φιλία και την εκτίμησή του, σκέφθηκα αυτές τις ώρες της βουβής θλίψης για το αναπόφευκτο να καταγράψω στα στενά περιθώρια της στήλης μου μερικές προσωπικές εντυπώσεις, ως ελάχιστη συμβολή σε μια σωστότερη προσέγγιση της πολυσύνθετης και ξεχωριστής προσωπικότητας του ανδρός, που είχε από χρόνια περάσει στις σελίδες της σύγχρονης ιστορίας ως ένας από τους μεγάλους όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης. Είχε δηλαδή εν ζωή εξασφαλίσει την αθανασία στη διαχρονική ιστορική μνήμη.

Ήταν κατά την πρώτη τετραετία που κατείχε την Προεδρία της Δημοκρατίας, σε δείπνο σ’ ένα σπίτι, όταν βρέθηκα για πρώτη φορά πρόσωπο με πρόσωπο με τον «Θεό» — έτσι τον αποκαλούσε τότε ο Τύπος. Είχα παρακληθεί από τον αμφιτρύωνα να αποφύγω να θίξω το θέμα του πολιτιστικού κέντρου που προωθούσε τότε ο Πρόεδρος στο κέντρο της Αθήνας και που είχε προκαλέσει τις οργισμένες, όπως πάντα, αντιδράσεις του αριστερού κυρίως πνευματικού κόσμου και των τεχνικών, που μονίμως πολεμούσαν ό,τι και αν προσπαθούσε να δημιουργήσει ο διαμορφωτής της μεταπολεμικής Ελλάδας.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 26.4.1998, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το θέμα όμως το έφερε προς συζήτηση ο ίδιος ο Καραμανλής. Κι εγώ που πολύ συχνά του ασκούσα αυστηρή κριτική συμμερίσθηκα θαρρετά τις επιφυλάξεις που είχε διατυπώσει ομάδα ακαδημαϊκών, πράγμα που εξόργισε τον Πρόεδρο με κίνδυνο να δημιουργηθεί επεισόδιο. Θυμήθηκα τότε την παράκληση του κ. Εφραίμογλου και δεν απάντησα στους μύδρους που μου εξαπέλυσε ο Πρόεδρος. Έτσι ηρέμησε η ατμόσφαιρα και σε λίγο η συζήτηση μεταφέρθηκε στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική. Εγώ εξακολούθησα να σιωπώ, οπότε ο Καραμανλής με ρώτησε: — Εσείς δεν θα μας πείτε τη γνώμη σας ως ειδικός; Απάντησα: — Προτιμώ να το αποφύγω, αφού προηγουμένως που σχολίασα τα του πολιτιστικού κέντρου νομίζω ότι σας έκανα να θυμώσετε. Κι εκείνος απάντησε: — Αν είχα θυμώσει, δεν θα το νομίζατε, θα το ξέρατε!

Έτσι ανακάλυψα ότι ο Καραμανλής είχε χιούμορ κι έβρισκε τον τρόπο να ξεπερνάει με αυτό τις ανθρώπινες αδυναμίες του, ανάμεσα στις οποίες ο εγωισμός, η πεποίθηση για το αλάθητο και η καχυποψία για απόκρυφες διαβλητές προθέσεις των αντιδικούντων μαζί του ήταν από τις πιο χαρακτηριστικές.

Εν τούτοις, με την ευφυΐα και τον ρεαλισμό που τον χαρακτήριζαν επεδίωκε να αναπτύσσει σχέσεις με όσους του αντιλέγαν, αρκεί να έκρινε ότι το έπρατταν με ειλικρίνεια και όχι απλώς για να τον αντιπολιτευθούν. Έτσι με κάλεσε στο Προεδρικό Μέγαρο για να γνωρισθούμε και να συζητήσουμε και έκτοτε μου έδινε αυτή την ευκαιρία αρκετά συχνά.

Έτσι ανακάλυψα με πόση σχολαστικότητα απέφευγε να εξωτερικεύει τα ανθρώπινα συναισθήματά του. Και πως ό,τι έλεγε ήταν εκ των προτέρων σταθμισμένο, ώστε και αν ακόμη διαρρεύσει προς τα έξω να μην τον ενοχλεί.

Νομίζω ότι μόνο μία φορά —τουλάχιστον σε μένα— άφησε από κάποια ρωγμή του χαλύβδινου θώρακα, με τον οποίον προστάτευε τον εσωτερικό του κόσμο, να ξεφύγει ένα από τα προσωπικά του προβλήματα. Επιστρέφοντας κάποτε από την Κέρκυρα συνέπεσε να συνταξιδεύουμε και ζήτησε να καθίσω δίπλα του. Έτσι ανοίχθηκα σε μια συζήτηση για τα οικογενειακά μου και για τα του «Οικονομικού Ταχυδρόμου», του οποίου ήμουν τότε διευθυντής. — Ώστε εργένης κι εσύ όπως κι εγώ. Και ζεις κι εσύ τη μοναξιά της κορυφής. Οδυνηρό πράγμα η μοναξιά, αγαπητέ Γιάννη. Το είπε αυθόρμητα, με έναν αναστεναγμό, με κάποια συγκίνηση στα μάτια, που όμως αμέσως την απόδιωξε ανακτώντας την αυτοκυριαρχία του.

Ένας Θεός δεν μπορεί να έχει αδυναμίες, να υποφέρει. Γιατί περίπου ως Θεό (έστω και ως κακό Θεό) τον έβλεπαν οι άλλοι. Κάποτε, όταν παρακάλεσα στο τηλέφωνο την εξαίρετη και αφοσιωμένη για μια ολόκληρη ζωή γραμματέα του κυρία Λένα Τριανταφύλλη να του διαβιβάσει τις πρωτοχρονιάτικες ευχές μου λέγοντάς του «ο Θεός να του δίνει υγεία, ψυχική αντοχή και σωστή κρίση στις αποφάσεις που παίρνει», εκείνη μου αντιπαρατήρησε ότι «ο Πρόεδρος δεν κάνει ποτέ λάθη». Της αντιπαρατήρησα ότι μόνο ο Θεός δεν κάνει λάθη και επέμεινα να του επαναλάβει την ευχή μου όπως την είπα. Δεν το έπραξε για να μην τον στενοχωρήσει. Εγώ όμως βρήκα την ευκαιρία σε μια μεταγενέστερη συνάντησή μας να επαναλάβω τις ευχές μου και τα περί Θεού. Τότε με κοίταξε προς στιγμήν ενοχλημένος ( δικαίως, αφού τότε οι εφημερίδες τον χαρακτήριζαν ειρωνικά Θεό) και παρατήρησε: — Πράγματι, δεν είμαι Θεός για να είμαι αλάθητος. Σε πληροφορώ όμως ότι προσπαθώ πάντα να μην κάνω λάθη!

Άνθρωπος και μύθος, γήινος και ρεαλιστής όσο λίγοι, αλλά και με σιδερένια θέληση και ασυνήθιστη διορατικότητα, δεν επέτρεπε στις αδυναμίες του να τον παρασύρουν, έστω και αν αυτό του στοίχιζε σε απομόνωση, σε αποφυγή εντυπώσεων, στη στέρηση της χαράς, που είναι προσιτή και στον πιο κοινό θνητό.

Μια άλλη φορά, επιστρέφοντας από ένα παιχνίδι γκολφ στη Γλυφάδα, τον ρώτησα πώς μπορεί να παίζει ένα τόσο σωματικά απαιτητικό άθλημα, αφού λέει ότι έχει λουμπάγκο. — Ξέρεις πόσο πονάω; μου είπε. Επιβάλλεται όμως να συνεχίσω και ας υποφέρω.

Και όταν εγώ του είπα ότι προτιμώ να παίζω τάβλι, μου πρότεινε να πάω να παίξουμε μαζί καθώς, όπως είναι γνωστό, ήταν κάτι που αγαπούσε πολύ. Ευθύς αμέσως όμως με κοίταξε καχύποπτα και με ρώτησε: — Δεν μου λες, κερδίζεις κιόλας; — Προσπαθώ, απάντησα, και συχνά τα καταφέρνω. — Α, ξέρεις, εμένα δεν μου αρέσει να με κερδίζουν, αντιπαρατήρησε. Και αμέσως αφέθηκε στην απόλαυση της ακροάσεως του σπουδαίου φίλου του Τάκη Χορν, που αφηγείτο με τη μοναδική υποκριτική τέχνη του τα πιο έξυπνα και όχι σπάνια σκαμπρόζικα ανέκδοτα. Φυσικά, δεν με κάλεσε ποτέ να παίξουμε τάβλι.

Ο Χορν βιάσθηκε να φύγει λίγους μήνες πριν από τον μεγάλο φίλο του. Και σίγουρα επιφυλάσσει στον Κωνσταντίνο Καραμανλή την πιο ευχάριστη υποδοχή, έχοντας εξασφαλίσει την έγκριση του καλού Θεού να συνεχίσουν τη συναρπαστική πορεία τους στην αιωνιότητα με υπόκρουση τις εκλεκτές μελωδίες αλλά και τη συντροφιά του άλλου κοινού φίλου τους, Μάνου Χατζιδάκι. Σίγουροι και οι τρεις για την αθανασία, που επαξίως έχουν προ πολλού κατακτήσει.

*Κείμενο του διακεκριμένου δημοσιογράφου Γιάννη Μαρίνου, που έφερε τον τίτλο «Ο άνθρωπος Καραμανλής» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 26 Απριλίου 1998, τρεις μόλις ημέρες μετά το θάνατο του αειμνήστου πολιτικού ανδρός.

Ο Γιάννης Μαρίνος

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής γεννήθηκε στην Πρώτη Σερρών στις 8 Μαρτίου 1907 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 23 Απριλίου 1998, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου.