Η εργασία συντελεί στην ομαλή κοινωνική ενσωμάτωση του ψυχικά ασθενή

της Αιμιλίας Παππά*

Αθήνα: Μπορούν να εργασθούν οι ψυχικά ασθενείς; Μπορούν οι ιδιωτικές και μη επιχειρήσεις να προσλάβουν τα παραπάνω άτομα και με τι κόστος; Μπορεί η εργασία να βοηθήσει ένα ψυχικά ασθενή και πώς;

Τα παραπάνω ερωτήματα τέθηκαν στην ημερίδα «Ψυχική ασθένεια και εργασία: από την κατάρτιση στην απασχόληση», που πραγματοποιήθηκε από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.) την Τετάρτη 14 Φεβρουαρίου 2007.

Το Ινστιτούτο ιδρύθηκε το 1989 και συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχοντας διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Οι στόχοι του Ε.Π.Ι.Ψ.Υ. είναι οι παρακάτω:

-Τη διεξαγωγή και προώθηση της έρευνας στους βασικούς άξονες: βιολογικό, ψυχολογικό, κοινωνικό τομέα της ψυχικής υγείας.

-Το σχεδιασμό και την ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων με αντικείμενο την ψυχική υγεία

-Την παροχή συμβουλευτικής σε θέματα του αντικειμένου του προς κρατικούς φορείς, εκπαιδευτικά ιδρύματα, Ν.Π.Δ.Δ. και Ν.Π.Ι.Δ. καθώς και σε άλλους φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων το Ε.Π.Ι.Ψ.Υ. έχει αναπτύξει δραστηριότητες στους εξής τομείς:

• Έρευνα
• Εκπαίδευση
• Παροχή Υπηρεσιών
• Αξιολόγηση-Τεκμηρίσωση-Υποστήριξη
• Επιστημονική υποστήριξη σε μη κυβερνητικές οργανώσεις, αυτο-οργανούμενες δομές, ομάδες αυτοβοήθειας ασθενών και οικογενειών
• Εξειδικευμένο κέντρο κοινωνικής και επαγγελματικής ένατξης ΑμεΑ

Το πρόγραμμα της ημερίδας ξεκίνησε η κυρία Μαρίνα Οικονόμου (Ψυχίατρος, Διευθύντρια του Εξειδικευμένου Κέντρου Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης ΑΜΕΑ του Ε.Π.Ι.Ψ.Υ., Επιστημονικά Υπεύθυνη του Προγράμματος κατά του Στίγματος της Ψυχικής Ασθένειας). Επίσης συμμετείχαν πολλοί αξιόλογοι επιστήμονες του χώρου όπως ο κ. Λάμπρος Γιώτης (Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής, Επιστημονικός Συνεργάτης Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.), η κυρία Βερονίκη Καρύδη (Επίκουρος Καθηγήτρια Ψυχιατρικής, Επιστημονικά Υπεύθυνη Ειδικής Μονάδας Αποκατάστασης και Επαγγελματικής Επανένταξης), η κυρία Έλενα Στολάκη (Κοινωνική Λειτουργός) κ.α.

Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς τη σημασία της εργασίας της εργασίας για ένα άτομο ψυχικά υγιή πόσο μάλλον για έναν ψυχικά ασθενή (ή αλλιώς, σύμφωνα με το Ε.Π.Ι.Ψ.Υ., χρήστη των υπηρεσιών ψυχικής υγιεινής).

Για τον δεύτερο η σχέση εργασία-υγεία είναι πολύ στενή. Του προσφέρει: α) εισόδημα, άρα και αυτονομία, β) ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, γ) επαφή με την πραγματικότητα, δ) αναγνωρίσιμο κοινωνικό ρόλο και ε) αίσθηση χειραφέτησης (1).

Βέβαια, υπάρχουν και δυσκολίες-προβλήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι χρήστες των υπηρεσιών ψυχικής υγιεινής. Το στίγμα και η προκατάληψη είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, σε συνδυασμό με μη ολοκληρωμένες και αποτελεσματικές υπηρεσίες αλλά και έλλειψη στήριξης (μεταβλητές πλαισίου). Επιπλέον, η ψυχιατρική αναπηρία, τα συμπτώματα της ασθένειας, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η έλλειψη επαγγελματικής εμπειρίας (μεταβλητές ατόμου) μπορούν να δυσκολέψουν εξίσου ένα ψυχικά ασθενή.

Το σταθερό εργασιακό περιβάλλον κρίνεται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή ένταξη ενός ψυχικά ασθενή στο επαγγελματικό περιβάλλον. Συνήθως η προκατάληψη και κατ’ επέκταση ο στιγματισμός είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο που θα πρέπει να υπερπηδήσει ο χρήστης των υπηρεσιών ψυχικής υγιεινής.

Σύμφωνα με στατιστικές μελέτες σήμερα ένας στους τέσσερις ανθρώπους έχει κάποια ψυχική ασθένεια: διαταραχές άγχους, κατάθλιψη, διπολική διαταραχή. Τα συμπτώματα, η λειτουργικότητα και η ικανότητα για εργασία των ατόμων που έχουν ψυχική ασθένεια διαφέρουν σημαντικά.

Αρκεί, βέβαια, ο εργοδότης να δει τον άνθρωπο και τις δυνατότητες του πίσω από την «ταμπέλα» της ψυχικής ασθένειας. Αλλωστε ο βασικός λόγος για τον οποίο ένας εργοδότης θα προσλάβει ένα άτομο με ψυχική ασθένεια είναι ο ίδιος που ισχύει για όλους: η παροχή υπηρεσιών.

Αν έρθει κανείς πιο κοντά σε εργαζόμενους που έχουν ψυχική ασθένεια θα διαπιστώσει ότι η εργασία παίζει ένα πρωταρχικό στηρικτικό ρόλο στη ζωή τους. Επενδύουν πολύ στην εργασία τους, με αποτέλεσμα να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, συνεπείς, υπεύθυνοι και τυπικοί στις υποχρεώσεις τους. Μέσα από τη δουλειά τους νιώθουν χρήσιμοι και αυτό τους δίνει το κίνητρο να εργαστούν. Εμπόδιο στέκεται ο φόβος, η ανασφάλεια, η χαμηλή αυτοεκτίμηση που πολλοί ψυχικά ασθενείς νιώθουν μπροστά στην προοπτική της εργασίας. Σύμφωνα με το Ε.Π.Ι.Ψ.Υ., το να ζητά κανείς βοήθεια για να δουλέψει είναι σημάδι υγείας και όχι αδυναμίας.

Φωτεινά παραδείγματα εταιριών που έχουν εντάξει στο εργατικό τους δυναμικό άτομα με ψυχική ασθένεια και ΑΜΕΑ και γι’ αυτό άλλωστε βραβεύτηκαν στην ημερίδα αυτή, είναι η ΑΒ Βασιλόπουλος, η ΤΡΑΜ ΑΕ, HELLENIC DUTY FREE, ΟΑΕΔ, KOSMOS HORIZON και COCO-MAT.

Η ελληνική εταιρία COCO-MAT είναι μία από αυτές που δίνουν την ευκαιρία στα άτομα αυτά να ανεξαρτητοποιηθούν και να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Μια επίσκεψη στην κεντρική έκθεση είναι αρκετή για να διαπιστώσει κανείς ότι τα άτομα αυτά αντιμετωπίζονται ισάξια. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του κ. Παύλου Ευμορφίδη, διευθύνοντα συμβούλου: «Η διαφορετικότητα των ανθρώπων αναγνωρίζεται και δεν χρησιμοποιούνται στεγανά κριτήρια για την πρόσληψη νέων υπαλλήλων. Στην COCO-MAT αυτό που κυρίως εξετάζεται είναι το ήθος, η ενεργητικότητα, η προσωπικότητα, η περιβαλλοντική ευαισθησία και η συνέπεια του υποψήφιου εργαζομένου, χωρίς να παραβλέπονται τα τυπικά προσόντα όπως σπουδές, γνώσεις, επαγγελματική κατάρτιση και προϋπηρεσία».

Τελικά η αντιμετώπιση των εργοδοτών είναι θέμα στερεοτύπων παρά ουσίας. Επιπλέον, μπορεί κανείς να προσλάβει έναν άνθρωπο ψυχικά ασθενή επειδή πιστεύει στην εργασιακή ένταξη των ατόμων που έχουν προβλήματα ψυχικής υγείας ή γιατί αισθάνεται ότι κάνει το σωστό, όχι απαραίτητα από φιλανθρωπία ή «σαμαρειτισμό».

Το Ε.Π.Ι.Ψ.Υ τονίζει πως η εργασιακή τοποθέτηση δεν απαιτεί κτίσιμο κτιρίων, ακριβό εξοπλισμό ή μακροχρόνια οικονομική επιχορήγηση. Όλες οι εργασίες μετράνε και το παράθυρο στο όνειρο πρέπει να παραμένει ανοιχτό. Ας αφήσουμε λοιπόν πίσω μας τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που στέκονται εμπόδιο στην άσκηση του κοινωνικού δικαιώματος της εργασίας στους ψυχικά ασθενείς και ας βοηθήσουμε αυτή την ευπαθή κοινωνική ομάδα να ελπίζει για ένα καλύτερο μέλλον.

(1) «Η κατάλληλη απασχόληση είναι συχνά το μέσο για την πλήρη ίαση του ασθενούς» (Ellis 1838).

*Η κυρία Παππά είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια του προγράμματος «Ψυχολογία και ΜΜΕ» του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Το άρθρο συγγράφηκε στα πλαίσια του μαθήματος «Ψυχολογία και Επικοινωνιακή Δεοντολογία».

health.in.gr