Τάσος Γουδέλης: Καταδύσεις μεγάλου βάθους

Ο Τάσος Γουδέλης είναι ένας ιδιότυπος συγγραφέας: ενώ χρησιμοποιεί με θαυμαστό τρόπο όλες τις κλασικές αφηγηματικές τεχνικές, ενώ ξέρει να πυκνώνει, όταν θέλει, τις εντάσεις και πέραν των φυσικών ορίων, ενώ ξέρει με σατανική μαεστρία να εντοπίζει το καίριο, ενώ ξέρει να είναι, όταν χρειάζεται, φοβερά αφαιρετικός, υπαινικτικός και συγχρόνως πλήρης, εν τούτοις δεν είναι εύκολα προσβάσιμος: μάλλον θα έλεγα ότι δεν θέλει και να είναι, γιατί δεν τον ενδιαφέρει το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Όχι γιατί το υποτιμά, αλλά γιατί, έτσι όπως το έχουν διαφθείρει τα προσφερόμενα αφειδώς τηλεοπτικά πρότυπα, καθώς και ένα λογοτεχνικό παρακράτος, πιστεύει ότι αυτό το αναγνωστικό κοινό έχει ελαχιστοποιήσει τις απαιτήσεις του, πράγμα που αρνείται —ή αδυνατεί— να κάνει και ο ίδιος στα βιβλία του· η αλήθεια είναι πως τα βιβλία του Γουδέλη απαιτούν παθιασμένους, υπερεπαρκείς αναγνώστες. Απαιτούν μυημένους, οιονεί συγγραφείς, συνδημιουργούς. Απαιτούν εγρήγορση, επιστράτευση όλων των πνευματικών δυνάμεων του αναγνώστη, ενός όμως αναγνώστη που ικανοποιείται μόνον σε καταδύσεις μεγάλου βάθους.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 21.5.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και το αστείο, και το αρκετά παράδοξο, είναι ότι τα κείμενα του Γουδέλη μιλάνε για πολύ απλά και καθημερινά πράγματα, για πολύ κοντινά μας και πολύ οικεία. Παρ’ όλ’ αυτά ο Γουδέλης παραμένει ο συγγραφέας των ολίγων και εκλεκτών, γι’ αυτό —και το ξέρει καλά— δεν έχει αυταπάτες. Ο δρόμος που ακολουθεί είναι μοναχικός, μια και μοναδικός είναι ο τρόπος που μας διηγείται τις ιστορίες του. Έτσι δεν κινδυνεύει ούτε να τον μιμηθούν ούτε να τον κλέψουν, και όποιος επιχειρήσει να αποκρυπτογραφήσει τους κώδικες της γραφής του δεν θα βρει εύκολα τον δρόμο της επιστροφής.

Ο Γουδέλης σπάνια θα περιγράψει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των ηρώων του. Αντίθετα θα επιμείνει στον εσωτερικό τους κόσμο και μάλιστα σε καθετί το μη προφανές. Λες και κυκλοφορεί ο αφηγητής του σαν φάντασμα που ψάχνει για σκιές, για το αδιόρατο, για κρυμμένους θησαυρούς, σε ένα περιβάλλον όπου τα πάντα εξορύσσονται από τα ορυχεία της μνήμης.

Πιο συγκεκριμένα: στο Week end (το δεύτερο διήγημα της τελευταίας συλλογής του) διαβάζουμε μια συγκλονιστική περιγραφή της πορείας προς τον θάνατο της μητέρας του αφηγητή. Ένα από τα τρυφερότερα κείμενα του βιβλίου. Εδώ ο Γουδέλης χρησιμοποιεί με φοβερή άνεση την παράλληλη δράση στα πρότυπα μιας κινηματογραφικής ταινίας. Θα συναντήσεις και σημεία που σε θέλγουν αλλά αδυνατείς να τα εξηγήσεις, να τα αναλύσεις, να τα βάλεις σε μια λογική αλληλουχία. Συλλαμβάνεις όμως τους ήχους και τις μυρωδιές. Στη Διάρρηξη, ένας κλέφτης αφαιρώντας τα αντικείμενα από το σπίτι του αφηγητή δεν ξέρει ότι κλέβει μνήμες, αναμνηστικά ζωής.

Στη Συνάντηση, ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα γραφής του Γουδέλη, ο συγγραφέας εκμεταλλευόμενος τη γοητεία του παράδοξου μάς βάζει σε μιαν ατμόσφαιρα φόβου, αναμονής, απειλής ή κάποιου ξεκαθαρίσματος λογαριασμών, ίσως. Αφορά δύο ανθρώπους που φαίνεται να έχουν αλληλοπληγωθεί κάποτε, που ίσως άλλοτε ήσαν αγαπημένοι ή και που ίσως να μην είχαν ποτέ μιαν οποιαδήποτε σχέση: μπορεί όλα να κατοικούν στη φαντασία του αφηγητή, να εκφράζεται η δυσκολία της επικοινωνίας μέσα από τους φόβους του για την επερχόμενη συνάντηση (που θα γίνει τυχαία σε ένα ρεστοράν).

Το Λευκό αποτύπωμα έχει ως θέμα του τα ίχνη που αφήνει πίσω της η ζωή, τις ψυχικές μας μετακομίσεις, το κενό που αφήνουν πίσω τους αυτές οι αλλαγές, τα αποτυπώματα που αφήνουν τα πράγματα εκεί όπου έχει εγγραφεί η ζωή μας, ακόμη και οι θόρυβοι που η υγρασία τους κολλάει στα έπιπλα, στους τοίχους, στις ψυχές.

Στο ομότιτλο με τη συλλογή διήγημά του, Ο ύπνος του Άλφρεντ, ο Γουδέλης δεν ερεθίζεται από τις προσωπικές του ενοράσεις αλλά από την προσωπικότητα ενός αγαπημένου του συγγραφέα, του διάσημου Αμερικανού Ίρβιν Ουάσιγκτον, για να αιχμαλωτίσει την ίδια την τεχνική της δημιουργίας, προωθώντας, υποτίθεται, έναν ήρωα εκείνου —στην πραγματικότητα επινοημένον από τον ίδιο τον Γουδέλη— μέχρι να τον φέρει στα δικά του χωρικά ύδατα. Σίγουρα εδώ ο Γουδέλης χρησιμοποιεί άλλη τεχνική γραφής, χωρίς όμως να ξεφεύγει και από τις εμμονές του ή να απλοποιεί το στυλ του. Επινοώντας επίσης ένα άλλο πρόσωπο, την αδελφή του Ίρβιν, αντιπαραθέτει δημιουργό, τις δικές του ιδέες και τους ήρωες, προσπαθώντας να κάνει ένα σχόλιο πάνω στη δημιουργία και στην ύπαρξη. Ο ήρωάς του, ο Άλφρεντ, ξυπνά και κοιμάται σχεδόν ταυτόχρονα, πράγμα που σημαίνει ότι τη στιγμή που σχεδιάζεις τη δημιουργία, την ίδια στιγμή πραγματοποιείται: αυτό που δηλαδή σχεδιάζεις να γράψεις το βλέπεις σαν να έχει γραφεί. Το προκειμενικό στάδιο της δημιουργίας είναι συγχρόνως και το τελικό δημιούργημά σου. Ένα παιχνίδι του αμφίσημου και των εναλλαγών του «πουθενά και παντού», του «πεθαίνω και ταυτόχρονα ζω», συμβαίνει. Αυτό που γεννιέται μέσα μας… τελειώνει μέσα μας, πριν και από την ίδια την πράξη.

Πιστεύω πως το έργο του Γουδέλη —οι θαυμάσιες Σκιές γυναικών αλλά και τώρα Ο ύπνος του Άλφρεντ—, εκτός από την απόλαυση της ανάγνωσης, προσφέρει και άφθονο υλικό εργαστηρίου για άσκηση γραφής.

*Κριτικό κείμενο του συγγραφέα Κώστα Μουρσελά (1932-2017), που έφερε τον τίτλο «Πουθενά και παντού» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 21 Μαΐου 2000.

Ο Κώστας Μουρσελάς

Ο Τάσος Γουδέλης, άνθρωπος του πνεύματος και της γραφής, απεβίωσε στις 12 Σεπτεμβρίου 2025, σε ηλικία 76 ετών.

Ο Γουδέλης υπήρξε ένας αξιόλογος πεζογράφος (με αρκετές συλλογές διηγημάτων και ένα μυθιστόρημα), που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 2003 (για τη συλλογή του Η γυναίκα που μιλά).

Ως κριτικός κινηματογράφου, ο Γουδέλης συνέγραψε σημαντικά μελετήματα για τον κινηματογράφο και δίδαξε ιστορία κινηματογράφου και τεχνική σεναρίου. Επίσης, σκηνοθέτησε ταινίες μικρού μήκους, ενώ υπήρξε παραγωγός και συνεργάτης ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκπομπών για τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία.

Ο Τάσος Γουδέλης διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην έκδοση του λογοτεχνικού περιοδικού «Το Δέντρο».

Κατά τη διάρκεια της χούντας ο Γουδέλης συνελήφθη εξαιτίας της πολιτικής δράσης του, φυλακίστηκε και βασανίστηκε.

Η κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου προέρχεται από το facebook του Άκη Καπράνου, κριτικού κινηματογράφου και μουσικού.