Η γυναίκα που δεν θυμάται το παρελθόν της

Όταν κάποιος μπαίνει στο σπίτι της Σούζι Μακίνον και του συζύγου της, Ερικ Γκριν, στον πόλη Ολίμπια, έξω από το Σιάτλ, το μάτι του πέφτει αμέσως πάνω στις κορνίζες με τις φωτογραφίες του ζευγαριού.

Ωραίες κορνίζες με πολύχρωμες φωτογραφίες που απεικονίζουν τον Γκριν και την γυναίκα του να κάνουν διακοπές στην Λατινική Αμερική ή να βρίσκονται σε κρουαζιέρα στην Καραϊβική.

Αν όμως ρωτήσεις την 62χρονη Μακίνον πώς πέρασε στις διακοπές αυτές, θα σου απαντήσει απλώς «δεν θυμάμαι».

Κι όντως δεν θυμάται τίποτα. Απολύτως τίποτα. Δεν έχει ούτε μια μνήμη από τις εμπειρίες αυτές, είναι σαν να μην τις έχει ζήσει καν.

Με μια πρώτη ματιά, η Μακίνον μοιάζει σαν να έχει προσβληθεί από την νόσο του Αλτσχάιμερ ή από μια μορφή άνοιας.

Το βασικό στοιχείο που διαφοροποιεί την περίπτωση της Μακίνον από τους πάσχοντες από Αλτσχάιμερ ή από άνοια είναι η εξής: σε αντίθεση με αυτούς που στην πορεία την ζωής τους ξαφνικά απωλέσαν την δυνατότητα ανάκλησης στιγμών κι εμπειριών, η Μακίνον γεννήθηκε με μια σπάνια πάθηση της μνήμης που ονομάζεται Εξαιρετικά Ανεπαρκής Αυτοβιογραφική Μνήμη (Severely Deficient Autobiographical Memory ή SDAM).

Άρα η περίπτωση της μνήμης της δεν είναι επίκτητη, αλλά έμφυτη.

Στην SDAM, ο ασθενής είναι δια βίου ανίκανος να θυμηθεί σκηνές και στιγμές από το παρελθόν του, ενώ άλλες λειτουργίες της μνήμης του έχουν μείνει ανέπαφες και λειτουργούν κανονικά.

«Δεν μπορώ να με θυμηθώ μικρότερη ή τόσο μικρή σε ηλικία που, ας πούμε, να προσπαθώ να πατήσω στις μύτες των ποδιών μου προκειμένου να φτάσω τα ντουλάπια και να τα ανοίξω», λέει η ίδια διστακτικά, μιλώντας στο αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό Wired.

Οπότε αυτό που μπορεί να κάνει η Σούζι είναι… να μαντεύει, καθώς κάθε αίσθημα βεβαιότητας είναι χαμένο μέσα στην κατακερματισμένη της μνήμη.

Ας πούμε, κοιτάει τις φωτογραφίες από τις διακοπές που έκαναν στα νησιά Κέιμαν και λέει «είναι πιθανό να επισκεφθήκαμε τα νησιά αυτά κάποια στιγμή μεταξύ του 2000 και του 2010».

Η Μακίνον είναι το πρώτο άτομο που καταγράφηκε στα χρονικά της νευροεπιστήμης ότι πάσχει από την πάθηση αυτή, που ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα, το 2006.

Ωστόσο, η ίδια είχε καταλάβει πως κάτι πάει στραβά με το μνημονικό της από πολύ μικρή ηλικία.

Το πρώτο «καμπανάκι» που χτύπησε ήταν το 1977, όταν σε ηλικία 23 ετών έκανε για λογαριασμό ενός ψυχολόγου ένα τεστ που περιείχε ερωτήσεις σχετικά με την παιδική κι εφηβική της ηλικία. «Γιατί με ρωτάς αυτά τα πράγματα; Κανείς δεν μπορεί να θυμηθεί γεγονότα που συνέβησαν τόσο παλιά!», του είπε.

Εκείνος με τη σειρά του, θορυβημένος από την αλλόκοτη αντίδραση της, της συνέστησε να συμβουλευτεί έναν νευρολόγο ή νευροεπιστήμονα.

Όμως η Μακίνον δεν πήρε στα σοβαρά την συμβουλή του και παρέλειψε να ζητήσει βοήθεια.

Λίγο καιρό μετά γνώρισε τον άντρα της, τον Ερικ Γκριν, παντρεύτηκαν το 1981 και ζούσαν μια ήρεμη ζωή. Εκείνη έπιασε δουλειά ως δημόσια υπάλληλος για την πολιτεία της Ουάσινγκτον και για τα επόμενα είκοσι χρόνια δεν είχε δώσει σημασία στην κατάσταση της θεωρώντας πως είναι φυσιολογικό να έχει κενά μνήμης. Άλλωστε, μεγάλωνε, γερνούσε και τα κύτταρα εκφυλίζονται. Φυσιολογικό είναι. Ή έτσι νόμιζε, τουλάχιστον.

Επιπλέον, γνώριζε πράγματα για την ζωή της, όπως το ότι πήγε κόντρα στον αυστηρό της πατέρα και παντρεύτηκε έναν αφροαμερικανό. Ή ότι ενώ μεγάλωσε σε αυστηρό Καθολικό περιβάλλον, στην πορεία της ζωής της κατάλαβε πως η θρησκεία δεν της λέει απολύτως τίποτα.

Γνώριζε μεν, απλώς δεν μπορούσε να τα ανακαλέσει στη μνήμη της δε.

Το καλοκαίρι του 2004 η Μακίνον διάβασε στο ιντερνετ για την περίπτωση ενός ανθρώπου που δεν μπορούσε να θυμηθεί τίποτα από το παρελθόν του.

Ο άνθρωπος αυτός έγινε κατόπιν αντικείμενο μελέτης από τον Καναδοφινλανδό νευροεπιστήμονα Εντελ Τούλβινγκ, ο οποίος, ως καθηγητής του πανεπιστημίου του Τορόντο, δημοσίευσε τη δεκαετία του 1970 μια σειρά από μελέτες πάνω στις περιπτώσεις ανθρώπων με αμνησία ή παντελή έλλειψη μνήμης.

Κάποιες από τις περιπτώσεις αυτές ομοίαζαν με την δική της, οπότε αποφάσισε να στείλει ένα e-mail σε έναν στενό συνεργάτη του Τούλβινγκ, τον Μπράιαν Λέβιν.

Ο Λέβιν προσκάλεσε την Μακίνον στο εργαστήριο του στο Τορόντο, όπου την πέρασε από εξονυχιστικά τεστ, αξονικές τομογραφίες κι ένα ευρύ ερωτηματολόγιο.

Σύντομα κατάλαβε πως η 62χρονη γυναίκα είχε «κατεστραμμένη» μια λειτουργία του εγκεφάλου της που αποκαλείται επεισοδιακή μνήμη και που αναφέρεται στην ανάκληση γεγονότων, όπως την ικανότητα ανάμνησης του τί συνέβη το προηγούμενο πρωί ή τί ακριβώς συνέβη σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία στο παρελθόν.

Συνήθως η έλλειψη επεισοδιακής μνήμης προκαλείται σε έμβρυα λόγω περιγεννητικής ανοξίας, δηλαδή ξαφνικής έλλειψης οξυγόνου στον εγκέφαλο του νεογνού, όμως η Μακίνον δεν είχε πάθει κάτι τέτοιο κατά την γέννηση της.

Όμως, όπως φάνηκε από την αξονική τομογραφία, παρατηρήθηκε εξαιρετικά χαμηλή δραστηριότητα των εγκεφαλικών κυττάρων στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την επεισοδιακή μνήμη. Έτσι, η Μακίνον ήταν επίσημα η πρώτη περίπτωση στα χρονικά που έπασχε από Εξαιρετικά Ανεπαρκή Αυτοβιογραφική Μνήμη.

Ο Λέβιν δημοσίευσε τα ευρήματα της μελέτης του στο επιστημονικό περιοδικό Neuropsychologia πριν έναν ακριβώς χρόνο, τον Απρίλιο του 2015.

Έκτοτε, εμφανίστηκαν στο εργαστήριο του δεκάδες ακόμη άνθρωποι που αναγνώρισαν τον εαυτό τους να είναι στην ίδια κατάσταση με την Μακίνον κι έπασχαν από την ίδια πάθηση.

Η ζωή της 62χρονης Αμερικανίδας πάντως δεν άλλαξε και πολύ: συνεχίζει να διαβάζει τα αγαπημένα της βιβλία και να βλέπει τις αγαπημένες της σειρές στην τηλεόραση, αν και κατόπιν δεν θυμάται τίποτα απ’ ότι είδε ή διάβασε.

Αυτό αφενός την κάνει να έχει… ανόσια σε κάθε τύπου spoiler για την πλοκή του εκάστοτε έργου, αλλά αφετέρου της δίνει τη δυνατότητα να βλέπει και να ξαναβλέπει μια ταινία σαν να είναι η πρώτη της φορά!

Επίσης, η πάθηση της την κάνει να ξεχνάει σε χρόνο… dt πιθανούς καυγάδες που ενσκήπτουν κατά καιρούς.

«Αυτός είναι κι ο λόγος μάλλον που εξακολουθούμε να είμαστε παντρεμένοι με τον Ερικ», αστειεύεται η ίδια.

Συν του ότι είναι παντελώς ανίκανη, όπως λέει, να «κρατήσει μούτρα» ή κακία σε κάποιον, ενώ δεν έχει αισθανθεί ποτέ της το συναίσθημα του να μετανιώνει για κάτι που έκανε.

Και φυσικά εξακολουθεί να θεωρεί τον εαυτό της τυχερό μέσα στην ατυχία του, καθώς η πάθηση της την προστατεύει, τρόπον τινά, από δυσάρεστες αναμνήσεις: όπως τότε που μια ομάδα από ρατσιστές της Αριζόνα επιτέθηκαν στον σύζυγο της, μπροστά στα μάτια της.

Εκείνη την στιγμή, όπως λέει ο Γκριν, η Σούζι τρόμαξε τόσο πολύ ώστε έβαλε τα κλάματα, όμως σήμερα, όπως λέει η ίδια, «μπορώ να καταλάβω ή έστω να φανταστώ πώς είναι να τρομάζεις για τον άνθρωπο σου, αλλά ειλικρινά, δεν θυμάμαι καθόλου την σκηνή αυτή».

«Όταν όλοι μας βιώνουμε την καθημερινότητα μας μέσα από μια σειρά δυσάρεστων ή ευχάριστων εμπειριών, η Μακίνον είναι σαν να ζει, θαρρείς, στην δική της διάσταση. Δεν έχει κανένα ευχάριστο ή δυσάρεστο συναίσθημα, καμία νοσταλγία για το παρελθόν και καμία αγωνιά για ένα μέλλον που μετά δεν θα θυμάται. Γιατί η Σούζι έχει καταφέρει, χωρίς καμία απολύτως προσπάθεια, να κάνει αυτό που άλλοι άνθρωποι προσπαθούν για όλη τους τη ζωή: να ζει στο παρόν και μόνο στο παρόν», καταλήγει με νόημα το άρθρο του Wired.

Κωνσταντίνος Τσάβαλος

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ