Η ιστορία διδάσκει – Ξεσηκωμοί από αγρότες που πονοκεφάλιασαν ηγέτες

Καθυστερήσεις, ακόμα και μπλοκάρισμα πληρωμών αγροτικών ενισχύσεων, κόστος παραγωγής, χαμηλές τιμές παραγωγού και ζωονόσοι είναι βασικά προβλήματα που ανάγκασαν χιλιάδες τρακτέρ να βγουν στους δρόμους και να στήσουν 57 μπλόκα σε όλη την Ελλάδα. Η ιστορία δείχνει ότι η αγροτιά μπορεί να γίνει ακόμα και βίαιη αν αδικείται παρατεταμένα απο την Αγγλία του μεσαίωνα μέχρι τη Ρωσία της Μεγάλης Αικατερίνης.

Μπορεί να αλλάζουν τα εργαλεία και οι ορολογίες, αλλά φαίνεται πως η λογική των συγκρούσεων των αγροτών με την κεντρική εξουσία παραμένει σχεδόν ίδια, καθώς διαχρονικά η κεντρική εξουσία τείνει να περιφρονεί την ύπαιθρο, χάρη στην οποία μπορούν και τρέφονται οι πόλεις.

Τα χαράτσια που ξεσήκωσαν του Βρετανούς αγρότες το 1381

Στην Αγγλία του 14ου αιώνα για να μπορέσουν οι διαδοχικοί βασιλιάδες να χρηματοδοτήσουν τον Εκατονταετή Πολέμου εναντίον της Γαλλίας επέβαλαν συνεχείς κεφαλικούς φόρους (poll tax).

Όταν λοιπόν στις 30 Μαΐου 1381 μετέβη ο βασιλικός αξιωματούχος, Τζων Μπάμπτον στο Έσσεξ  για να συλλέξει αυτό το οριζόντιο χαράτσι, κατέληξε σε βίαιη αντιπαράθεση, η οποία γρήγορα εξαπλώθηκε στα νοτιοανατολικά της χώρας.

«Ένα ευρύ φάσμα της αγροτικής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων πολλών τοπικών τεχνιτών και χωρικών αξιωματούχων, εξεγέρθηκαν, καίγοντας δικαστικά αρχεία και ανοίγοντας τις τοπικές φυλακές. Οι επαναστάτες επιζήτησαν μείωση της φορολογίας και το τέλος του συστήματος αναγκαστικής εργασίας γνωστό ως δουλοπαροικία.

Ενάντια στην καταπίεση και του υψηλούς φόρους της Γερμανίας του 1524

Στη Γερμανία του 16ου αιώνα, οι αγρότες διεκδίκησαν αγροτικά δικαιώματα και «ελευθερία από την καταπίεση» των γαιοκτημόνων. «Ωστόσο, η εξέγερση του 1524-1525 ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια σειρά ξεσπασμάτων αγροτικών ομάδων. Οι δεκάδες χιλιάδες χωρικοί που παρασύρθηκαν στο κίνημα, ορισμένοι από τους οποίους συγκεντρώθηκαν σε μεγάλες στρατιωτικές επιχειρήσεις, αποτελούσαν σύμπτωμα της γενικευμένης αναταραχής που είχε καταλάβει τη Γερμανία ήδη από τα μέσα του 15ου αιώνα.

»Τόσο οι χωρικοί όσο και οι κάτοικοι των πόλεων αγανακτούσαν με τη συγκέντρωση της γης και της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας στα χέρια της γαιοκτήμονος αριστοκρατίας και των πλούσιων εμπόρων, καθώς και με το βάρος των φόρων, των δοσιμάτων και της καταναγκαστικής εργασίας που οι ελίτ αυτές επέβαλλαν.

Η αύξηση του πληθυσμού όξυνε αυτές τις δυσαρέσκειες, προκαλώντας έλλειψη διαθέσιμης γης -ιδίως στον νότο- και εκτοξεύοντας τις τιμές και τα ενοίκια. Τα συγκεκριμένα αιτήματα που προβάλλονταν τη δεκαετία του 1520 —ελάφρυνση των φορολογικών και εργασιακών βαρών που επέβαλλαν οι άρχοντες στους χωρικούς, αυτονομία για τις κοινοτικές οργανώσεις των χωριών και απαλλαγή από τους υψηλούς φόρους— είχαν διατυπωθεί και στο παρελθόν.

«Στο τελικό στάδιο του πολέμου κυριάρχησε ο Τόμας Μύντσερ, ένας οραματιστής θεολόγος με μήνυμα κοινωνικής λύτρωσης για και από τους φτωχούς. Η ήττα των δυνάμεών του στο Φράνκενχαουζεν τον Μάιο του 1525 σήμανε την οριστική νίκη της παλαιάς τάξης επί της επίδοξης νέας τάξης πραγμάτων. Ο Μαρτίνος Λούθηρος μάλιστα είχε συνταχτεί με τις ελίτ φτάνοντας στο σημείο να προτρέψει τους στρατιώτες των ηγεμόνων να «τους κατακόψουν, να τους χτυπήσουν, να τους πνίξουν όπου μπορείτε».

Οι Ρώσοι χωρικοί εξεγείρονται κατά της Μεγάλης Αικατερίνης

Καθώς η ρωσική μοναρχία συνέβαλλε στην υποβάθμιση της θέσης των δουλοπάροικων, η αγανάκτηση των αγροτών κορυφωνόταν. Ο Πέτρος ο Μέγας παραχώρησε ολόκληρα χωριά σε ευνοημένους ευγενείς, ενώ η Αικατερίνη η Μεγάλη επιβεβαίωσε την εξουσία των ευγενών επί των δουλοπάροικων με αντάλλαγμα την πολιτική τους συνεργασία.

«Η αναταραχή εντάθηκε όσο προχωρούσε ο 18ος αιώνας, με περισσότερες από πενήντα αγροτικές εξεγέρσεις να σημειώνονται μεταξύ 1762 και 1769. Αυτές κορυφώθηκαν με την Εξέγερση του Πουγκατσόφ, όταν, μεταξύ 1773 και 1775, ο Γεμελιάν Πουγκατσόφ ξεσήκωσε τους αγρότες και τους Κοζάκους, υποσχόμενος στους δουλοπάροικους γη δική τους και ελευθερία από τους κυρίους τους.

»Οι αγρότες στη Ρωσία δεν ήταν πλέον δεμένοι με τη γη, αλλά με τον ιδιοκτήτη τους. Η σχέση ανάμεσα στον χωρικό και τον ηγεμόνα κόπηκε με τον πιο δραστικό τρόπο με το διάταγμα του 1767, το οποίο απαγόρευσε πλήρως στους αγρότες να απευθύνουν άμεσα αναφορές στην αυτοκράτειρα.

»Παράλληλα, οι αγρότες υπέστησαν αύξηση των έμμεσων φόρων λόγω των αυξανόμενων αναγκών του κράτους. Επιπλέον, μια έντονη πληθωριστική τάση οδήγησε σε αύξηση των τιμών όλων των αγαθών. Οι αγρότες ένιωθαν εγκαταλελειμμένοι από το «σύγχρονο» κράτος. Ζούσαν σε απελπιστικές συνθήκες και δεν είχαν κανέναν τρόπο να αλλάξουν την κατάστασή τους, έχοντας χάσει κάθε δυνατότητα πολιτικής προσφυγής.

Κατά τον 18ο αιώνα σημειώθηκαν και φυσικές καταστροφές στη Ρωσία, οι οποίες επιβάρυναν ακόμη περισσότερο τους αγρότες. Η συχνή επανεμφάνιση αποτυχιών των σοδειών, λιμών και επιδημιών δημιούργησε οικονομική και κοινωνική αστάθεια. Η πιο δραματική ήταν η επιδημία του 1771 στη Μόσχα, η οποία έφερε στην επιφάνεια όλους τους ασυνείδητους και ακαθόριστους φόβους και πανικούς του πληθυσμού».

Ο μεγάλος φόβος στη Γαλλία της Επανάστασης

Ο Μεγάλος Φόβος (1789), κατά τη Γαλλική Επανάσταση, ήταν μια περίοδος πανικού και ταραχών από χωρικούς και άλλα κοινωνικά στρώματα, μέσα σε φήμες για μια «αριστοκρατική συνωμοσία» του βασιλιά και των προνομιούχων με στόχο την ανατροπή της Τρίτης Τάξης.

«Η συγκέντρωση στρατευμάτων γύρω από το Παρίσι προκάλεσε εξέγερση και, στις 14 Ιουλίου, το παρισινό πλήθος κατέλαβε τη Βαστίλη. Στην επαρχία, οι χωρικοί ξεσηκώθηκαν εναντίον των κυρίων τους, επιτιθέμενοι σε πύργους και καταστρέφοντας φεουδαρχικά έγγραφα. Για να αναχαιτίσει τους χωρικούς, η Εθνική Συντακτική Συνέλευση κήρυξε την κατάργηση του φεουδαρχικού καθεστώτος και θέσπισε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη».

Έτσι, ο έλεγχος των αγορών από ελίτ -ή εκείνους που ξέρουν πως να κλέψουν επιδοτήσεις με προσβάσεις, μονοπωλιακά προνόμια, καταχρηστικοί μεσάζοντες, τοπικοί άρχοντες που «στήνουν» ζυγαριές και υπερφορολόγηση είναι μοτίβα που επαναλαμβάνονται λίγο πολύ διαχρονικά.