Ψηφιακή μετάβαση: Ποιους παρασέρνει ο αυτός ο «χείμαρρος»; Οι εργασιακές μεταλλάξεις και οι ανθεκτικοί κλάδοι

Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι μια διαδοχή τεχνολογικών επαναστάσεων, ωστόσο, αυτή που βιώνουμε σήμερα, η οποία έχει ως επίκεντρο την περιβόητη ψηφιακή μετάβαση, δεν μοιάζει με καμία προηγούμενη.

Δεν πρόκειται απλώς για μια σταδιακή βελτίωση των εργαλείων μας, αλλά για μια «ωμή αυτοματοποίηση», όπως την αποκαλούν αναλυτές, η οποία αναδιαμορφώνει τον ιστό της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας.

O άνθρωπος καλείται να επιστρέψει στις ρίζες της δημιουργικότητας και της κοινωνικής προσφοράς

Καθώς εισερχόμαστε σε μια χρονιά που προμηνύεται δραματική, οι εκθέσεις διεθνών οργανισμών, από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) έως τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), συγκλίνουν σε μια διαπίστωση: δεν διανύουμε μια φάση εξέλιξης, αλλά ένα σημείο καμπής.

Ο χείμαρρος της ψηφιακής μετάβασης δεν ζητάει την άδεια κανενός. Παρασέρνει παραδοσιακές δομές, καταργεί ειδικότητες δεκαετιών και επιβάλλει μια βίαιη μετάλλαξη στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την εργασία.

Τι λένε οι αριθμοί

Σύμφωνα με την έκθεση «Το Μέλλον της Εργασίας» του WEF, η υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης (AI) και της προηγμένης ρομποτικής αναμένεται να επηρεάσει σχεδόν το 40% των θέσεων εργασίας παγκοσμίως.

Η διαφορά με το παρελθόν έγκειται στην ταχύτητα. Ενώ η βιομηχανική επανάσταση χρειάστηκε δεκαετίες για να μετασχηματίσει την αγορά, η ψηφιακή μετάλλαξη συντελείται σε πραγματικό χρόνο.

Η ILO προειδοποιεί ότι η μετάβαση αυτή δεν θα είναι «ανώδυνη». Παρόλο που η τεχνολογία δημιουργεί νέες ανάγκες, το χάσμα μεταξύ των δεξιοτήτων που διαθέτει το εργατικό δυναμικό και εκείνων που απαιτεί η νέα οικονομία διευρύνεται επικίνδυνα. Η εργασία δεν αλλάζει απλώς μορφή· υφίσταται μια γενετική μετάλλαξη.

Πλέον, η ωμή αυτοματοποίηση δεν βάζει στο στόχαστρό της μοναχά τις χειρωνακτικές εργασίες. Το νέο κύμα πλήττει τον πυρήνα των «λευκών κολάρων»

Διοικητική υποστήριξη και γραμματειακή υποστήριξη: Η καταχώριση δεδομένων, ο προγραμματισμός ραντεβού και η βασική λογιστική διαχείριση αυτοματοποιούνται πλήρως από αλγορίθμους.

Μεσαία διοικητικά στελέχη: Η λήψη αποφάσεων βάσει δεδομένων μεταφέρεται από τους ανθρώπους στα συστήματα AI, καθιστώντας πολλές θέσεις μεσαίας κλίμακας πλεονάζουσες.

Εξυπηρέτηση πελατών: Τα εξελιγμένα chatbots και οι φωνητικοί βοηθοί αντικαθιστούν μαζικά τα call centers, προσφέροντας 24ωρη υποστήριξη με μηδαμινό κόστος.

Παραδοσιακή μεταποίηση: Η ρομποτική επόμενης γενιάς δεν χρειάζεται πλέον επίβλεψη σε κάθε βήμα. Τα «έξυπνα εργοστάσια» λειτουργούν με ελάχιστο προσωπικό, εστιάζοντας μόνο στη συντήρηση των μηχανών.

Η ψηφιακή μετάβαση δεν καταργεί μοναχά θέσεις, παρά αλλάζει και τη φύση της απασχόλησης. Η Gig Economy (οικονομία της πλατφόρμας) επεκτείνεται, μετατρέποντας τον σταθερό μισθωτό σε έναν ανεξάρτητο πάροχο υπηρεσιών που ανταγωνίζεται σε μια παγκόσμια αγορά.

Η μετάλλαξη περιλαμβάνει επίσης την αλγοριθμική διαχείριση. Σήμερα, σε πολλούς κλάδους, ο «προϊστάμενος» είναι ένας αλγόριθμος που αξιολογεί την αποδοτικότητα, αναθέτει εργασίες και καθορίζει την αμοιβή. Αυτή η απρόσωπη μορφή διοίκησης δημιουργεί ένα αίσθημα αλλοτρίωσης και ανασφάλειας, καθώς ο εργαζόμενος γίνεται εξάρτημα ενός ψηφιακού γραναζιού.

Οι ανθεκτικοί κλάδοι

Παρά τη σαρωτική επέλαση των μηχανών, υπάρχουν τομείς που επιδεικνύουν αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα. Αυτοί οι κλάδοι βασίζονται σε τρία στοιχεία που η τεχνολογία αδυνατεί (προς ώρα) να προσομοιώσει πλήρως: την ενσυναίσθηση, τη σύνθετη δημιουργικότητα και τη χειρωνακτική επιδεξιότητα σε μη δομημένο περιβάλλον.

Υγεία και φροντίδα: Η γήρανση του πληθυσμού αυξάνει τη ζήτηση για νοσηλευτές, γιατρούς και κοινωνικούς λειτουργούς. Η ανθρώπινη επαφή, η παρηγοριά και η ανθρώπινη αντίληψη σε επείγουσες καταστάσεις παραμένουν αναντικατάστατες.

Εκπαίδευση και ανάπτυξη: Η μετάδοση γνώσης δεν είναι απλή μεταφορά πληροφοριών. Η καθοδήγηση, η ψυχολογική υποστήριξη των μαθητών και η προσαρμογή της διδασκαλίας στις ανάγκες της προσωπικότητας απαιτούν ανθρώπινη νοημοσύνη.

Εξειδικευμένες τεχνικές εργασίες: Ένας υδραυλικός, ένας ηλεκτρολόγος ή ένας συντηρητής ανεμογεννητριών καλείται να λύσει προβλήματα σε περιβάλλοντα που αλλάζουν συνεχώς. Η ρομποτική δυσκολεύεται (πάλι προς ώρα) να κινηθεί με την ίδια ευελιξία σε έναν χώρο που δεν είναι εργαστηριακά ελεγχόμενος.

Στρατηγική και καινοτομία: Οι ηγετικές θέσεις που απαιτούν ηθική κρίση, διαπραγμάτευση και οραματισμό παραμένουν στο απυρόβλητο. Η AI μπορεί να προτείνει λύσεις, αλλά ο άνθρωπος είναι αυτός που θα πάρει την ευθύνη της τελικής απόφασης.

Το ερώτημα που τίθεται επιτακτικά από τις εκθέσεις της ILO και του WEF είναι το εξής: Πώς θα προστατευθούν αυτοί που παρασύρονται από αυτόν τον χείμαρρο;

Η απάντηση βρίσκεται στη διά βίου μάθηση, αλλά με όρους πραγματικής αγοράς. Η επανακατάρτιση και η αναβάθμιση δεξιοτήτων δεν πρέπει να είναι κενά συνθήματα. Απαιτείται μια ριζική αναθεώρηση των εκπαιδευτικών συστημάτων.

«Δεν εισερχόμαστε απλώς σε μια νέα τεχνολογική εποχή, αλλά σε μια νέα κοινωνική σύμβαση», σημειώνουν αναλυτές.

Εάν η ψηφιακή μετάβαση οδηγήσει μόνο σε συσσώρευση πλούτου από τους κατόχους της τεχνολογίας και σε μαζική ανεργία για τους υπόλοιπους, το κοινωνικό κόστος θα είναι δυσβάσταχτο.

Η Πολιτεία οφείλει να θεσπίσει δίχτυα ασφαλείας, όπως το συζητούμενο καθολικό βασικό εισόδημα ή τη φορολόγηση των ρομπότ, προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η μετάβαση των εργαζομένων σε νέους ρόλους.

Η ωμή αυτοματοποίηση είναι ένας χείμαρρος που δεν μπορεί να αναχαιτιστεί. Μπορεί όμως να διοχετευθεί. Η ψηφιακή μετάβαση δεν είναι απαραίτητα ο εχθρός, αλλά το εργαλείο που θα μας αναγκάσει να γίνουμε «περισσότερο άνθρωποι».

Καθώς οι μηχανές αναλαμβάνουν το επαναλαμβανόμενο, το ανιαρό και το επικίνδυνο, ο άνθρωπος καλείται να επιστρέψει στις ρίζες της δημιουργικότητας και της κοινωνικής προσφοράς.

Το στοίχημα για τη χρονιά που έρχεται είναι να διασφαλίσουμε ότι η μετάλλαξη της εργασίας δεν θα αφήσει πίσω της «ερείπια», αλλά μια νέα προοπτική, όπου η τεχνολογία θα υπηρετεί την ευημερία και όχι μόνο την αποδοτικότητα.

Το σημείο καμπής είναι εδώ. Η επιβίωση εντός αυτού του χειμάρρου απαιτεί γρήγορα αντανακλαστικά, συνεχή εκπαίδευση και, κυρίως, την καλλιέργεια εκείνων των χαρακτηριστικών που καμία γραμμή κώδικα δεν θα μπορέσει ποτέ να αντιγράψει: την ανθρώπινη «ψυχή» και την κριτική σκέψη.