Το γράμμα «V» στην αγγλική γλώσσα μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα. Αυτός ήταν και ο λόγος που το ποίημα του Τόνι Χάρισον δίχασε τον Τύπο σε όλη την Μεγάλη Βρετανία την δεκαετία του 1980.

«ΤΕΤΡΑΣΤΕΡΗ ΛΕΞΗ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ» βροντοφώναξε το πρωτοσέλιδο μιας βρετανικής εφημερίδας, καταδικάζοντας τον «καταιγισμό βρισιών». «ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΚΟ ΣΤΟ ΒΕΡΟΣ» ήταν ο τίτλος ενός άλλου άρθρου, που ανέφερε ένα συντηρητικό μέλος του Κοινοβουλίου που αμφισβητούσε κατά πόσον το εν λόγω ποίημα «εξυπηρετεί οποιονδήποτε καλλιτεχνικό σκοπό». Και μια ομάδα ιδιαίτερα αγχωμένων βουλευτών ζήτησε να γίνει συζήτηση στη κοινοβούλιο της Μεγάλης Βρετανίας.

Ο σάλος αφορούσε ένα ποίημα με τίτλο «V» του βορειοαγγλικού ποιητή Τόνι Χάρισον -ένα έργο εμπνευσμένο από βανδαλισμένες ταφόπλακες στη γενέτειρά του, το Λιντς- το οποίο δημοσιεύθηκε αρχικά τον Ιανουάριο του 1985, αλλά έγινε πραγματικά αιτία θρίλερ όταν προβλήθηκε στην εθνική τηλεόραση του Ηνωμένου Βασιλείου δύο χρόνια αργότερα, τον Νοέμβριο του 1987.

Δεν είναι συχνό φαινόμενο ένα ποίημα να γίνεται θέμα συζήτησης στο ευρύ κοινό. Η τελευταία φορά που συνέβη αυτό ήταν πριν από τέσσερα χρόνια, όταν η Αμάντα Γκόρμαν διάβασε το ποίημά της The Hill We Climb στην ορκωμοσία του Τζο Μπάιντεν, αν και το νεαρό της ποιήτριας και το ντύσιμό της προκάλεσαν εξίσου πολλά σχόλια με τον στίχο της.

Αλλά αν είναι ασυνήθιστο για ένα ποίημα να ξεφεύγει από τα όρια του κόσμου της λογοτεχνίας, είναι σχεδόν ανήκουστο για ένα ποίημα να προκαλεί οργισμένα πρωτοσέλιδα εφημερίδων και να παρακινεί τους πολιτικούς να ζητούν μέτρα και τους πολίτες να τηλεφωνούν οργισμένοι στα τηλεοπτικά κανάλια.

Η ιστορία πίσω από το αμφιλεγόμενο ποίημα

Το «V» είχε τις ρίζες του σε μια επίσκεψη του Χάρισον στο νεκροταφείο Χόλμπεκ στο Λιντς, τον Μάιο του 1984. Το νεκροταφείο βρίσκεται πάνω σε έναν λόφο – κάτω από τον οποίο υπάρχουν εξορυγμένα ορυχεία – και έχει θέα τόσο στην Έλαντ Ρόουντ, έδρα της ποδοσφαιρικής ομάδας Leeds United, όσο και στο Πανεπιστήμιο του Leeds, όπου ο Χάρισον, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, είχε σπουδάσει κλασική φιλολογία και γλωσσολογία.

Ο Χάρισον, που βρέθηκε εκεί για να φροντίσει τους τάφους των γονιών του, βρήκε το νεκροταφείο γεμάτο κουτάκια μπύρας και ταφόπλακες παραμορφωμένες από γκράφιτι που είχαν ζωγραφιστεί με σπρέι – λέξεις με τέσσερα γράμματα, ρατσιστικές ύβρεις, σβάστικες και μια σειρά από γράμματα «V». Η φύση ορισμένων από τα γκράφιτι έδειχνε ότι υπεύθυνοι ήταν οπαδοί του ποδοσφαίρου.

Εκείνη την εποχή, η ανεργία εκτοξεύτηκε στα ύψη και έφτασε στο 11,9% αργότερα το ίδιο έτος, ένα επίπεδο που είχε να παρατηρηθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 1971 – και δεν έχει ξανασυμβεί από τότε. Την προηγούμενη χρονιά, ένα βραβευμένο δράμα του BBC, το «The Boys from the Blackstuff», για άνεργους εργάτες ασφάλτου στο Λίβερπουλ, είχε αποτυπώσει άρτια το πνεύμα της εποχής και είχε τεράστιο αντίκτυπο.

Η απεργία των ανθρακωρύχων είχε ξεκινήσει μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Στην πραγματικότητα, η χώρα ήταν βαθιά διχασμένη υπό μια πολωτική συντηρητική κυβέρνηση με επικεφαλής τη Μάργκαρετ Θάτσερ. Στους βανδαλισμούς και τις μουτζούρες με σπρέι, ο Χάρισον είδε περαιτέρω ενδείξεις του κοινωνικού διχασμού και αυτό του έδωσε την ιδέα για το ποίημά του.

Στις 24 Ιανουαρίου 1985, το V δημοσιεύτηκε στο London Review of Books.

Αποτελείται από 112 τετράστιχες στροφές, ή τετράστιχα, με ομοιοκαταληξία ABAB, την ίδια μορφή με το περίφημο ποίημα «Elegy Written in a Country Churchyard» του Τόμας Γκρέι του 18ου αιώνα, το οποίο ο Χάρισον προσπάθησε να ανακαλέσει σε αντίθεση με το δικό του έργο.

Το «V» του τίτλου συμβολίζει το «versus» (εναντίον) – το οποίο είναι επίσης λογοπαίγνιο με το «verses» – αλλά ίσως και το «vicotry» (νίκη), ενώ φημολογείται πως μπορεί να έχει επιπλέον σκοπό να παραπέμψει στη χειρονομία με τα δύο δάχτυλα του χεριού «V» που θεωρείται αγενής στη βρετανική κουλτούρα.

Ένα verse λοιπόν λέει εξηγώντας τις αντιθέσεις της ζωής:

«These Vs are all the versuses of life

from LEEDS v. DERBY, Black/White

and (as I’ve known to my cost) man v. wife,

Communist v. Fascist, Left v. Right.»

Ακολουθεί μετάφραση όπου το V. έχει αντικατασταθεί από τη λέξη «εναντίον»:

«Αυτά τα εναντίον είναι όλοι οι στίχοι της ζωής

από Λιντς εναντίον Ντέρμπι, Μαύρο/Άσπρο

και (όπως έχω γνωρίσει με προσωπικό κόστος) άντρας εναντίον γυναίκας,

κομμουνιστής εναντίον φασίστα, αριστερός εναντίον δεξιού.

Το ποίημα φαντάζεται τον ποιητή να συνομιλεί με το άτομο που έχει αλλοιώσει τους τάφους και περιλαμβάνει τις αισχρολογίες και τα ρατσιστικά επίθετα που χρησιμοποιούνται στο γκράφιτι.»

Οι κριτικές

«Δεν χρειαζόμασταν τον Χάρισον για να μας πει τότε ότι η Βρετανία ήταν διαιρεμένη, ούτε και τώρα, αλλά το V ήταν μια ισχυρή άρθρωση αυτών των διαιρέσεων και ορισμένων από τις αιτίες τους», λέει η Σάντι Μπερν, καθηγήτρια Αγγλικών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

«Ο οπαδός του ποδοσφαίρου που, κόβοντας δρόμο μέσα από το νεκροταφείο, βγάζει την οργή του στις ταφόπλακες, αντιμετωπίζεται με συμπάθεια, αν και με επιθετική γλώσσα που ταιριάζει με τη δική του. Η φιγούρα του Χάρισον καταλαβαίνει την απογοήτευση του άνεργου τρίτης γενιάς ανάμεσα σε επιτύμβιες στήλες που εξυμνούν επαγγέλματα μιας ζωής.

»Η δύναμη και η αντοχή του ποιήματος προέρχονται από την ενέργειά του, την ορμή του στίχου και της γλώσσας, τον θυμό του και τη χρήση του προσωπικού στην υπηρεσία του πολιτικού».

Το «V» δεν είχε προκαλέσει καμία αντίδραση όταν πρωτοτυπώθηκε στο London Review of Books. Στη συνέχεια εκδόθηκε σε μορφή βιβλίου από την Bloodaxe Books τον Νοέμβριο του 1985 και, και πάλι, δεν προβλημάτισε ούτε τον βρετανικό νομοθέτη ούτε τις εφημερίδες του.

Ο Νιλ Άστλεϊ, ιδρυτής της Bloodaxe Books και μέχρι σήμερα εκδότης και διευθύνων σύμβουλος του εκδοτικού οίκου, θυμάται ότι, αμέσως μετά την έκδοση του ποιήματος σε βιβλίο, ο Χάρισον το ερμήνευσε ολόκληρο σε μια βραδινή καλλιτεχνική εκπομπή στην τηλεόραση Tyne Tees, η οποία απευθυνόταν ειδικά σε ακροατήρια της βορειοανατολικής Αγγλίας, και «βγήκε χωρίς να προκαλέσει αντιδράσεις, απ’ όσο γνωρίζω».

Η αφορμή και η Θάτσερ

Όμως τότε, το 1987, έγινε γνωστό ότι είχε γυριστεί μια τηλεοπτική εκδοχή του ποιήματος για τον εθνικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα Channel 4, σε σκηνοθεσία του διάσημου θεατρικού σκηνοθέτη Ρίτσαρντ Ερ και με τον Χάρισον να διαβάζει το ποίημα μαζί με πλάνα, μεταξύ άλλων, από απεργούς ανθρακωρύχους, το νεκροταφείο του Holbeck και τη Μάργκαρετ Θάτσερ να κάνει το σήμα της «νίκης». Σε εκείνο το σημείο, ξέσπασε η κόλαση.

Τον Οκτώβριο, λίγες εβδομάδες πριν από τη μετάδοσή του, η Daily Mail αναφέρθηκε στην πρώτη σελίδα της στην «οργή για το τηλεοπτικό ποίημα FOUR LETTER». Η ακτιβίστρια κατά της αισχροκέρδειας Μέρι Γουάιτχάους αποκάλεσε το ποίημα «έργο μοναδικής αηδίας».

Το κοινοβούλιο

Ο συντηρητικός βουλευτής Τζέραλντ Χόουαρθ, ο οποίος νωρίτερα εκείνο το έτος είχε προσπαθήσει να εισαγάγει νομοθεσία που θα καθιστούσε έγκλημα την προβολή υλικού που θα μπορούσε να προκαλέσει «σοβαρή προσβολή» σε ένα «λογικό άτομο», ήταν ένας άλλος που αντιτάχθηκε στη μετάδοσή του. Ζήτησε επίσημα να διεξαχθεί συζήτηση στο κοινοβούλιο για να προσπαθήσει να τη σταματήσει.

Εκατόν είκοσι ένας βουλευτές υπέγραψαν την πρόταση. Ο Χάουαρθ παραδέχθηκε αργότερα ότι δεν είχε διαβάσει το ποίημα ολόκληρο. Ο Χάρισον θυμήθηκε το 2013 στο ντοκιμαντέρ του BBC Radio 4, Exploring V, ότι στο αποκορύφωμα του θορύβου, ένας δημοσιογράφος της Telegraph χτύπησε την πόρτα του. «Είπα, ‘Έχετε διαβάσει το ποίημα;’. Είπε: ‘Όχι, είμαι νέος’».

Ο Τύπος

Η αντίθεση στο τηλεοπτικό πρόγραμμα προερχόταν κυρίως από δεξιούς σχολιαστές, αλλά ο αρθρογράφος της Sunday Telegraph και εκδότης του Literary Review, Όμπερον Γουώ, τον οποίο κανείς δεν είχε ποτέ μπερδέψει με αριστερό, βρήκε το ποίημα «καλογραμμένο και εξαιρετικά συγκινητικό», όπως έγραψε τότε στη στήλη του στην Telegraph.

Ο Ίαν Χίσλοπ, εκδότης του βρετανικού σατιρικού περιοδικού Private Eye, έγραψε ένα άρθρο που το υπερασπίστηκε στο The Listener, όπως και ο Μπέρναρντ Λέβιν στους Times, χαρακτηρίζοντάς το «ισχυρό, βαθύ και στοιχειωτικό».

Ο Independent τύπωσε ολόκληρο το ποίημα στις ειδησεογραφικές του σελίδες, με εισαγωγή του Μπλέικ Μόρισον στην οποία έγραφε: «Αυτοί οι βουλευτές έχουν δίκιο να πιστεύουν ότι το ποίημα είναι σοκαριστικό, αλλά όχι λόγω της γλώσσας του. Συγκλονίζει επειδή περιγράφει αδιαμαρτύρητα τι σημαίνει διχασμένη κοινωνία, επειδή παίρνει τις αφηρημένες έννοιες με τις οποίες έχουμε μάθει να ζούμε – ανεργία, φυλετικές εντάσεις, ανισότητα, στέρηση – και τους δίνει ένα είδος φυσικής ύπαρξης στη σελίδα».

Η τηλεόραση

Η ταινία μεταδόθηκε στις 11 το βράδυ από το Channel 4 την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου 1987. Σύμφωνα με τα ημερολόγια του προσωπικού του Channel 4 στο τηλεφωνικό κέντρο – τα οποία αναπαράχθηκαν στο παράρτημα της δεύτερης έκδοσης του ποιήματος του Bloodaxe, μαζί με πολλά από τα άρθρα εφημερίδων και περιοδικών για τον σάλο – υπήρξαν αρκετές κλήσεις από τηλεθεατές εξοργισμένους με την «αηδιαστική γλώσσα». Άλλοι όμως το ενέκριναν.

Ο κ. Κ. από το Γουότφορντ πρότεινε «οι πολιτικοί θα πρέπει να στρέψουν την ενέργειά τους στα κοινωνικά προβλήματα που παρουσιάζονται στο ποίημα». Ο κ. W από το Λονδίνο είπε: «Είμαι τόσο συγκινημένος που τα δάκρυα τρέχουν στα μάγουλά μου». Η πλειονότητα των τηλεφωνημάτων ήταν υπέρ της μετάδοσης.

Το ραδιόφωνο

Το ποίημα μεταδόθηκε και πάλι ολόκληρο στο Radio 4 το 2013. Παρόλο που ο Τύπος ανέμενε διαμάχη, στην πραγματικότητα δεν υπήρξε μεγάλη αναστάτωση. Ίσως οι ακροατές είχαν συνηθίσει περισσότερο στη χρήση λέξεων με τέσσερα γράμματα σε όλα τα είδη των μέσων ενημέρωσης. Τα ρατσιστικά επίθετα θα θεωρούνταν, αν μη τι άλλο, ακόμη πιο προσβλητικά το 2013 απ’ ό,τι όταν μεταδόθηκε η ταινία του Channel 4. Το μισάωρο ντοκιμαντέρ του Radio 4 που προβλήθηκε πριν από την ανάγνωση του ποιήματος και το οποίο πλαισίωσε τις βρισιές και τους χαρακτηρισμούς πρέπει να βοήθησε τους ακροατές να κατανοήσουν τη χρήση τους στο έργο.

«Ο κορυφαίο ποιητής-θεατρικός συγγραφέας της Βρετανίας»

Τόσο ο ποιητής όσο και το ποίημα αποτελούν πλέον αποδεκτό μέρος του λογοτεχνικού κανόνα. Ο δικτυακός τόπος του Poetry Foundation, ενός αξιοσέβαστου αμερικανικού οργανισμού που δημιουργήθηκε για την προώθηση της ποίησης, περιγράφει τον Harrison ως «τον κορυφαίο ποιητή-θεατρικό συγγραφέα της Βρετανίας» και αναφέρει ότι το V παραμένει «το πιο διάσημο ποίημά του». Αλλά ενώ η δύναμη του V να σοκάρει μπορεί να έχει κάπως μειωθεί, δεν έχει χάσει τίποτα από την ικανότητά του να εμπλέκει και να συγκινεί τον αναγνώστη.

*Πηγή: BBC 

Ειδήσεις Σήμερα: