Στον πυρήνα της σύγχρονης ζωής – ανάμεσα σε ψηφιακές υπερβολές, μικρές καθημερινές κρίσεις και μια διαρκή δίψα για «νόημα» – τα αποφθέγματα επιστρέφουν θορυβωδώς. Ο Τζέιμς Γκέαρι, συγγραφέας, δημοσιογράφος και δηλωμένος «εθισμένος» στις σύντομες σοφίες, κυκλοφορεί τη δεύτερη έκδοση του The World in a Phrase, ενός βιβλίου που επιχειρεί να χαρτογραφήσει την πυκνή, αιχμηρή και συχνά σπαρακτική τέχνη της φράσης που λέει τα πάντα μέσα σε μία ανάσα.

Από τα κλασικά του Ρενέ Ντεκάρτ μέχρι τις υπερσύγχρονες, εικαστικές «σφαλιάρες» της Μπάρμπαρα Κρούγκερ και τις στοχαστικές ατάκες του Ντέιβιντ Μπερν, ο Γκέαρι συγκεντρώνει μια ανθολογία αποφθεγμάτων που συνομιλούν άμεσα με την εποχή μας. Και αν κάτι θέλει να μας θυμίσει, είναι ότι το σύντομο δεν είναι ποτέ απλό: είναι το σημείο όπου το χιούμορ, η πολιτική και η ανθρώπινη αμηχανία συναντιούνται.

«Ψωνίζω, άρα υπάρχω»

Η Μπάρμπαρα Κρούγκερ, με το χαρακτηριστικό κόκκινο πλαίσιο και την αιχμηρή της ειρωνεία, δεν χρειάστηκε παρά τέσσερις λέξεις για να περιγράψει το σύγχρονο άγχος ταυτότητας. Το «Ψωνίζω, άρα υπάρχω» – παραλλαγή του καρτεσιανού «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» – μοιάζει σήμερα σχεδόν προφητικό.

Στην οικονομία της προσοχής, στην εποχή των notifications και των καλαθιών που γεμίζουν και αδειάζουν, η καλλιτέχνιδα δείχνει το αυτονόητο: ότι η κατανάλωση δεν είναι απλώς συνήθεια, αλλά καταφυγή.

Κι ο Γκέαρι το σημειώνει εύστοχα: η Κρούγκερ φτιάχνει διαφημίσεις που δεν θέλουν να αγοράσεις· θέλουν να ξυπνήσεις.

«Οι ενήλικες σκέφτονται με το στόμα ανοιχτό»

Ο Ντέιβιντ Μπερν, στο Stop Making Sense, μας χάρισε μια σειρά αποφθεγμάτων τόσο παράξενων όσο και διαυγών. Ανάμεσά τους, η φράση που μοιάζει να προορίστηκε για την εποχή των timelines: «Οι ενήλικες σκέφτονται με το στόμα ανοιχτό».

Ο Γκέαρι την ερμηνεύει διπλά – ως εικόνα ενός ανθρώπου που παλεύει με μια σκέψη, αλλά και ως σχόλιο για το πόσο συχνά μιλάμε πριν επεξεργαστούμε. Τα social media έχουν προσθέσει σε αυτή τη φράση έναν νέο ρυθμό: το στόμα ανοιχτό, το δάχτυλο στο πληκτρολόγιο, κι η σκέψη… κάπου στο background.

«Η άγνοια, όταν συμμαχεί με την εξουσία, γίνεται ο πιο άγριος εχθρός της δικαιοσύνης»

Ο Τζέιμς Μπάλντουιν δεν έγραφε αποφθέγματα· έγραφε προειδοποιήσεις.

Το «Η άγνοια, όταν συμμαχεί με την εξουσία, γίνεται ο πιο άγριος εχθρός της δικαιοσύνης» μοιάζει γραμμένο για το πολιτικό κλίμα πολλών χωρών σήμερα. Με τη δημοσιογραφία σε συνεχή αμφισβήτηση, τα facts να θεωρούνται προαιρετικά και τη δημόσια συζήτηση να κατακλύζεται από «άποψη χωρίς δεδομένα», ο Μπάλντουιν ακούγεται πιο επίκαιρος από ποτέ.

Ο Γκέαρι βρίσκει στη φράση αυτή τον πυρήνα της σκέψης του συγγραφέα: κοφτερή, πυκνή, με έναν θυμό που δεν ξεθυμαίνει.

«Το πρόβλημα με τους στόχους είναι ότι δουλεύεις συνεχώς για αυτό που κάποτε ήθελες»

Η Σάρα Μανγκούσο, στο 300 Arguments, γράφει αποφθέγματα σαν μινιατούρες συναισθημάτων. Η συγκεκριμένη φράση μοιάζει να υπονομεύει όλη τη φιλοσοφία της κουλτούρας της παραγωγικότητας: Το πρόβλημα με τους στόχους, λέει, είναι ότι συχνά δουλεύουμε για μια εκδοχή του εαυτού μας που δεν υπάρχει πια.

Ο Γκέαρι τη διαβάζει σαν πολιτισμική διάγνωση: μια εποχή που κυνηγά αδιάκοπα το «επόμενο», χωρίς να σταματά να αναρωτηθεί αν το «επόμενο» έχει ακόμη νόημα.

«Η ζωή είναι η άβυσσος στην οποία ρίχνουμε τον εαυτό μας επίτηδες και με χαρά»

Από όλες τις πηγές αποφθεγμάτων, αυτή είναι η πιο απρόσμενη: μια ανιματρόνικ φιγούρα στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Σαν Φρανσίσκο, η Φορτούνα της Κάρα Γουόκερ, που μοιράζει τυπωμένες «μοίρες» στους επισκέπτες.

Η φράση της – «Η ζωή είναι η άβυσσος στην οποία ρίχνουμε τον εαυτό μας επίτηδες και με χαρά» – συνδυάζει σκοτάδι και ενθουσιασμό.

Για τον Γκέαρι, είναι το πιο πιστό πορτρέτο της δημιουργικής διαδικασίας: ξεκινάς πάντα από το μηδέν, από το χάος, κι όμως μέσα σε αυτό βρίσκεις τη μεγαλύτερη απόλαυση.

«Μην μπερδεύεις την κίνηση με την πρόοδο, ούτε τη σιωπή με την αποτυχία»

Αυτό δεν βρίσκεται στο βιβλίο· το «είπε» το ChatGPT όταν του ζητήθηκε να επινοήσει ένα απόφθεγμα. Κι όμως, ο Γκέαρι το αξιολογεί χωρίς ειρωνεία: μια φράση που θα μπορούσε να σταθεί δίπλα στις υπόλοιπες.

Αντίθετα, ανησυχεί περισσότερο για το ενδεχόμενο να συνηθίσουμε μια γλώσσα έτοιμη, παραγόμενη χωρίς προσπάθεια. Γιατί – όπως σημειώνει – το απόφθεγμα είναι άσκηση σκέψης, και η σκέψη δεν μπορεί να γίνει outsourcing.

«Ας γράφει αποφθέγματα και η τεχνητή νοημοσύνη· δεν με ενοχλεί» λέει ο Γκέαρι. «Αλλά ας συνεχίσουμε κι εμείς να γράφουμε τα δικά μας».

*Mε πληροφορίες από: The Guardian

Ειδήσεις Σήμερα: