Εξόρμηση στην ύπαιθρο και πρωτοβάθμια περίθαλψη

Με την ευκαιρία των διακοπών, μεγάλα τμήματα πληθυσμού μετακινούνται από τις μεγαλουπόλεις, όπου ζουν μόνιμα, στην ύπαιθρο προκειμένου να απολαύσουν αγαθά που στερούνται σε καθημερινή βάση, όπως η καθαρή ατμόσφαιρα, η απουσία θορύβου και η επαφή με τη φύση. Αναμενόμενο είναι κάποιοι απ΄ αυτούς να παρουσιάσουν προβλήματα υγείας κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών. Ποιες είναι οι δομές που θα τους υποδεχθούν στην ύπαιθρο και πόσο διαφορετικά είναι τα δεδομένα σε σχέση με την πόλη;

Από την εγκαθίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και μετά, στα μέσα της δεκαετίας του ’80, οι μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας στην περιφέρεια είναι κατά σειρά μεγέθους τα Νομαρχιακά Νοσοκομεία, τα Κέντρα Υγείας και τα Περιφερικά Ιατρεία. Τα πρώτα βρίσκονται συνήθως στις πρωτεύουσες των νομών, τα δεύτερα σε μεγάλες κωμοπόλεις και τα τελευταία έχουν την έδρα τους σε χωριά. Δημιουργείται έτσι ένας ιστός που, θεωρητικά τουλάχιστον, καλύπτει ακόμα και το πιο απομακρυσμένο χωριό. Στην πράξη, υπάρχουν μέρη όπως ορεινές ή νησιωτικές κοινότητες όπου η δυσκολία πρόσβασης καθιστά δυσχερή την άμεση παροχή υπηρεσιών στο επίπεδο που έχουν συνηθίσει οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων.

Πέρα από τις ακραίες αυτές περιπτώσεις, που αφορούν μικρό αλλά φυσικά όχι αμελητέο αριθμό κατοίκων, ας δούμε τι θα πρέπει να περιμένει και τι όχι ο εκδρομέας που κατάφερε να αποδράσει για λίγες μέρες από το αστικό περιβάλλον διαβίωσης.

Το Περιφερικό Ιατρείο

Στην πλειοψηφία των Π.Ι. υπηρετούν ιατροί ‘υπόχρεοι υπηρεσίας υπαίθρου’, οι οποίοι, μετά τη λήψη του πτυχίου τους και αφού περάσουν ένα τρίμηνο εκπαίδευσης στο αντίστοιχο Νομαρχιακό Νοσοκομείο, εργάζονται σε αυτά για διάστημα ενός χρόνου κατ’ ελάχιστο. Αυτό το στάδιο είναι απαραίτητο προκειμένου να αποκτήσουν το δικαίωμα να καταθέσουν αίτηση για ειδίκευση στην ειδικότητα της επιλογής τους. Παρ’ όλες τις τροποποιήσεις που έχουν γίνει στο θεσμό με το πέρασμα του χρόνου, αυτός παραμένει καθιερωμένος στη συνείδηση όλων ως ‘το αγροτικό ιατρείο’.

Η ουσιαστική εξέλιξη που έχει λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια είναι η δυνατότητα τοποθέτησης σε Π.Ι. ιατρών που έχουν λάβει την ειδικότητα της Γενικής Ιατρικής. Η ειδίκευση στη Γενική Ιατρική διαρκεί τέσσερα χρόνια και περιλαμβάνει εκπαίδευση σε διάφορες νοσοκομειακές κλινικές αλλά και σε Κέντρο Υγείας. Ο ιατρός προσλαμβάνεται με πενταετή σύμβαση.

Όσον αφορά στα κτίρια και στην υλικοτεχνική υποδομή των Π.Ι., οι διαφορές που μπορεί να συναντήσει κανείς είναι τεράστιες ακόμη και σε γειτονικά ιατρεία. Το επίπεδο εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και συχνά τη διαφορά δημιουργεί η φιλοτιμία των κατοίκων οι οποίοι, άλλοτε με προσωπική εργασία και άλλοτε με δωρεές, μπορούν να το αναβαθμίσουν σημαντικά.

Στην έδρα του ιατρείου υπάρχουν πάντα μια εξεταστική κλίνη, ένα γραφείο, χώροι υγιεινής, θερμαντικά μέσα και ένας χώρος αναμονής. Στα γύρω χωριά (εκτός της έδρας), τα οποία ο ιατρός επισκέπτεται συγκεκριμένες ημέρες της εβδομάδας, το ιατρείο γίνεται συνήθως στα έρημα πλέον (μετά τη δημιουργία των Καποδιστριακών δήμων) κοινοτικά γραφεία. Εκεί οι συνθήκες ποικίλλουν ακόμη περισσότερο, αφού συχνά παρατηρείται το φαινόμενο να μην υπάρχει καν εξεταστική κλίνη. Κάποιες φορές, μάλιστα, αν η ακαταλληλότητα του χώρου είναι αξεπέραστη, και μετά από άτυπη συμφωνία κατοίκων – ιατρού η εβδομαδιαία επίσκεψη του ιατρού λαμβάνει χώρα στο… καφενείο του χωριού.

Όσον αφορά στον εξοπλισμό του ιατρείου και της ιατρικής τσάντας με φάρμακα και άλλα αναλώσιμα υλικά, υπεύθυνος είναι ο ίδιος ο ιατρός ο οποίος αιτιάται την προμήθειά τους από τον υπεύθυνο του Κέντρου Υγείας όπου υπάγεται το Π.Ι.

Είναι εύκολο να εντοπιστούν μειονεκτήματα στον τρόπο λειτουργίας των Π.Ι. και σίγουρα πολλά μπορούν να γίνουν για τη βελτίωση της κατάστασης, ανάλογα με τις πολιτικές αποφάσεις που θα ληφθούν για τη μελλοντική πορεία της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.

Δεν θα πρέπει όμως να παραβλέψει κανείς ότι ο τωρινός τρόπος λειτουργίας παρέχει μερικά σημαντικά πλεονεκτήματα στους κατοίκους της υπαίθρου σε σχέση μ’ αυτούς των μεγαλουπόλεων. Σημαντικότερο όλων είναι η μικρή απόσταση ιατρού-ασθενούς, αφού μια απλή κλινική εξέταση ή η συνταγογράφηση της χρόνιας φαρμακευτικής αγωγής μπορούν να γίνουν ακόμη και χωρίς καμία αναμονή. Επίσης, σε περίπτωση αδυναμίας μετακίνησης του ασθενούς, η εξέταση μπορεί να γίνει κατ’ οίκον χωρίς ιδιαίτερη χρονοτριβή και χωρίς οικονομική επιβάρυνση.

Το Κέντρο Υγείας

Πρόκειται για οργανωμένες δομές όπου εργάζονται ιατροί διαφόρων ειδικοτήτων (Γενική Ιατρική, Παθολογία, Παιδιατρική, Μικροβιολογία ως επί το πλείστον) αλλά και οδοντίατροι, νοσηλευτές, βοηθοί ακτινολόγου, μαίες, τραυματιοφορείς, οδηγοί ασθενοφόρου και διοικητικοί υπάλληλοι. Σημαντικό είναι να τονίσουμε ότι η ταυτόχρονη παρουσία όλων των παραπάνω συμβαίνει μόνο κατά τις εργάσιμες ημέρες και ώρες και όχι σε ώρα εφημερίας, όπου υπάρχει μόνο το προσωπικό που απαιτείται για την αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών βάσει προγράμματος.

Κτιριακά, τα περισσότερα Κ.Υ. μοιάζουν μεταξύ τους αφού κατασκευάστηκαν την ίδια περίπου εποχή και με κοινά κατά βάση σχέδια. Επίσης, ο εξοπλισμός τους βρίσκεται περίπου στα ίδια επίπεδα, αν και, σε ορισμένες περιπτώσεις και εξαιτίας της γεωγραφικής τους θέσης, έχει ληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα σ’ αυτόν τον τομέα.

Η πλειονότητα των περιστατικών που φτάνουν στο Κ.Υ. είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί εντός των ορίων του. Για τις περιπτώσεις, όμως, που χρειάζεται παραπομπή σε μια πιο οργανωμένη μονάδα παροχής υπηρεσιών υγείας (νοσοκομείο), αυτή γίνεται μετά από ιατρική γνωμάτευση ενώ, σε περιπτώσεις διακομιδής, υπάρχει συνήθως ένα ασθενοφόρο.

Στην πράξη, υπάρχουν περιπτώσεις που, λόγω ελλείψεων σε προσωπικό, κάποιες από τις υπηρεσίες δεν παρέχονται ή αυτό γίνεται πλημμελώς. Έτσι, υπάρχουν ακτινολογικά μηχανήματα που δεν χρησιμοποιούνται (εντελώς ή κατά τις ώρες εφημερίας) ή ασθενοφόρα που δεν …κινούνται σε κάποιες βάρδιες. Ακόμη, είναι δυνατόν κάποιες ώρες της εφημερίας να μην υπάρχει νοσηλευτικό προσωπικό ή τραυματιοφορείς, ενώ και οι ελλείψεις σε ιατρικό προσωπικό δεν είναι ανύπαρκτο φαινόμενο.

…και οι απαιτήσεις του κοινού

Παρ’ όλα τα προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι γεγονός ότι αρκετά βήματα έχουν γίνει για τη βελτίωση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην περιφέρεια. Καλό είναι να μην ξεχνάμε ότι αντίστοιχες δομές δεν υπάρχουν στα μεγάλα αστικά κέντρα όπου όλα τα περιστατικά, από το πιο ελαφρύ ως το πιο βαρύ, καταλήγουν στα εφημερεύοντα εξωτερικά ιατρεία των μεγάλων νοσοκομείων χωρίς κανένα ηθμό, με όλες τις παρενέργειες που αυτό δημιουργεί.

Για την αποδοτικότερη λειτουργία του συστήματος, απαραίτητη είναι και η συνεργασία του κοινού. Πολλές φορές, παρασυρμένοι από τη μικρή απόσταση από το Κ.Υ., αρκετοί απευθύνονται σε αυτό σε ώρες εφημερίας ζητώντας υπηρεσίες όπως η συνταγογράφηση φαρμάκων οι οποίες σαφώς δεν εμπίπτουν στην έννοια του επείγοντος περιστατικού. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, αδυνατούν να καταλάβουν τη διαφορά, με αποτέλεσμα διαπληκτισμούς με το προσωπικό και εκνευρισμό σε στιγμές κατά τις οποίες η διαύγεια πνεύματος των εφημερευόντων είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη.

Aλλες φορές, διατυπώνονται απαιτήσεις για τη μεταφορά ασθενών με το ένα και μοναδικό ασθενοφόρο του Κ.Υ. ενώ η κατάστασή τους δεν δικαιολογεί κάτι τέτοιο. Οι αιτούντες αδυνατούν να κατανοήσουν ότι οποιαδήποτε χρονική στιγμή είναι δυνατό να συμβεί ένα πραγματικά επείγον περιστατικό που χρήζει άμεσης διακομιδής και η παραμικρή καθυστέρηση πιθανόν να έχει σοβαρές συνέπειες.

Το δίκτυο παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας στην περιφέρεια λειτουργεί, όπως κάθε θεσμός, με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του. Προσπάθεια χρειάζεται να καταβληθεί απ’ όλους για να αυξηθούν τα πρώτα και να μειωθούν τα δεύτερα. Σε κάθε περίπτωση, απαραίτητη είναι η ενημέρωση του πληθυσμού για τις παρεχόμενες υπηρεσίες, έτσι ώστε το κοινό να κάνει όσο το δυνατόν καλύτερη χρήση τους.

health.in.gr