H Ελβετία χάνει τη θέση της στον κόσμο – Το τέλος της ουδετερότητας;

Ήδη από τον 19^ο αιώνα, η Ελβετία ήταν προστατευμένη από πολλές πιέσεις που επηρέαζαν τους Ευρωπαίους γείτονές της. Η αποκεντρωμένη άμεση δημοκρατία της παρήγαγε συναίνεση, το φράγκο ήταν ένα από πιο ασφαλή νομίσματα παγκοσμίως, οι βιομηχανικές και διπλωματικές της βάσεις ήταν ισχυρές και προβλέψιμες. Πλέον, αυτή η κατάσταση τίθεται εν αμφιβόλω.

Πρόσφατα, ο πρόεδρος της UBS -της μεγαλύτερης τράπεζας της Ελβετίας- Κολμ Κέλεχερ,  με μια αξιοσημείωτα ωμή δημόσια προειδοποίηση δήλωσε ότι η Ελβετία «χάνει τη λάμψη της» και έχει φτάσει σε ένα «σταυροδρόμι με μεγάλες προκλήσεις».

Ως αποδείξεις, ανέφερε τον σκληρό ανταγωνισμό στη διαχείριση πλούτου, τους αμερικανικούς δασμούς που έπληξαν τα φαρμακευτικά προϊόντα και άλλους εξαγωγικούς κλάδους, και ένα ρυθμιστικό περιβάλλον που, κατά τη γνώμη του, αποκλίνει ολοένα περισσότερο από πιο φιλελεύθερα καθεστώτα.

Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και ο πρόεδρος του φαρμακευτικού κολοσσού Roche Σεβερέν Σβαν, προειδοποιώντας ότι η Ελβετία βρίσκεται σε μια «κρίσιμη» στιγμή και θα έπρεπε να είναι «πολύ ανήσυχη-ακόμη και παρανοϊκή» ότι οι παγκόσμιες πιέσεις για επενδύσεις και η αργή πολιτική λήψη αποφάσεων απειλούν την ανταγωνιστικότητά της.

Όπως αναφέρουν όμως οι Financial Times, σε μια χώρα που προτιμά να αποφεύγει τα παγκόσμια πρωτοσέλιδα, τέτοιες επιτιμήσεις από πυλώνες του εταιρικού της κατεστημένου δείχνουν πόσο άβολη υπήρξε αυτή η χρονιά.

Το περασμένο έτος κλόνισε την παραδοσιακή αίσθηση προστασίας των Ελβετών. «Η Ελβετία είχε τις κρίσεις της όλα αυτά τα χρόνια, αλλά αυτή μοιάζει ιδιαίτερα αιχμηρή», λέει ο Βάλτερ Τούρνχερ, πρώην καγκελάριος και επικεφαλής του επιτελείου του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Συμβουλίου. «Υπάρχει ένα άβολο αίσθημα ότι βρίσκεσαι σε σχολική αυλή, σε εκφοβίζουν ένα παιδί της έκτης, χωρίς να υπάρχει δάσκαλος.»

Ο Ντέιβιντ Μπαχ, πρόεδρος και γεωπολιτικός ειδικός στη σχολή διοίκησης επιχειρήσεων IMD, προσθέτει: «Η ένταση ήρθε από πολλές κατευθύνσεις φέτος».

Όπως σημειώνει το βρετανικό δημοσίευμα, ερωτήματα που σιγόβραζαν επί χρόνια για την ουδετερότητα της Ελβετίας και για τη στάσιμη σχέση της με την ΕΕ, που παλαιότερα αντιμετωπίζονταν ως μακρινό φόντο, έχουν γίνει επείγοντα και αναπόφευκτα. Και τα δύο απειλούν να καταλήξουν σε ιδιαίτερα πολωτικές αναμετρήσεις σε δημοψηφίσματα.

Σοκ

Η UBS, που απέκτησε την ανταγωνίστρια Credit Suisse το 2023 σε μια διάσωση που κατευθύνθηκε από την κυβέρνηση έπειτα από την ταπεινωτική σχεδόν κατάρρευσή της, βρίσκεται τώρα σε σύγκρουση με τη Βέρνη σχετικά με τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας, τους οποίους λέει ότι απειλούν την ανταγωνιστικότητα του κλάδου.

Η αντιπαράθεση δασμών με την Ουάσιγκτον -όπου η κυβέρνηση Τραμπ επέβαλε το υψηλότερο ποσοστό δασμών από κάθε ανεπτυγμένη οικονομία- ανέδειξε την ευαλωτότητα της Ελβετίας ως μικρού κράτους χωρίς οικονομικό μπλοκ πίσω του.

Οι έρευνες γύρω από τον Κλάους Σβαμπ, τον αποπεμφθέντα επικεφαλής του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, του οποίου η ετήσια συνάντηση στο Νταβός είναι σύμβολο της ελβετικής ικανότητας να «συγκαλεί», πρόσθεσαν ακόμα μεγαλύτερες πιέσεις. Την ίδια στιγμή, το «Genève Internationale», το δίκτυο διεθνών και μη κυβερνητικών οργανισμών, αντιμετώπισε τη συρρίκνωση πολυμερών προϋπολογισμών και ανανεωμένα ερωτήματα για την ουδετερότητα.

Υπάρχουν όμως και άλλα ζητήματα που μπορεί να είναι τόσο φανερά, αλλά είναι σημαντικά. Ο διευθύνων σύμβουλος της Nestlé, Λοράν Φρέιξ, και ο πρόεδρός της, Πολ Μπούλκε, παραιτήθηκαν αφού έγινε γνωστή η σχέση του πρώτου με υφιστάμενή του. Αλλού αυτό μπορεί να ήταν αδιάφορο, αλλά σε μια χώρα που εκτιμά τη διακριτικότητα και την εταιρική διακυβέρνηση χαμηλών τόνων, ήταν σοκ.

Εξάλλου, προβεβλημένες ελβετικές ιδιωτικές τράπεζες, όπως η Julius Baer, βρέθηκαν στο επίκεντρο λόγω αδυναμιών στην καταπολέμηση ξεπλύματος χρήματος και στη συμμόρφωση σε νόμους.

Δεν ήταν έτοιμη για τον Τραμπ

Επιπλέον, η παραδοσιακή ελβετική διπλωματία δεν ήταν προετοιμασμένη για τη συναλλακτική, «η ισχύς κάνει δίκαιο» προσέγγιση του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Η διαμάχη για τους δασμούς επιλύθηκε μόνο αφού στελέχη μεγάλων ελβετικών εταιρειών επισκέφθηκαν τον Λευκό Οίκο και παρουσίασαν στον Τραμπ ένα χρυσό ράβδο και ένα ρολόι Rolex — ένα επεισόδιο που δεν ταίριαζε με το λιτό ύφος της χώρας.

«Για τη χώρα μας, που μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου κατανοούσε την εξωτερική πολιτική ως τη συνετή, ουδέτερη διαχείριση των εξωτερικών σχέσεων, αυτή είναι μια δύσκολη εμπειρία», λέει ο Τούρνχερ. «Για δεκαετίες, είχαμε επιτυχία με τη “μη-εξωτερική πολιτική” μας. Ξαφνικά, η ευτυχή κατάληξη αυτού δεν είναι πλέον εγγυημένη.»

Άλλοι υποστηρίζουν ότι η χώρα έχει αντιμετωπίσει παρόμοιες προκλήσεις στο παρελθόν και θα το κάνει ξανά. «Βλέπω πολλά από αυτά τα επεισόδια στην οικονομία και στις επιχειρήσεις περισσότερο ως εξάρσεις που κάνουν καλά πρωτοσέλιδα, παρά ως κάποια μορφή δομικής παρακμής», λέει ο πρόεδρος ενός μεγάλου ελβετικού χρηματοπιστωτικού ιδρύματος.

Το ελβετικό σύστημα τίθεται ξανά υπό αμφισβήτηση

Όμως οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις, μαζί με τις αναταράξεις σε μια παγκόσμια πολιτική τάξη που ευνοούσε τις ελβετικές ισορροπίες, ενισχύουν την αίσθηση ότι οι σταθερές της χώρας μετακινούνται, σημειώνουν οι Financial Times.

«Έχεις την UBS, έχεις τους δασμούς, έχεις τη Nestlé, έχεις το WEF, την ολοένα πιο διχαστική συζήτηση της Ελβετίας για την ΕΕ. Καταλαβαίνεις γιατί είναι μια στιγμή που το ελβετικό σύστημα τίθεται ξανά υπό αμφισβήτηση», λέει ο Μπαχ.

«Φαίνεται υπαρξιακό, γιατί αγγίζει την καρδιά όσων οι Ελβετοί πιστεύουν ότι τους έκαναν επιτυχημένους στο παρελθόν.»

Το σύγχρονο ελβετικό κράτος δημιουργήθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, μέσω συμβιβασμών μεταξύ καντονιών με διαφορετικές ταυτότητες. Η εξουσία αποκεντρώθηκε αντί να συγκεντρωθεί, και ένας ασυνήθιστος θεσμός άμεσης δημοκρατίας βρίσκεται στον πυρήνα του.

Μια συλλογική κυβέρνηση συνασπισμού, το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο, εποπτεύει τις βασικές λειτουργίες, ενώ δημοψηφίσματα αρκετές φορές τον χρόνο επιβάλλουν ευρεία νομιμοποίηση και λειτουργούν ως ανάχωμα σε απότομες αλλαγές, δημιουργώντας κουλτούρα σταδιακότητας και προβλεψιμότητας. Σε συνδυασμό με μια οικονομία που βασίζεται στις εξαγωγές και ένα υψηλά ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, το σύστημα αυτό παρήγαγε δεκαετίες ευημερίας και καλλιέργησε αυτοπεποίθηση που τώρα μοιάζει κλονισμένη.