Στις 9:05 π.μ. της 10ης Νοεμβρίου 1938, ημέρα Πέμπτη, απεβίωσε ο πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, Κεμάλ Ατατούρκ, επί της κλίνης του, στο δεύτερο όροφο του ανακτόρου Ντολμά Μπαχτσέ, στην Κωνσταντινούπολη.


Σύμφωνα με το τελευταίο ανακοινωθέν που είχε εκδοθεί από τους θεράποντες ιατρούς του, ο εκπνεύσας σε ηλικία μόλις 57 ετών δημιουργός της νέας Τουρκίας διήλθε αγωνιώδη την τελευταία επιθανάτια νύχτα και περιέπεσε απότομα σε κωματώδη κατάσταση από τις πρώτες πρωινές ώρες της 10ης Νοεμβρίου.

Τις τελευταίες στιγμές βρίσκονταν πάνω από το προσκέφαλο του Κεμάλ Ατατούρκ, πέραν του ιατρικού προσωπικού, ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας, Τζελάλ Μπαγιάρ, και η αδελφή του προέδρου Μακμπουλέ, η οποία και έκλεισε τους οφθαλμούς του πριν αναλυθεί σε σπαρακτικούς λυγμούς.


Στο φύλλο του «Ελευθέρου Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την επομένη του θανάτου του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, και πιο συγκεκριμένα στο πρωτοσέλιδο άρθρο που εξέφραζε τη θέση της εφημερίδας (τίτλος του, «Ο μέγας Τούρκος νεκρός»), σημειώνονταν τα ακόλουθα, οπωσδήποτε εντυπωσιακά ως προς τον εγκωμιαστικό τόνο τους:


Το τουρκικόν έθνος θρηνεί τον μεγάλον ηγέτην του. Ο πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, ο Κεμάλ Ατατούρκ, υπέκυψε χθες εις την νόσον που από μακρού υπέσκαπτε την υγείαν και την ζωήν του. Δεν είνε μικρά, ούτε συνήθης η απώλεια. Η νεωτέρα Τουρκία οφείλει πολλά, οφείλει το παν εις τον Κεμάλ Ατατούρκ. Το έργον του υπήρξε μεγάλο και το όνομά του θα μείνη αιώνιον μεταξύ των ηρώων της παγκοσμίου ιστορίας. Διότι η φυσιογνωμία του υπερέβη τα σύνορα της πατρίδος του. Το έργον του, μολονότι κατ’ εξοχήν εθνικόν, παρουσιάζει πλευράς που κατατάσσουν τον αποθανόντα Τούρκον ηγέτην μεταξύ των μεγάλων μεταρρυθμιστών. Ο τουρκικός λαός έχει δίκαιον να κλαίη εν τω προσώπω του έναν εθνικόν ήρωα και έναν πολύ μεγάλον άνδρα.


«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 11.11.1938, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Δεν υπάρχει ανάγκη να υπομνησθή —διότι τα γεγονότα είνε αρκετά πρόσφατα— τι ήτο η Τουρκία προτού ο Μουσταφά Κεμάλ πασάς την παραλάβη εις τας χείρας του. Ούτε και να εξαρθή η αναμφισβήτητος ισχύς και ακμή υπό την οποίαν την αφήνει απερχόμενος εις τον άλλον κόσμον. Η μεταβολή είνε από τας πλέον σπανίας και τας απιθανωτέρας που παρουσιάσθησαν έως σήμερα. Και όμως είνε μία μεταβολή πραγματική και μόνιμος. Το έργον του Ατατούρκ έχει αυτό το ανεκτίμητον πλεονέκτημα: την σταθερότητα. Η δύναμις που ενέκλεισεν η φλογερά και δημιουργική ψυχή του εγνώριζε το επιβεβλημένον μέτρον. Και εστάθη εις αυτό. Η γνώσις και ο σεβασμός του μέτρου εις τας ενεργείας του τον ανέδειξεν άξιον μαθητήν του πνεύματος της κλασσικής Ελλάδος. Και ίσως τον εδικαίωσεν εις την αντίληψιν που μετ’ επιμονής υπεστήριζεν ότι οι Έλληνες και οι Τούρκοι έπρεπε να έχουν κοινήν την καταγωγήν.

Ο ελληνικός λαός πενθεί ειλικρινώς τον θάνατον του αρχηγού του γειτονικού και φίλου έθνους. Είχε την ευκαιρίαν να γνωρίση τον Κεμάλ Ατατούρκ ως εχθρόν και ως φίλον. Και ως φίλον τον ηγάπησεν όσον τον είχεν εκτιμήσει ως εχθρόν. Υπό την ηγεσίαν του οι Τούρκοι επολέμησαν κατά των Ελλήνων, με την θέλησιν να γίνουν γρήγορα φίλοι των. Το ασφαλές κριτήριον του μέτρου του οποίου κατείχε το μυστικόν τον ωδήγησε και εις την εξωτερικήν του πολιτικήν μετά τον πόλεμον με θαυμαστήν ευθυκρισίαν και ασφάλειαν. Την ελληνοτουρκικήν συνεννόησιν την ηθέλησεν ο Κεμάλ Ατατούρκ και την επεδίωξε με θερμήν πίστιν. Υπήρξεν από τους πρώτους που εις τας δύο χώρας ωραματίσθησαν τα πλεονεκτήματα της ελληνοτουρκικής συνεργασίας, μετά την εκκαθάρισιν των συνεπειών του εχθρικού παρελθόντος μεταξύ των δύο εθνών. Και με την πολιτικήν του αυτήν, όπως και με την όλην του εξωτερικήν κατεύθυνσιν που υπεβοήθησεν αργότερα την δημιουργίαν της Βαλκανικής Συνεννοήσεως, έδειξε πόσον νηφάλιος και πόσον σώφρων πολιτικός υπήρξε μετά τας στρατιωτικάς επιτυχίας του. Η καθαρότης του νου του, η μετριοπάθειά του δεν εσκοτίσθησαν εις καμμίαν στιγμήν κατά τας ευτυχείς ημέρας, όπως και το θάρρρος του δεν εκάμφθη κατά την περίοδον των αγώνων του. Η πρώτη φροντίς του λήξαντος του πολέμου υπήρξεν η στερέωσις της ειρήνης προς εξασφάλισιν της εσωτερικής της Τουρκίας αναγεννήσεως. Διά το εξωτερικόν έργον του ηγαπήθη από όλους ανεξαιρέτως τους Βαλκανικούς λαούς. Διότι εάν σήμερα η Βαλκανική Χερσόνησος παρουσιάζει αγαστόν θέαμα φιλικής και αδιαταράκτου συνεργασίας, τούτο οφείλεται κατά μέγα μέρος εις τον χθεσινόν νεκρόν, εις την ανοικτήν του διάνοιαν και εις την ευθύτητα του χαρακτήρος του.


Ο ελληνικός λαός εις την δεινήν ταύτην διά την φίλην Τουρκίαν περίστασιν ίσταται παρά το πλευρόν της και κλαίει μαζί της ως αδελφός τον μεγάλον αρχηγόν, τον υπέροχον πατριώτην και άνδρα, τον οποίον η φίλη χώρα έχασε με τον θάνατον του Κεμάλ Ατατούρκ. Η θέλησίς του ήτο η ελληνοτουρκική συμφιλίωσις. Όνειρόν του επανειλημμένως εκφρασθέν ήτο η μέχρις ενότητος στενότης της συνεργασίας μεταξύ των δύο εθνών. Επί της νεκρικής του κλίνης ας υποσχεθούν τα δύο έθνη ότι θα συνεχίσουν την πολιτικήν του και θα επιδιώξουν την πραγματοποίησιν του ονείρου του.


Σχεδόν τρεις δεκαετίες αργότερα, την Παρασκευή 1η Ιουλίου 1966, ο Παύλος Παλαιολόγος έγραφε στο «Βήμα» για τον Κεμάλ και την περίφημη ελληνοτουρκική φιλία που αυτός είχε επιχειρήσει να οικοδομήσει μαζί ασφαλώς με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Αφορμή για τη σύνταξη τού εν λόγω άρθρου του, που έφερε τον τίτλο «Σκύβοντας σε στάχτες», είχε σταθεί η επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων εξαιτίας του Κυπριακού και του διωγμού των Ελλήνων της Πόλης, σε συνδυασμό με την ουσιαστική εγκατάλειψη του εγχειρήματος της ελληνοτουρκικής φιλίας.

Ο Παλαιολόγος ομολογούσε την αλήθεια, επισημαίνοντας —όπως το συνήθιζε— σφάλματα, αδυναμίες και δειλίες των επιγενομένων:


Έτος 1930. Δύο οικοδόμοι, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κεμάλ Ατατούρκ, τοποθετούν τ’ αγκωνάρια μιας οικοδομής. «Ελληνοτουρκική φιλία» στη μετόπη του κτιρίου. Πανευτυχής ο Βενιζέλος, επιστρέφει ύστερ’ από τη θεμελίωση στην έδρα του. Είναι πολύ νωρίς ακόμα για να φανταστή ότι το γιαπί εκείνο, στα χέρια κακών κληρονόμων και στις δύο ακτές του Αιγαίου, θα καταντούσε η καλύβα του Καραγκιόζη.

Τότε οραματιζόταν δυο χώρες να βαδίζουν σε δρόμους πολιτισμού και ειρήνης. Την περίοδο εκείνη των οραματισμών θυμάται σήμερα, παλαίμαχος πολεμιστής στα οχυρά της δημοσιογραφίας, ο Πότης Τσιμπιδάρος (σ.σ. ο δημοσιογράφος και πολιτικός Παναγιώτης/Πότης Τσιμπιδάρος, 1888-1969), που είχε την τύχη να φοιτήση στη μεγάλη σχολή του Βενιζέλου ως διευθυντής του πολιτικού γραφείου του.

Ο διακεκριμένος συνάδελφος κεντρίζεται από τις δηλώσεις των Τούρκων επιφανών που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Πολιτικά Θέματα» και που περίληψή τους μετέδωσε κι’ αυτή εδώ η στήλη.


«ΤΟ ΒΗΜΑ», 1.7.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η ανάγνωσή τους τον οδηγεί στο πλούσιο αρχείο της μνήμης του, απ’ όπου ανασύρει όσα είχε ακούσει να λέη ο αρχηγός του. Αναπολούσε ο Βενιζέλος μια συνομιλία του με τον Ατατούρκ στη βεράντα της επαύλεως του Τούρκου Προέδρου. Στο μέλλον της κοινής πορείας και των δυο τους η σκέψη. Κάποιες όμως ανησυχίες βασανίζαν τον Κεμάλ. Όλα καλά, Πρόεδρε, λέει στον Βενιζέλο. Εμείς το χρέος μας το κάναμε και φυτέψαμε αυτό το δέντρο, έστω κι’ αν δεν προφθάσουμε να καθίσουμε κάτω από τη σκιά του. Με τους διαδόχους μας όμως τι γίνεται; Θα μας το περιποιηθούν; Θα μας το ποτίσουν με την πίστη τους; Μια φορά εγώ, Πρόεδρε, θ’ αφήσω εντολή σ’ αυτούς που θα με διαδεχθούν, να το θεωρήσουν σαν δέντρο ιερό, γιατί μ’ αυτό θα σωθή η Τουρκία.


Αν ζούσε ο Κεμάλ, παρατηρεί ο κ. Τσιμπιδάρος, δεν θα επέτρεπε στους Τούρκους να πατήσουν πάνω στο Κυπριακό και να τινάξουν την ελληνοτουρκική φιλία στον αέρα.

Πριν όμως φθάσουμε στον Κεμάλ, γιατί να μην αρχίσουμε από τον Βενιζέλο; Θα επέτρεπε τάχα αυτός ν’ ανάψη η φωτιά του Κυπριακού σε εποχή που όχι μόνο οι Αμερικανοί μάς φώναζαν «κάτω τα χέρια», αλλά και οι Βρεττανοί, ειλικρινείς για μια φορά, ειδοποιούσαν με χίλια στόματα ότι σε περίπτωση ανακινήσεως Κυπριακού θα μας χτυπούσαν;

Κακιά η ώρα που ο μακαρίτης εκείνος στρατάρχης (σ.σ. ο Αλέξανδρος Παπάγος), καλοπροαίρετος και ευπρεπής κύριος, δίχως όμως κουκούτσι πολιτικότητος, δεν είχε τον κοινό νου ενός Πλαστήρα, που έστειλε πίσω στη Φανερωμένη του τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, όταν του έθεσε ζήτημα Κύπρου.

Λένε, μάλιστα, ότι του είπε: «Παπά, θα σε δέσω». Το βέβαιο είναι ότι ούτε θέλησε να συζητήση την πρόταση.


«ΤΟ ΒΗΜΑ», 1.7.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι κυβερνήτες που ακολούθησαν δεν είχαν τη σύνεση του απλού εκείνου στρατιώτη. Ο Καραμανλής σα να συνέλαβε τον κίνδυνο, δεν είχε όμως την τόλμη να βαδίση σε λύσεις που θα μας προφύλαγαν από τη Ζυρίχη.

Από κει και πέρα, μας πήρε και μας σήκωσε… Το ξεκλήρισμα της Πόλης δεν είναι το μικρότερο από τα δεινά που ακολούθησαν.


Χωρίς Κεμάλ τώρα οι Τούρκοι, χωρίς Βενιζέλο εμείς, με κυβερνήσεις ισχνές οι μεν, με κυβερνήσεις σε εισαγωγικά οι δε, προσπαθούμε να μαζέψουμε τα θραύσματα της φιλίας και ν’ ανασυγκολλήσουμε το βάζο που θρυμματίστηκε.

Με το παράπονο ότι δεν θα δροσιστούν κάτω από τη σκιά του δέντρου που εφύτεψαν αποχώρησαν ο Βενιζέλος και ο Κεμάλ. Με το ίδιο παράπονο, πληρώνοντας λάθη, αδεξιότητες και δειλίες, αποσύρεται και η γενεά η δική μας.

Ειδήσεις Σήμερα: