Χαλάκια μπάνιου, κεριά κι εσώρουχα – Τι θα έλεγε ο Μπασκιά για την εμπορευματοποίηση της τέχνης του;

Όπως φαίνεται, κάθε εβδομάδα κυκλοφορεί στο διαδίκτυο μια νέα συνεργασία μόδας με τον Ζαν Μισέλ Μπασκιά (Jean-Michel Basquiat) -από ένα μπλουζάκι Uniqlo με λαιμόκοψη αξίας 20 ευρώ μέχρι ένα κιμονό ή ένα αθλητικό σουτιέν. Ωστόσο, ο ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: περισσότερα από 35 χρόνια μετά το θάνατό του το 1988, ο καλλιτέχνης από τη Νέα Υόρκη θα ένιωθε κολακευμένος ή τρομοκρατημένος από τη μαζική εμπορευματοποίηση της τέχνης του;

Ο πρόωρος θάνατος του Μπασκιά σε ηλικία 27 ετών σημαίνει ότι θα παραμείνουν ερωτήματα ως προς το αν θα είχε εγκρίνει προϊόντα όπως τα χαλάκια μπάνιου της Redbubble ή το κερί Trumpet της Ligne Bath. Πώς θα ένιωθε, για παράδειγμα, για μια συνεργασία του με τα εσώρουχα MeUndies – με το σλόγκαν: «Ο Ζαν Μισέλ Μπασκιά… μας έμαθε όλους να κοιτάζουμε μέσα μας και να βρίσκουμε τον αυθεντικό εαυτό μας. Η MeUndies πάντα επιδιώκει την αυθεντικότητα».

Η σύγκριση με τον Κιθ Χάρινγκ

Ένα νέο βιβλίο, με τίτλο Jean-Michel Basquiat: The Making of an Icon, του Νταγκ Γούνταμ, πρώην προέδρου του οίκου δημοπρασιών Christie’s στις ΗΠΑ, ελπίζει να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα και να αναλύσει το ταξίδι του νεοεξπρεσιονιστή, που έγινε ένας από τους πιο διάσημους καλλιτέχνες στον κόσμο.

«Νομίζω ότι η σύγκριση του με τον Κιθ Χάρινγκ (Keith Haring) είναι ένας καλός τρόπος για να προσπαθήσουμε να το καταλάβουμε», είπε.

Ο Χάρινγκ ήταν σύγχρονος και φίλος του Μπασκιά και, σύμφωνα με τον Γούνταμ, «ήταν ο πρώτος σύγχρονος καλλιτέχνης που συνειδητοποίησε ότι μπορούσε να βάλει τα μοτίβα του σε ένα μπρελόκ και να το πουλήσει σε pop-up καταστήματα, γνωρίζοντας ότι αυτό δεν θα έβλαπτε την αγοραία αξία του».

Ενώ ο Γούνταμ πιστεύει ότι ο Μπασκιά θα ήταν «ενθουσιασμένος και χαρούμενος» για τον τρόπο με τον οποίο οι υπεύθυνοι της κληρονομιάς του έχουν προωθήσει τα έργα τέχνης του, δεν είναι σίγουρος ότι ο καλλιτέχνης θα ενθουσιαζόταν με όλα τα εμπορεύματα στα οποία εμφανίζονται τα έργα του.

Ο φίλος και καλλιτεχνικός συνεργάτης του, Αλ Ντίαζ, ο οποίος συν-δημιούργησε το γκράφιτι Samo του Μπασκιά, είναι πιο κατηγορηματικός. Πιστεύει ότι τα εμπορεύματα αποδυναμώνουν το νόημα και το μήνυμα της τέχνης

«Εντάξει, ας τυπώσουμε Μπασκιά σε ό,τι μπορεί να τυπωθεί”»

Ο φίλος και καλλιτεχνικός συνεργάτης του, Αλ Ντίαζ, ο οποίος συν-δημιούργησε το γκράφιτι Samo του Μπασκιά, είναι πιο κατηγορηματικός. Πιστεύει ότι τα εμπορεύματα αποδυναμώνουν το νόημα και το μήνυμα της τέχνης.

«Σε αυτό το σημείο είναι καταχρηστικό. Είναι εξευτελιστικό για τον καλλιτέχνη, προσβλητικό και ασεβές» λέει στον Guardian και τον Priya Elan, μιλώντας στο τηλέφωνο από τη Νέα Υόρκη.

«Υπάρχει κάτι που ο Μπασκιά θα μισούσε χωρίς δεύτερη σκέψη;» τον ρωτάει ο Elan. «Υπήρχε εκείνη η κούκλα Barbie που έφτιαξαν και ένα χαλάκι για την πόρτα. Φαίνεται τόσο υπερβολικό και απερίσκεπτο», λέει ο Ντίαζ. «Είναι σαν να λένε “εντάξει, ας τυπώσουμε Μπασκιά σε ό,τι μπορεί να τυπωθεί”».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Van de Weghe, New York (@vandeweghefineart)

Ο Χάρινγκ ήταν σύγχρονος και φίλος του Μπασκιά και, σύμφωνα με τον Γούνταμ, «ήταν ο πρώτος σύγχρονος καλλιτέχνης που συνειδητοποίησε ότι μπορούσε να βάλει τα μοτίβα του σε ένα μπρελόκ και να το πουλήσει σε pop-up καταστήματα, γνωρίζοντας ότι αυτό δεν θα έβλαπτε την αγοραία αξία του»

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Pop Art Trio (@poparttrio)

«Κυνήγησε τη φήμη πολύ στρατηγικά»

Ωστόσο, η εικόνα του Μπασκιά ως πεινασμένου, τοξικομανή και πανκ καλλιτέχνη που έχει επικρατήσει στη συνείδηση του κοινού περιπλέκεται από την περιγραφή που κάνει ο Γούνταμ στο βιβλίο του The Making of an Icon.

Από τη στιγμή που ο καλλιτέχνης άρχισε να βγάζει χρήματα, χαρακτηρίζεται ως «λάτρης του χρήματος», με την φιλοδοξία του να τον οδηγεί να επιδιώξει τη φιλία του Άντι Γουόρχολ και να δημιουργήσει το δικό του brand φορώντας κοστούμια σχεδιαστών με πιτσιλιές μπογιάς.

Είχε δει τον συνάδελφό του καλλιτέχνη Τζούλιαν Σνάμπελ να τραβάει την προσοχή εμφανιζόμενος σε πάρτι φορώντας πιτζάμες. «Κυνήγησε τη φήμη πολύ στρατηγικά και σκόπιμα» λέει ο Ντίαζ. «Ήταν πολύ, πολύ έξυπνος και είχε μια ιδιαίτερη γοητεία».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Albert Diaz (@albert_diaz1)

Τα τραύματα της παιδικής ηλικίας

Το βιβλίο υποστηρίζει ότι τρία βασικά τραύματα διαμόρφωσαν τον καλλιτέχνη: ένα σχεδόν θανατηφόρο αυτοκινητιστικό ατύχημα κατά την παιδική του ηλικία, η μερικές φορές βίαιη διάλυση του γάμου των γονιών του, που οδήγησε τη μητέρα του, Ματίλντα, σε νευρικό κλονισμό, και τέλος η επιθυμία της μητέρας του να τον μεγαλώσει ο πατέρας του, Τζέραρντ, μόνος του μαζί με τις δύο αδελφές του.

Ο Τζέραλντ Μπασκιά γεννήθηκε στην Αϊτή, αλλά εγκατέλειψε τη χώρα λόγω των πολιτικών αναταραχών, πηγαίνοντας πρώτα στο Μαϊάμι και στη συνέχεια καταλήγοντας μόνος του στη Νέα Υόρκη.

Ο πατέρας του καλλιτέχνη μιλούσε μόνο γαλλικά, αλλά αφού έμαθε αγγλικά, έγινε λογιστής. «Ήταν πραγματικά εντυπωσιακός» λέει ο Γούνταμ, «αλλά ήταν και πολύ αυταρχικός».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Estate of Jean-Michel Basquiat (@basquiatofficial)

Η περιουσία του Μπασκιά πέρασε στον πατέρα του

Ο Τζέραλντ Μπασκιά συχνά ερχόταν σε σύγκρουση με τον γιο του. «Όλοι θέλουν να αναγνωρίζονται και να υποστηρίζονται από τους γονείς τους» λέει ο Ντίαζ. «Είχε πολύ θυμό, περιφρόνηση και απογοήτευση επειδή δεν έλαβε ποτέ αυτά τα συναισθήματα από τον πατέρα του… το να έχει έναν αμφιφυλόφιλο γιο με κλίση προς την τέχνη δεν ήταν στα σχέδια του πατέρα του».

Μετά το θάνατο του Μπασκιά, η περιουσία του περιήλθε στον πατέρα του, και η πολύπλοκη σχέση τους επηρέασε τη σύγχρονη αντίληψή μας για τον καλλιτέχνη.

Στο The Making of an Icon, ο Τζέραρντ παρουσιάζεται ως έξυπνος – συνεργάστηκε με τη νομική ομάδα του Κιθ Χάρινγκ, που τον δίδαξε τα πάντα για τις άδειες χρήσης – αλλά και, όπως είναι φυσικό, ως αυστηρός ελεγκτής της αφήγησης για τον γιο του.

Ο Γούνταμ μίλησε ανεπίσημα με επιμελητές γκαλερί, οι οποίοι είπαν ότι ο Τζέραρντ Μπασκιά τους πίεζε να παραλείψουν ορισμένα μέρη της βιογραφίας (το ρόλο της μητέρας του στη ζωή του, τις επιπτώσεις του τραύματος της παιδικής του ηλικίας και το βάθος της εξάρτησής του από τα ναρκωτικά και της αμφιφυλοφιλίας του)

Mια πιο «ετεροκανονιστική» αφήγηση

Ο Γούνταμ μίλησε ανεπίσημα με επιμελητές γκαλερί, οι οποίοι είπαν ότι ο Τζέραρντ Μπασκιά τους πίεζε να παραλείψουν ορισμένα μέρη της βιογραφίας (το ρόλο της μητέρας του στη ζωή του, τις επιπτώσεις του τραύματος της παιδικής του ηλικίας και το βάθος της εξάρτησής του από τα ναρκωτικά και της αμφιφυλοφιλίας του), ώστε να προωθηθεί μια πιο «ετεροκανονιστική» αφήγηση.

Μια αφήγηση, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς, που θα τον έκανε πιο αποδεκτό τόσο στην ελίτ της αγοράς τέχνης όσο και στο ευρύτερο κοινό.

Υπήρχε μια ομοιομορφία στον τρόπο με τον οποίο γράφονταν όλοι οι κατάλογοι των μουσείων και των γκαλερί, λέει ο Γούνταμ. Και όμως, προσθέτει: «Νομίζω ότι όλα αυτά τα στοιχεία προσθέτουν πλούτο στον χαρακτήρα του. Νομίζω ότι τον κάνουν πιο συναρπαστικό και ενδιαφέροντα».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη UNIQLO USA (@uniqlousa)

Ένα μπλουζάκι της Uniqlo

Η εμβέλεια της τέχνης του Μπασκιά είναι αναμφισβήτητη. Και για τη νεότερη γενιά, πολλοί από τους οποίους τον γνωρίζουν μόνο μέσω των εμπορικών προϊόντων, η τέχνη του είναι πανταχού παρούσα.

«Είναι συναρπαστικό να μιλάς με συλλέκτες τριάντα και κάτι ετών» λέει ο Γούνταμ. «Για αυτούς, ο Μπασκιά ήταν πάντα στο πάνθεον. Και να σκεφτεί κανείς ότι την πρώτη φορά που άκουσαν για αυτόν ήταν από ένα μπλουζάκι της Uniqlo».

*Με στοιχεία από theguardian.com