Τζόγος και εξάρτηση: Τι προκαλεί τη «νόσο»;

Χτυποκάρδι στα πρακτορεία: τρίδυμοι λαχνοί που υπόσχονται πολλά εκατομμύρια, ο τζόκερ που μοιράζει δισεκατομμύρια, ένας χορός χρηματικών υποσχέσεων και ελπίδων είναι το τοπίο των τυχερών παιχνιδιών στην Ελλάδα. Φυσικά, σε αυτά συγκαταλέγεται και ο τζόγος. Τα τελευταία χρόνια τα τυχερά παιχνίδια έχουν εισβάλει στην καθημερινότητά μας και έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Στα τυχερά παιχνίδια συμπεριλαμβάνονται τα χαρτιά, τα λαχεία, το λόττο, το ξυστό, και τα στοιχήματα, για να αναφέρουμε τα πιο γνωστά.

Γιατί ασχολείται κάποιος με τα τυχερά παιχνίδια; «Για να πιάσω την καλή», «χαλαρώνω όταν παίζω χαρτιά με την παρέα μου», «έχω ένα ειδικό σύστημα για να κερδίσω πολλά, απλώς είναι θέμα χρόνου να πετύχει», «είναι το καλύτερο φάρμακο για όλες τις στενοχώριες», «επειδή ελπίζω σε κάτι καλύτερο και μεγαλύτερο» είναι μερικές ενδεικτικές απαντήσεις.

Τα τυχερά παιχνίδια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το εύκολο και γρήγορο κέρδος. Από την άλλη, ενέχουν το δέλεαρ του περισσότερου και καλύτερου, το στοιχεία του αγνώστου, της έκπληξης και του απροσδόκητου. Όλα αυτά περιβάλλουν τα τυχερά παιχνίδια με ένα μανδύα μαγικού και υπερβατικού, αφού υπόσχονται την υπέρβαση της πραγματικότητας -ψυχολογικής και καθημερινής- και την ένταξη του ατόμου σε μια νέα, έντονα επιθυμητή πραγματικότητα.

Γιατί παίζουμε τυχερά παιχνίδια;

Οικονομικό παράδοξο

Από οικονομικής άποψης, η συμμετοχή στα τυχερά παιχνίδια θεωρείται ένα παράδοξο. Οι άνθρωποι επενδύουν τα χρήματά τους σε μια δραστηριότητα η οποία εγγυάται ότι, αργά ή γρήγορα, θα χάσουν. Στα οργανωμένα τυχερά παιχνίδια, όπως στο καζίνο ή στα λαχεία, ένα μέρος των χρημάτων που παίζονται πηγαίνουν κατευθείαν στον οργανισμό που έχει οργανώνει το τυχερό παιχνίδι. Βέβαια, μερικές φορές ορισμένα άτομα κερδίζουν μεγαλύτερο ποσό από αυτό που στοιχημάτισαν. Παρ’ όλα αυτά, όσοι παίζουν συστηματικά αναπόφευκτα θα χάσουν χρήματα.

Έτσι, ο κύριος που δήλωσε πανευτυχής και πολύ τυχερός που κέρδισε 400 εκατομμύρια, ξέχασε να υπολογίσει ότι τα τελευταία 20 χρόνια έπαιζε από 200.000 μέχρι 400.000 δραχμές το μήνα σε λαχεία, όπως επίσης «ξέχασε» να συνυπολογίσει το γεγονός ότι ο συνεταίρος του στη δουλειά -αλλά όχι στα λαχεία-, που είχε ακριβώς το ίδιο σχέδιο δράσης και μηνιαίων εξόδων σε λαχεία δεν κέρδισε τίποτα.

Τι λέει η ψυχολογία

Δεν είναι αποκλειστικά οικονομικοί οι παράγοντες που καθορίζουν την επιθυμία και τη συμμετοχή του ατόμου σε τυχερά παιχνίδια. Υπάρχουν διανοητικές και συναισθηματικές διεργασίες που βρίσκονται στη βάση της συμπεριφορικής πυραμίδας που καθορίζουν τη στάση του καθενός σχετικά με τα τυχερά παιχνίδια.

Λανθασμένη οπτική γωνία

Για να γίνει αντιληπτό και κατανοητό το παράδοξο των τυχερών παιχνιδιών, οι επιστήμονες προτείνουν τη θεωρία ότι οι φανατικοί των τυχερών παιχνιδιών έχουν μια λανθασμένη αντίληψη σε αυτό τον τομέα. Σύμφωνα με τη διανοητική θεωρία, οι φανατικοί των τυχερών παιχνιδιών συνεχίζουν να παίζουν εξαιτίας μιας λανθασμένης αντίληψης για τη διαδικασία των τυχερών παιχνιδιών και όχι επειδή έχουν ελλιπή μόρφωση, ζουν σε προβληματικό κοινωνικό περιβάλλον, ή αντιμετωπίζουν προβλήματα προσωπικότητας. Μολονότι οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι είναι λογικοί έξω από τα τυχερά παιχνίδια, η λογική τους εξατμίζεται όταν πρόκειται γι’ αυτά.

Στην πραγματικότητα, οι φανατικοί των τυχερών παιχνιδιών εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τις ίδιες αρχές που διέπουν την καθημερινή ζωή, σε μια ιδιάζουσα κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από την τύχη. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι φτιαγμένος έτσι ώστε να βρίσκει σχέσεις ανάμεσα σε γεγονότα και να αξιολογεί τις περασμένες εμπειρίες για να κατανοήσει το παρόν και να προβλέψει το μέλλον. Σε καταστάσεις όμως που κυριαρχεί η τύχη αυτή η ικανότητα του εγκεφάλου χάνει την αξία της, δεδομένου ότι τα τυχερά παιχνίδια είναι παντελώς απρόβλεπτα. Έτσι, το να ψάχνει κανείς να βρει σχέσεις στα τυχερά παιχνίδια δεν είναι μόνο ανεπαρκές αλλά και καταστροφικό. «Αφού τόσες φορές έχει βγει το επτά, δεν μπορεί, είναι τώρα η σειρά του οκτώ», λέει ο παίκτης. Έτσι, αντιμετωπίζοντας τα τυχερά παιχνίδια σύμφωνα με την αρχή του αιτίου και του αποτελέσματος, οι παίκτες πείθουν τους εαυτούς τους ότι μπορούν κερδίσουν το παιχνίδι αναπτύσσοντας στρατηγικές που ευνοούν τις πιθανότητές τους να κερδίσουν.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Η ψευδαίσθηση του ελέγχου

Η παγίδα των τυχερών παιχνιδιών είναι να τα θεωρήσει κανείς παιχνίδια ικανότητας. Αυτή η πεποίθηση υποδαυλίζει την ψευδαίσθηση του ελέγχου και οδηγεί σε μια υπερεκτίμηση της πιθανότητας κέρδους. Στα τυχερά παιχνίδια, όμως, είναι εντελώς άχρηστο να βελτιώνει κανείς τη στρατηγική του με το να προσέχει ιδιαίτερα τα προηγούμενα αποτελέσματα. Το αποτέλεσμα καθορίζεται από την τύχη και οι στρατηγικές δεν είναι αποτελεσματικές. Η ψευδαίσθηση του ελέγχου, που μπορεί να είναι πολύ έντονη, αυξάνει τόσο το ενδιαφέρον για το παιχνίδι όσο και το χρηματικό ποσό που διαθέτει γι’ αυτό ο παίκτης.

Ένα κλασικό παράδειγμα της ψευδαίσθησης του ελέγχου είναι η προληπτική συμπεριφορά, όπως το να παίζει κανείς χαρτιά φορώντας κάποιο συγκεκριμένο ρούχο ή χαϊμαλί, διαλέγοντας μια συγκεκριμένη θέση στο τραπέζι, ή ακολουθώντας κάποιο άλλο τελετουργικό πιστεύοντας ότι θα ενισχύσει τις πιθανότητές του να κερδίσει. Αλλο ένα χαρακτηριστικό της ψευδαίσθησης του ελέγχου είναι η επιλογή συγκεκριμένων αριθμών -οι οποίοι έχουν συναισθηματική σημασία για τον παίκτη- όταν διαλέγει λαχείο.

Προκατειλημμένη εκτίμηση του αποτελέσματος

Ακόμα και αν οι παίκτες πιστεύουν ότι μπορούν να ελέγξουν το αποτέλεσμα του παιχνιδιού, αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι τελικά χάνουν. Η εμπειρία του παιχνιδιού και το γεγονός ότι χιλιάδες δραχμές εξαφανίζονται από το πορτοφόλι τους δεν τους πείθουν ότι τα τυχερά παιχνίδια δεν είναι επικερδή. Οι συμπτώσεις του παιχνιδιού θα επιφέρουν κέρδη από καιρού εις καιρόν, τα οποία θα επιβεβαιώσουν ορισμένες συμπεριφορές ή σκέψεις.

Οι παίκτες συνήθως θυμούνται τις επιτυχίες τους, όσο μικρές και να είναι, και ξεχνούν τις αποτυχίες τους. Η προκατειλημμένη εκτίμηση του αποτελέσματος ευθύνεται και για το γεγονός ότι οι παίκτες αποδίδουν το κέρδος στις ικανότητές τους και τις αποτυχίες τους σε εξωτερικούς παράγοντες και έτσι διατηρούν την ψευδαίσθηση ότι ελέγχουν την κατάσταση.

Περιστασιακοί και καταχρηστικοί παίκτες

Οι παράλογες σκέψεις δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο των βετεράνων παικτών αλλά και αυτών που παίζουν περιστασιακά. Όσοι παίζουν συνεχώς τυχερά παιχνίδια είναι σίγουροι ότι η στρατηγική τους θα επηρεάσει το αποτέλεσμα του παιχνιδιού. Οι περιστασιακοί παίκτες όμως αναγνωρίζουν ότι οι στρατηγικές του δεν μπορούν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα.

Ένα άλλο διαχωριστικό χαρακτηριστικό ανάμεσα σε περιστασιακούς και καταχρηστικούς παίκτες θεωρείται το χρηματικό κίνητρο. Το χρηματικό κέρδος είναι ο καθοριστικός παράγοντας της συμπεριφοράς του κάθε παίκτη και η πιο εύγλωττη απόδειξη είναι η αυξημένη συμμετοχή στην αγορά λαχείων όταν υπάρχει τζάκποτ.

Οι περιστασιακοί παίκτες, αν και επιδιώκουν το κέρδος, δεν το θεωρούν μόνιμη και πρωταρχική πηγή εισοδήματος. Από την άλλη, ισχύει ακριβώς το αντίθετο για τους καταχρηστικούς παίκτες. Σημαντικά κέρδη αυξάνουν την επιθυμία αυτού που παίζει μέχρι κατάχρησης να ξανακερδίσει και οι καταχρηστικοί παίκτες θυμούνται ότι έχουν κερδίσει πολλά χρήματα στην αρχή της «καριέρας» τους.

Αυτά τα κέρδη υποδαυλίζουν ακόμα περισσότερο την επιθυμία του παίκτη να κερδίσει παραπάνω χρήματα και αυξάνουν την ψευδαίσθηση του ελέγχου. Εφόσον το άτομο μπει σε αυτόν το φαύλο κύκλο, η ανάγκη να κερδίσει χρήματα μεταμορφώνεται στην ανάγκη να καλύψει τη χασούρα που γεννήθηκε από την τυπολατρεία της όλης διαδικασίας. Ο καταχρηστικός παίκτης προσπαθεί αέναα να καλύψει το χάσιμο, δεδομένης της αδυναμίας του να αντιληφθεί ότι δεν μπορεί να νικά συνέχεια και βάσει σχεδίου σε παιχνίδια που καθορίζονται από τύχη.

Τι να έχετε στο νου σας, αν παίζετε τυχερά παιχνίδια

– Κέρδος και χάσιμο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τα τυχερά παιχνίδια. Αν είστε προετοιμασμένοι μόνο για να κερδίσετε, τότε δεν είστε προετοιμασμένοι για τυχερά παιχνίδια.
– Tα τυχερά παιχνίδια είναι ψυχαγωγικά και όχι υποκατάστατα εργασίας. Το να κερδίζει κανείς σε κανονική βάση δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαίνεται.
– Βάλτε ένα όριο. Μην κυνηγάτε τις ατυχίες σας και ρισκάρετε να χάσετε περισσότερα.
– Κρατήστε κάποια από τα κέρδη για άλλους σκοπούς.
– Αν η κατανάλωση αλκοόλ σάς κάνει απρόσεχτους με τα λεφτά σας, μην πίνετε όταν παίζετε χαρτιά.
– Αν είστε παρορμητικοί τύποι και αργότερα το μετανιώνετε, να έχετε μαζί σας ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό.

Όταν μία φορά δεν είναι αρκετή: παθολογική εξάρτηση από τυχερά παιχνίδια

Πρόσφατη γερμανική έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Bremen δείχνει ότι υπάρχουν φυσιολογικές και μετρήσιμες αλλαγές σε χαρτοπαίκτες. Βρέθηκε ότι τα επίπεδα της ορμόνης του στρες (όπως μετριέται στο σάλιο) όπως και ο καρδιακός ρυθμός σε άνδρες που έπαιζαν blackjack με χρήματα ήταν αυξημένα σε σχέση με τις περιπτώσεις που έπαιζαν για πόντους και όχι λεφτά. Είναι επίσης σημαντικό να τονίσουμε ότι οι ίδιοι οι χαρτοπαίκτες δηλώνουν αίσθημα ευφορίας και ρίγος συγκίνησης όταν ποντάρουν τα χρήματά τους. Αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, θυμίζει το αίσθημα ευφορίας αυτών που παίρνουν ναρκωτικά και το οποίο προκαλείται από τα κύματα ντοπαμίνης και σεροτονίνης που κατακλύζουν τον εγκέφαλο.

Τα σημάδια της παθολογικής εξάρτησης

– Τα τυχερά παιχνίδια είναι προτεραιότητα.
– Μειωμένη απόδοση στην εργασία.
– Αίσθημα στενοχώριας και πίεσης.
– Κυνήγι χαμένων χρημάτων.
– Απλήρωτοι λογαριασμοί.
– Συνεχής δανεισμός για τυχερά παιχνίδια.
– Παραμέληση της οικογένειας ή άλλων καθηκόντων.
– Απόδραση από δυσκολίες και στενοχώριες μέσω των τυχερών παιχνιδιών.
– Δεν μπορεί να σταματήσει ή να ελαττώσει τα τυχερά παιχνίδια.
– Πεποίθηση ότι τα χρηματικά προβλήματα θα επιλυθούν με κέρδη από τυχερά παιχνίδια.

health.in.gr