Σεπτεμβριανά: Ο βιασμός έγινε ο εφιάλτης τους

Στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου 1955 ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης δέχτηκε ως γνωστόν ένα ισχυρότατο –καταλυτικό όπως αποδείχτηκε στο διάβα του χρόνου– πλήγμα, καθώς τότε έλαβαν χώρα τα διαβόητα Σεπτεμβριανά: ο τουρκικός όχλος επέδραμε κατά ελληνικών καταστημάτων, οικιών και εκκλησιών, προβαίνοντας σε εκτεταμένες καταστροφές και λεηλασίες.

Από τα γεγονότα αυτά και μετά, κάτω από τις αυξανόμενες πιέσεις του τουρκικού κράτους, ο ελληνισμός της Πόλης αναγκάστηκε να εγκαταλείψει σταδιακά τις εστίες του.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 7.1.1956, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Λίγους μόλις μήνες μετά τα θλιβερά γεγονότα της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου 1955 ο Παύλος Παλαιολόγος (1895-1984), εξέχον μέλος της ελληνικής δημοσιογραφικής οικογένειας του προηγούμενου αιώνα, επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη, τη γενέτειρά του, και κατέγραψε τις εντυπώσεις του – αυτές δημοσιεύτηκαν στο τεύχος του «Ταχυδρόμου» που είχε κυκλοφορήσει το Σάββατο 7 Ιανουαρίου 1956.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 7.1.1956, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τα ακόλουθα αποσπάσματα προέρχονται από το εν λόγω κείμενο του Παλαιολόγου, που υπήρξε επί πολλές δεκαετίες σταθερός και εκλεκτός συνεργάτης των εφημερίδων του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη «Ελεύθερον Βήμα» και «Το Βήμα»:

Βρισκόμαστε στην Πόλη. Παραμονή Πρωτοχρονιάς. Στο σχολείο μιας από τις κοινότητες που καταστράφηκαν, συγκέντρωση παιδιών και γονέων. Άνθρωποι λαϊκής τάξεως που δοκιμάσθηκαν από τη συμφορά. Οι ομογενείς, που κινήθηκαν και στην περίπτωση αυτή με δραστηριότητα, εξασφάλισαν λίγη χαρά στα φτωχά και έντρομα παιδιά. Με τα παιχνίδια στο χέρι οι μικροί λησμονούσαν την κακιά νύχτα που έχει γίνει ο εφιάλτης τους. Ήταν η στιγμή που επισκεφθήκαμε το σχολείο. Χτισμένο στον περίβολο του πυρπολημένου ναού. Από το ναό δεν απέμειναν παρά οι τέσσερις τοίχοι. Κατεστραμμένες και οι αίθουσες που τον περιέβαλλαν. Ευρίσκεται δε η εκκλησία αυτή απέναντι ακριβώς στην αστυνομία και στα γραφεία του Δημοκρατικού Κόμματος, που είχε φωταγωγηθή το βράδυ της καταστροφής.

Η εμφάνιση επισκέπτη που έρχεται από την Ελλάδα μεταβάλλει τον τόνο της γιορτής. Στα παιχνίδια τους μένουν τα παιδιά. Μας πολιορκούν όμως οι μεγάλοι κι’ αφήνουν να ξεσπάση η οδύνη τους.

– Πάρτε μας από δω!

Η φράση αυτή με ακολουθεί από τότε. Αυτή μου μένει. Σ’ αυτήν καταλήγει το Σεπτεμβριανό δράμα. Αυτή προέχει και δίνει τη σφραγίδα της στην ομογένεια. Εκατό χιλιάδες ψυχές που φωνάζουν:

– Να φύγουμε!

Δεν υπάρχει άλλο θέμα, δεν υπάρχει άλλο σχόλιο. Ακόμα και τ’ αστεία τους, ακόμα και τ’ ανέκδοτα, στρέφονται γύρω στη μαύρη τους νύχτα. Θα σας επαναλάβω ένα-δυο απ’ αυτά. Εβραίος πάντα ο πρωταγωνιστής. Στα Σκαλάκια το κατάστημά του. Βλέπει τη διαδήλωση να πλησιάζη. Ασφαλής η καταστροφή. Υπάρχει όμως το κατάστημα του αντικρυνού. Τούρκος ο ιδιοκτήτης, τόχει κλειστό την προχωρημένη εκείνη ώρα. Πάνω στην απελπισία του, ο Εβραίος ξεκρεμά την επιγραφή του και την ανταλλάσσει με την επιγραφή του τουρκικού μαγαζιού. Έτσι ο Ισαάκ Λεβή γίνεται Μουτζαφέρ Αλτίν, και ο Αλτίν που έγινε Λεβής δέχεται τη μανία του όχλου.

Άλλο. Πάλι Εβραίος. Του έχουν ρημάξει το μαγαζί. Το θύμα όμως της καταστροφής παρακαλεί:

– Καλά, εμένα με καταστρέψατε. Λυπηθήτε, όμως, τον αδελφό μου.

– Έχεις αδελφό; Ποιος είναι να τον περιποιηθούμε;

Και ο Εβραίος δείχνει το γειτονικό κατάστημα, που υφίσταται την ίδια τύχη με το δικό του. Συμβαίνει δε το κατάστημα να ανήκη σε Τούρκο.

[…]

Θα σταματήσουμε μόνο σε μερικά σημεία του δράματος της 6ης Σεπτεμβρίου. Ένα από αυτά η εξαιρετική μυστικότητα. Δεν λέμε ότι όλες οι χιλιάδες των διαδηλωτών ήξεραν πριν από καιρό το τι πρόκειται να γίνη. Το ήξεραν, όμως, εκτός από τους ηγέτες, εκατοντάδες άλλοι που ήταν οι οργανωτές της διαδηλώσεως. Πώς το πλήθος αυτό μπόρεσε να κρατήση το μυστικό; Ζητήσατε τη θρησκεία. Μέσα στα τζαμιά οι πιστοί ορκίζονταν στο Κοράνι ότι θα μείνουν με κλειστά τα χείλη και θα εκτελέσουν πιστά τις οδηγίες που έπαιρναν. Καμμιά διαφυγή, καμμιά διαρροή, καμμιά ελαφρότητα, καμμιά φλυαρία. Ήταν, βέβαια, διάχυτη στην ατμόσφαιρα η ανησυχία. Φανερός ο φανατισμός, άγριες οι μορφές. Μαύρα σύννεφα που έδειχναν ότι κάπου θα ξεσπάση η θύελλα. Σε ποιο σημείο, όμως, θα ξεσπούσε, πότε θα ξεσπούσε, ποια μορφή θάπαιρνε το ξέσπασμα, κανείς δεν ήταν σε θέση να μαντέψη. Δεν υπήρξαν αυτή τη φορά οι καλά πληροφορημένοι. Υπήρχαν οι άνθρωποι με διαίσθηση ή με λογική, που έφθαναν στο συμπέρασμα ότι κάτι επρόκειτο να συμβή. Πληροφορία όμως δεν διέφυγε. Φαινόμενο από τα πιο σπάνια σε τέτοιας εκτάσεως οργανώσεις.

Αλλά μήπως μικρή υπόθεση ήταν και η οργάνωση; Τόσοι εκτελεστές και να ξέρη ο καθένας τους άψογα το ρόλο που είχε να παίξη. Όλοι στα πόστα τους. Κανένα κενό. Πλήρης η ακρίβεια στο ανέβασμα και το κλείσιμο της αυλαίας. Ένας δαιμόνιος σκηνοθέτης που εσκηνοθέτησε ως την τελευταία της λεπτομέρεια την τραγωδία, και ένας χορός φανατισμένων που πειθάρχησε στην μπαγκέτα του αρχηγού. 

Μη θελήσετε να μάθετε ποιος ήταν ο αρχηγός αυτός. Δεν υπάρχει ο ένας. Η ενοχή είναι ομαδική. Πρώτος ηγέτης στην πορεία προς τον όλεθρο εμφανίζεται το σωματείο «Η Κύπρος Τουρκική». Η δραστηριότητα που ανέπτυξαν τον τελευταίο καιρό είναι καταπληκτική. Στράφηκαν προς όλους τους τομείς. Δικός τους ο τύπος. Αγώνας των εφημερίδων, ποια να φανατίση περισσότερο τον όχλο. Τακτική εξαιρετικά αποδοτική. Εφημερίδες συντηρητικές είδαν ν’ αραιώνη η πελατεία τους σε βαθμό απογνώσεως. Και για να διατηρηθούν στη ζωή, αναγκάσθησαν να πάρουν κι’ αυτές το όπλο στο χέρι. Η δε οξύτητα δεν αύξανε μόνο το αναγνωστικό κοινό. Είχε και το άλλο αγαθό: ν’ αμείβεται γενναιόδωρα από το βρεττανικό παράγοντα, πρόθυμο πάντοτε να χρυσώνη τα στυλό που έχυναν κώνειο εναντίον της Ελλάδας. Αναφέρονται δημοσιογράφοι που μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα απέκτησαν ταχυπιεστήρια, λινοτυπικές μηχανές, γραφεία πολυτελή, τεράστιες περιουσίες.

Αλλά μιλούμε για τον κυρίως οργανωτή του κακού. Μπορεί άραγε η τουρκική κυβέρνηση να νίψη τας χείρας; Πολύ θα θέλαμε να πιστέψουμε στην αθωότητά της. Θα ήταν μια παρηγοριά κι’ αυτό, να ξέρης ότι η επίσημη ηγεσία της χώρας έμεινε αμέτοχη και εξάντλησε όλες τις προσπάθειές της για να εμποδίση το έγκλημα. Μια τέτοια όμως εκδοχή θα ήταν αντίθετη προς την πραγματικότητα. Δεν πάμε ως το σημείο να πούμε ότι η κυβέρνηση της Αγκύρας είναι ο κύριος και μοναδικός δράστης. Θα λέγαμε υπερβολές, όπως υπερβολή είναι και να την απαλλάξη κανείς από κάθε ευθύνη. Αδύνατη παρά την αριθμητική υπεροχή της συμπολιτεύσεως στη Βουλή, με την αντιπολίτευση που βάλλει εναντίον της, με τον τύπο και την αντίδραση που ζητούν πολιτική οξύτητας, η κυβέρνηση Μεντερές, για να φανή ευχάριστη και να δώση διέξοδο στους μαινομένους της, επέτρεψε την οργάνωση συλλαλητηρίου, ίσως γιατί δεν φαντάσθηκε ότι το συλλαλητήριο επρόκειτο να πάρη τόση έκταση, ώστε να φθάση σε δηώσεις, σε πυρπολήσεις ναών, σε νεκρούς ακόμα.

[…]

Πολλά άκουσαν. Ίσως περισσότερα από όσα έγιναν. Όταν όμως μια φορά μπη στην ψυχή της κόρης το φάσμα του βιασμού, τίποτα δεν είναι ικανό να την καθησυχάση. Το σκέπτεται και καταλαμβάνεται από φρίκη, χάνει τον έλεγχο των φράσεών της και σα να κυριεύεται από υστερία κρεμιέται στο λαιμό του ανθρώπου που έρχεται από την Ελλάδα και φωνάζει:

– Να φύγουμε. Πάρτε μας από δω. Να φύγουμε.

Δεν σας εύχομαι ν’ ακούσετε τέτοια κραυγή. Την κραυγή της παρθένου, η οποία μεγαλώνει προσμένοντας τον νυμφίο που θ’ ανασύρη το λευκό της πέπλο. Και τώρα, στη σκέψη ότι ο νυμφίος αυτός θα εμφανισθή με τη μορφή του αφηνιασμένου διαδηλωτού για να βρωμίση με την απειλή του μαχαιριού και να κουρελιάση τον πέπλο, παθαίνεται, τρέμει, φωνάζει και ζητεί σωσίβιο.

Να φύγουμε λένε οι φτασμένες κοπέλλες που έχουν συναίσθηση του κακού. Να φύγουμε –κλαίνε– τα κοριτσάκια με τις κούκλες, που δεν έχουν ακόμα συνειδητοποιήσει, αλλά διαισθάνονται τον κίνδυνο. Τις άλλες καταστροφές δεν τις λογαριάζουν. Δεν σκέπτονται την αποζημίωση, τα ρημαγμένα σπίτια, τα τεμαχισμένα έπιπλα. Μεγάλες οι στερήσεις των λαϊκών τάξεων. Υπάρχουν ακόμα σπίτια χωρίς τζάμια, χωρίς κρεβάτια, δίχως θέρμανση. Τίποτα όμως δεν τους κάνει εντύπωση όσο ο κίνδυνος της επιδρομής κατά της αγνείας τους. Ο βιασμός έγινε ο εφιάλτης τους.

Κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό. Πολύ φυσικό. Ποια από τις γυναίκες και τις κοπέλλες που υπέστησαν το μαρτύριο θα καταγγείλη την πράξη; Κρούσματα που να περιήλθαν σε γνώση των γιατρών και των νοσηλευτικών ιδρυμάτων δεν αναφέρονται. Δεν διεπίστωσα παρά μία περίπτωση: Δυο αδελφές, η μια έγγαμη, η άλλη μνηστευμένη, που έμεναν στο ίδιο σπίτι. Όταν έγινε το δράμα, ο σύζυγος και ο μνηστήρας –άλλη βαρβαρότητα αυτή– ζήτησαν ν’ απαλλαγούν από εκείνες που εμόλυνε η βίαιη περίπτυξη των Τούρκων. Επενέβη η Εκκλησία για να επιτιμήση τους ανθρώπους οι οποίοι θέλησαν να εγκαταλείψουν τις αθώες αμαρτωλές, ακριβώς τη στιγμή που αυτές είχαν ανάγκη κάποιος να τις παρασταθή. Επειθάρχησαν. Ο σύζυγος επέστρεψε στη στέγη του και ο μνηστήρας νυμφεύθηκε την κόρη που μιάνθηκε.

Αν όμως εξαιρέση κανείς τα ολίγιστα αυτά κρούσματα, όλα τα άλλα που λέγονται είναι ανεξακρίβωτες διαδόσεις. Οι δεκάδες γίνονται μυριάδες. Ποιος να σταματήση τη φαντασία; Και οι Ρωμιοπούλες της Πόλης ζούνε με τον τρόμο μήπως σε κάποια νέα έκρηξη του κακού η ίδια τύχη τις περιμένει.