Γκροτέσκα, ζοφερή αλλά βάναυσα ειλικρινής ματιά στην ανθρωπότητα – Οι εικόνες της Νταϊάν Άρμπους δεν αστειεύονται

Το 1971, σε ηλικία 48 ετών, η Αμερικανίδα φωτογράφος Νταϊάν Άρμπους αυτοκτόνησε. Κάποιος θα έπρεπε να είχε δει τα σημάδια, καθώς η φωτογραφία της δεν είναι τόσο τραγική όσο εντελώς αποξενωμένη από το ανθρώπινο είδος. Σε μια εικόνα βλέπουμε μια γυναίκα που θηλάζει το μωρό της, μια σύγχρονη Παναγία – μόνο που τα άκρα της γυναίκας είναι λεπτά σαν αυτά μιας τοξικομανούς, το πρόσωπό της είναι ρυτιδιασμένο και το μωρό που ακουμπά στα χέρια της, ντυμένο με βρεφικά ρούχα, είναι μια μαϊμού.

Για να καταστήσει σαφές ότι πρόκειται για μια παράλογη, άθλια παρωδία της Παναγίας και της μητρότητας, η Άρμπους έγραψε στη λεζάντα: «Μια γυναίκα με το μωρό της μαϊμού, Νιού Τζέρσεϊ, 1971». Είναι μια εντελώς αξιολύπητη εικόνα απελπισίας, κάποιου που προσπαθεί να βρει νόημα σε μια ζωή που δεν έχει νόημα. Και η απελπισία αντικατοπτρίζει αυτή της ίδιας της Άρμπους.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Diane Arbus (@diane_arbus)

«Το λόμπι ήταν πραγματικά σαν τον Άδη»

Πολλές φωτογραφίες της θολώνουν τα όρια μεταξύ των φύλων με θετικό τρόπο. Υπάρχει μια φωτογραφία με τίτλο Transvestite at Her Birthday Party, NYC 1969 (Τραβεστί στο πάρτι γενεθλίων της, Νέα Υόρκη 1969) –τη βρίσκεται ξαπλωμένη στο κρεβάτι της γελώντας, με διπλοσάγονο και κενά στα δόντια, φορώντας μια ξανθιά περούκα, σε ένα άθλιο δωμάτιο ξενοδοχείου με μπαλόνια και μια κομμένη τούρτα.

Η Άρμπους είπε στη συνέχεια πόσο μακάβρια και αξιολύπητη βρήκε στην πραγματικότητα την περίσταση: «Μου τηλεφώνησε και μου είπε ότι ήταν το πάρτι γενεθλίων της και με ρώτησε αν θα πάω και εγώ απάντησα “τέλεια”. Ήταν ένα ξενοδοχείο στη οδό Μπρόντγουεϊ και τον 100ο Δρόμο… Έχω βρεθεί σε μερικά αρκετά απαίσια μέρη, αλλά το λόμπι ήταν πραγματικά σαν τον Άδη».

Τα φρικιά της Άρμπους

Το ασανσέρ ήταν χαλασμένο, οπότε η Άρμπους ανέβηκε με τα πόδια στον τέταρτο όροφο. «Έπρεπε να περάσεις πάνω από τρία ή τέσσερα άτομα σε κάθε σκαλοπάτι. Και μετά μπήκα στο δωμάτιό της. Στο πάρτι γενεθλίων ήμασταν εγώ, αυτή, μια φίλη της που ήταν πόρνη, ο νταβατζής της, και η τούρτα».

Δεν ήταν ότι η Άρμπους δεν συμπαθούσε ή δεν θαύμαζε τη φίλη της. Αλλά έβλεπε πόσο φτωχή και μοναχική ήταν η ζωή της και φωτογράφιζε ανελέητα αυτή τη θλιβερή αλήθεια όπως την έβλεπε, όχι τις μικρές στιγμές νίκης της.

Η Άρμπους την απεικόνιζε ως φρικιό επειδή έβλεπε όλους όσους την ενδιέφεραν ως φρικιά (μια λέξη που χρησιμοποιούσε).

«Το να είσαι φρικτός, κακός, καταθλιπτικός άνθρωπος και να το επικοινωνείς μέσω της τέχνης σου δεν είναι αποτυχία – αν η τέχνη είναι τόσο στοιχειωτική και αξέχαστη όσο αυτή της Άρμπους»

Όταν της επιτέθηκε η Σούζαν Σόνταγκ

Όταν η Άρμπους εκτοξεύθηκε στην καλλιτεχνική διασημότητα μετά από μια μεταθανάτια έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης το 1972, η κριτικός πολιτισμού Σούζαν Σόνταγκ διαφώνησε. Έγραψε ένα λαμπρό δοκίμιο καταδικάζοντας την Άρμπους για την εμμονή της στη δυστυχία και την ασχήμια, απορρίπτοντας το έργο της ως αντι-ανθρωπιστικό.

«Η Σόνταγκ μπορεί να είχε δίκιο όσον αφορά την ηθική αυτών των φωτογραφιών, ωστόσο η τέχνη δεν πρέπει να είναι ανθρωπιστική. Πρέπει απλώς να έχει μια ισχυρή, αξέχαστη θέαση» σχολιάζει ο Jonathan Jones στον Guardian και συνεχίζει: «Αν η Άρμπους είναι κακή καλλιτέχνιδα, το ίδιο ισχύει και για τους Φράνσις Μπέικον, Άντι Γουόρχολ, Λούσιαν Φρόιντ και Βελάσκεθ, οι οποίοι μοιράζονται το απογοητευμένο βλέμμα της. Το να είσαι φρικτός, κακός, καταθλιπτικός άνθρωπος και να το επικοινωνείς μέσω της τέχνης σου δεν είναι αποτυχία – αν η τέχνη είναι τόσο στοιχειωτική και αξέχαστη όσο αυτή της Άρμπους».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Diane Arbus (@diane_arbus)

Αυτοί που η κάμερα δεν τους αγαπά

Ο τρομακτικός λόγος για τον οποίο η Άρμπους είναι τόσο καλή είναι επειδή το βλέμμα της είναι αληθινό. Μπορεί να δει την ομορφιά. Δεν βρίσκει κανένα ελάττωμα στον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι που ξεκουράζεται στο κρεβάτι του σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου. Ούτε η σχεδόν γυμνή Μία Φάροου της φαίνεται τίποτα άλλο παρά άψογη. Αλλά αυτά δεν είναι τα καλύτερα έργα της – είναι φωτογραφίες διασημοτήτων που θα μπορούσαν να τραβήξουν χιλιάδες φωτογράφοι.

«Όταν η Άρμπους φωτογραφίζει εμάς τους υπόλοιπους, αυτούς που η κάμερα δεν αγαπά, τότε μπορεί να κάνει αυτό που πολύ λίγοι φωτογράφοι καταφέρνουν και να αποκαλύψει μια προσωπική οπτική της ζωής, αν και μια γκροτέσκα και ζοφερή» σχολιάζει ο Jonathan Jones.

Δείτε τον μικρό άντρα στην αγκαλιά της ψηλής dominatrix του, που αγκαλιάζει ίσως το μόνο πρόσωπο που φέρνει ευτυχία στη ζωή του, όταν αυτή χτυπά το μαστίγιο και θεραπεύει την καρδιά του. Απολαύστε την οικογένεια γυμνιστών, με την έφηβη κόρη που είναι υποχρεωμένη να μοιράζεται τον τρόπο ζωής των γονιών της.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Diane Arbus (@diane_arbus)

«Τι τέρας, τι ιδιοφυΐα»

Και φυσικά υπάρχει και η ηλικία. Οι πιο σκληρές φωτογραφίες εδώ είναι αυτές των πλούσιων ηλικιωμένων χηρών, τις οποίες η Άρμπους αναζήτησε προφανώς με το ίδιο έντονο ενδιαφέρον όπως και τους γυμνιστές. Εστιάζει στο ξηρό, μουμιοποιημένο δέρμα κάτω από τα κοσμήματα.

Η κυρία Τ. Τσάρλτον Χένρι, που φωτογραφήθηκε το 1965, μοιάζει κυριολεκτικά νεκρή καθώς κάθεται με ένα φόρεμα, με σκελετωμένο καρπό και χέρι στην πολυθρόνα της. «Σας προκαλώ να βρείτε κάτι θετικό σε αυτό» γράφει ο Jonathan Jones στον Guardian.

Η Άρμπους είχε πράγματι ένα αισθησιακό μάτι για την ομορφιά, αλλά είναι η ασχήμια που βρίσκει παντού γύρω της και της γρατζουνάει την ψυχή. Βλέπει κάθε ατέλεια, κάθε κακό κούρεμα και κάθε φθαρμένο πρόσωπο. Βλέπει το μικρό χεράκι της μαϊμούς να αγγίζει τη «μητέρα» της σε μια τελική, σπαρακτική λεπτομέρεια διεστραμμένης αγάπης. «Τι τέρας, τι ιδιοφυΐα» καταλήγει ο Jonathan Jones.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη David Zwirner Books (@davidzwirnerbooks)

*Η έκθεση Diane Arbus για το βιβλίο της «Sanctum Sanctorum» βρίσκεται στη γκαλερί David Zwirner, Λονδίνο, μέχρι τις 20 Δεκεμβρίου.

*Με στοιχεία από theguardian.com