Aσπίδα για την τρύπα του όζοντος οι ψηλές οροσειρές του Βόρειου ημισφαίριου

ΗΠΑ: Παρ΄ ότι η μεγαλύτερη ποσότητα των ουσιών που συμβάλλουν στην καταστροφή του στρώματος του όζοντος απελευθερώνονται στο βόρειο ημισφαίριο, η σημαντικότερη «τρύπα» βρίσκεται πάνω από το νότιο πόλο. Αιτία είναι τα ατμοσφαιρικά κύματα που δημιουργούν οι υψηλές οροσειρές που βρίσκονται στο βόρειο ημισφαίριο και η γεωγραφική κατανομή τους.

Γιγάντια ατμοσφαιρικά κύματα δημιουργούνται από οροσειρές όπως τα Ιμαλάια και θερμαίνουν τη στρατόσφαιρα αποτρέποντας το σχηματισμό περιοχών με χαμηλότερη περιεκτικότητα σε όζον, τις λεγόμενες «τρύπες» όζοντος. Το όζον απορροφά τις μεγαλύτερες ποσότητες της βλαβερής υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας. Έτσι, το βόρειο ημισφαίριο προς το παρόν γλιτώνει από το φαινόμενο.

Οι επιστήμονες όμως εφιστούν την προσοχή μας στο γεγονός ότι αλλαγές στο κλίμα μπορούν να αντιστρέψουν την ευεργετική επίδραση των ατμοσφαιρικών αυτών κυμάτων. Μικρές «τρύπες» όζοντος έχουν δημιουργηθεί κατά καιρούς και στο βόρειο ημισφαίριο, όπως, για παράδειγμα, αυτή της άνοιξης του 1997 στην Αρκτική. Αλλά αποτελούν τις εξαιρέσεις παρά τον κανόνα.

Η χημεία της καταστροφής του όζοντος απαιτεί πολύ ψυχρό αέρα στην στρατόσφαιρα και η στρατόσφαιρα της Αρκτικής δεν είναι τόσο ψυχρή όσο της Ανταρκτικής. Η διαφορά θερμοκρασίας είναι αποτέλεσμα της ανομοιόμορφης κατανομής του ποσοστού στεριάς και θάλασσας στα δύο ημισφαίρια. Η περισσότερη στεριά και τα περισσότερα βουνά βρίσκονται στο βόρειο ημισφαίριο. Στα όρια ανάμεσα στη θάλασσα και τα ψηλά βουνά δημιουργούνται τεράστιοι κυματισμοί στην ατμόσφαιρα σε πλανητική κλίμακα, οι οποίοι θερμαίνουν τον πολικό αέρα.

Αυτά τα κύματα είναι τόσο μεγάλα που πολλές φορές αγκαλιάζουν ολόκληρη τη Γη. Σε αντίθεση με τα υδάτινα κύματα που ταλαντώνουν το νερό πάνω-κάτω, τα ατμοσφαιρικά αυτά κύματα ταλαντώνουν τον αέρα βόρεια-νότια. Σχηματίζονται στα χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας, την τροπόσφαιρα, και προωθούνται στα υψηλότερα μεταφέροντας ενέργεια στη στρατόσφαιρα.

Τα ισχυρότερα κύματα του βόρειου ημισφαίριου ζεσταίνουν την στρατόσφαιρα πάνω από την Αρκτική κατά 5 έως 10 βαθμούς Κελσίου και αποτρέπουν την καταστροφή του όζοντος. Συνήθως η στρατόσφαιρα στους πόλους έχει θερμοκρασία -63 έως -73 βαθμούς Κελσίου. Μόλις τα κύματα εξασθενίσουν, η θερμοκρασία αρχίζει πάλι να πέφτει μέχρι το επόμενο κύμα. Αν αυτό αργήσει ή έχει μικρή ενέργεια, τότε επιταχύνεται η διάσπαση και δημιουργούνται προσωρινές αραιώσεις, όπως η προαναφερθείσα την άνοιξη του 1997.

Αλλά, όσο και αν ακούγεται παράξενο, αν το φαινόμενο του θερμοκηπίου αυξηθεί εξαιτίας των παραγόμενων βιομηχανικών αερίων και η μέση θερμοκρασία της Γης ανέβει, η στρατόσφαιρα θα ψυχθεί και η καταστροφή του όζοντος θα επιταχυνθεί. Τα αέρια του θερμοκηπίου απλώς παγιδεύουν τη θερμότητα που ακτινοβολείται από την επιφάνεια της Γης και δεν την αφήνουν να διαφύγει ώστε να θερμάνει τη στρατόσφαιρα. Με άλλα λόγια δρουν ως μόνωση ανάμεσα στη θερμότερη Γη και τη στρατόσφαιρα. Επιπλέον μερικά ατμοσφαιρικά μοντέλα προβλέπουν ότι η θέρμανση του πλανήτη θα εξασθενίσει το σχηματισμό πλανητικών ατμοσφαιρικών κυμάτων και θα χειροτερέψει ακόμα περισσότερο την καταστροφή του προστατευτικού για τη ζωή στρώματος του όζοντος.

Αλλος παράγοντας ανησυχίας είναι η συγκέντρωση των καταστρεπτικών για το όζον ουσιών, κυρίως χλωροφθορανθράκων. Η απελευθέρωσή τους στην ατμόσφαιρα έφτασε σε ένα μέγιστο το 1980, οπότε οι επιστήμονες έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου. Έκτοτε με το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, -μέτρα που είχαν μικρό οικονομικό κόστος και ως εκ τούτου πάρθηκαν εύκολα από τις ανεπτυγμένες χώρες που απελευθέρωναν και τις μεγαλύτερες ποσότητες ρυπαντών- η απελευθέρωσή τους άρχισε να μειώνεται σημαντικά.

Αυτές είναι συγκεντρωμένες στα κατώτερα ατμοσφαιρικά στρώματα και συνεχίζουν να ανεβαίνουν στη στρατόσφαιρα. Αναμένεται λοιπόν η μείωσή τους στη στρατόσφαιρα να τους επαναφέρει στα προ του 1980 επίπεδα μετά από 30 με 50 χρόνια. Επειδή και οι κλιματικές αλλαγές συμβαίνουν σε αυτήν τη χρονική κλίμακα, κανείς δεν γνωρίζει αν ο συνδυασμός όλων των παραγόντων θα οδηγήσει σε ενίσχυση του ρυθμού καταστροφής όζοντος ή θα συμβούν διαδοχικά οπότε θα γίνει ηπιότερο το φαινόμενο.

Το όζον είναι τριατομικό οξυγόνο και έχει τη δυνατότητα να απορροφά την υπεριώδη ακτινοβολία μέσα από ένα πολύπλοκο μηχανισμό. Έχει επίσης και μεγάλη οξειδωτική ικανότητα, με συνέπεια ορισμένα στοιχεία, όπως οι χλωροφθοράνθρακες (το φρέον των παλαιότερων ψυγείων), να δρουν ως καταλύτες στη διάσπασή του σε κανονικό οξυγόνο το οποίο δεν απορροφά την υπεριώδη ακτινοβολία.

Οι χλωροφθοράνθρακες είναι χημικές ενώσεις εξαιρετικά σταθερές και ως εκ τούτου αδρανείς. Θεωρούνταν από τα πλέον αβλαβή χημικά προϊόντα εξαιτίας της χημικής τους αδράνειας. Αλλά αυτή η αδράνεια τις κάνει και εξαιρετικά μακρόβιες. Παραμένουν στο περιβάλλον αναλλοίωτες για πάρα πολλά χρόνια και έτσι σιγά σιγά μπορούν και επιζούν μέχρι να φτάσουν στην στρατόσφαιρα. Εκεί όμως παύουν να είναι σταθερές και παίρνουν μέρος ως καταλύτες στην καταστροφή του όζοντος. Το χειρότερο όμως είναι ότι δρουν καταλυτικά, δηλαδή προκαλούν την καταστροφή χωρίς να καταστρέφονται οι ίδιες. Έτσι, ο κύκλος καταστροφής που προκαλούν στο όζον είναι εξαιρετικά μακροχρόνιος.

health.in.gr