Σλόμο Σαντ: όταν ως αντίδραση σε φρικαλεότητες διαπράττουμε ακόμη περισσότερες δεν είμαστε ηθικά ανώτεροι

Ο Σλόμο Σαντ είναι ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους Ισραηλινούς ιστορικούς. Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ είναι ο κατεξοχήν εκπρόσωπος της σύγχρονης κριτικής ιστορικής προσέγγισης στην ιστορία του Ισραήλ, δηλαδή της προσέγγισης που προσπαθεί να αποδομήσει το κυρίαρχο ιστορικό αφήγημα σε σχέση με τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ.

Παιδί οικογένειας επιζώντων του Ολοκαυτώματος, θα βρεθεί δύο χρονών στη Χάιφα, όταν θα μεταναστεύσουν οι κομμουνιστές γονείς του. Θα κάνει διάφορες δουλειές πριν ξεκινήσει τις πανεπιστημιακές σπουδές, ενώ καθοριστική θα είναι η εμπειρία του ως φαντάρου στον «Πόλεμο των Έξι Ημερών», όταν θα αποκτήσει επίγνωση της βίας που που ασκούσε ο Ισραηλινός στρατός σε βάρος των Παλαιστινίων.

Φίλος του μεγάλου Παλαιστινίου ποιητή Μαχμούντ Νταρβίς, θα είναι ακριβώς ο φαντάρος που είχε στον νου του ο τελευταίος όταν έγραψε το περίφημο ποιημά του «Ένας στρατιώτης ονειρεύεται λευκά κρίνα».

Ο Ισραηλινός ιστορικός Σλόμο Σαντ

Τις απόψεις του για την ιστορία θα καταγράψει σε διάφορα βιβλία, με ποιο γνωστό ίσως το «Πώς επινοήθηκαν οι Εβραίοι», ένα βιβλίο που αναλύει το πώς διαμορφώθηκε η σύγχρονη Εβραϊκή ταυτότητα μέσα στο Ισραήλ. Βαθιά επικριτικός απέναντι στον κυρίαρχο εβραϊκό εθνικισμό επιμένοντας ότι η Εβραϊκή ταυτότητα δεν συνεπάγεται σε κανέναν βαθμό ένα ιστορικό δικαίωμα στην γη της Παλαιστίνης.

Πρόσφατα δημοσίευσε ένα κείμενο στα εβραϊκά για τον πόλεμο στη Γάζα που μεταφράστηκε στα γαλλικά και στα αγγλικά.

Όταν ηχούν τα κανόνια

Του Σλόμο Σαντ

Όταν με μια φουσκωμένη ρητορική οι άνθρωποι περιγράφονται ως «άγρια θηρία», κάποιοι από αυτούς γίνονται πράγματι έτσι. Όταν, ως αντίδραση στις φρικαλεότητες που διαπράττονται εναντίον μας, δεν διστάζουμε να διαπράξουμε ακόμη περισσότερες φρικαλεότητες, δεν είμαστε ηθικά ανώτεροι από εκείνους που μας επιτέθηκαν.

Από την άλλη πλευρά, όταν ισχυριζόμαστε ότι οι πρόγονοί μας ξεριζώθηκαν από τη γη τους πριν από δύο χιλιάδες χρόνια και ότι αυτό μας δίνει ένα αιώνιο δικαίωμα σε αυτήν, ενώ αρνούμαστε να αναγνωρίσουμε τις αξιώσεις των κατοίκων της Γάζας που εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους πριν από 75 χρόνια, δεν μπορούμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας απλά θύματα μιας αιματηρής σύγκρουσης.

Όταν χαρακτηρίζουμε ως αντισημίτη όποιον τολμά να ασκήσει κριτική στις πολιτικές της κυβέρνησής μας, υποτιμούμε τη σημασία της ιουδαιοφοβίας που χαρακτηρίζει τη μακρά χριστιανική παράδοση. Μη γελιέστε: όταν οι απόγονοι εκείνων που μας έφτυσαν από την Ευρώπη και χωρίς δισταγμό μας πέταξαν στους Άραβες της Παλαιστίνης, μας υποστηρίζουν σήμερα, δεν διαφέρουν και πολύ από τους προκατόχους τους.

Όταν, σήμερα, οι Ευρωπαίοι απορρίπτουν τους φτωχούς μουσουλμάνους μετανάστες, κατηγορώντας τους ότι θέλουν να επιβληθούν στην Ευρώπη, μοιάζουν, σε μεγάλο βαθμό, με τους προκατόχους τους του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, οι οποίοι εξαπέλυαν παρόμοιες κατηγορίες στους Εβραίους που ήρθαν από τη Ρωσική Αυτοκρατορία.

Και τι γίνεται με τους πολύ πιστούς Αμερικανούς φίλους μας; Το 1924 θέσπισαν διαχωριστικούς μεταναστευτικούς νόμους με σκοπό να εμποδίσουν τους μη προτεστάντες να φτάσουν στις ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών, συμβάλλοντας έτσι στον τραγικό εγκλωβισμό πολλών Εβραίων σε μια Ευρώπη που επρόκειτο να γίνει ο τόπος ενός μαζικού εγκλήματος. Η σημερινή υποστήριξή τους προς το Ισραήλ, σίγουρα ένας από τους μεγαλύτερους πελάτες τους σε όπλα, δεν είναι θέμα ανθρωπιστικής γενναιοδωρίας, αλλά μάλλον στρατηγικού υπολογισμού στην υπηρεσία των συμφερόντων τους στη Μέση Ανατολή.

Συγκρίνοντας τη Χαμάς με το Ισλαμικό Κράτος, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, όπως και οι περισσότεροι επικοινωνιολόγοι του, κάνει διπλό λάθος: πρώτον, η Χαμάς δεν έχει διαπράξει μέχρι στιγμής δολοφονικές επιθέσεις στην Ευρώπη ή στις Ηνωμένες Πολιτείες- δεύτερον, και σε αντίθεση με το Ισλαμικό Κράτος και την Αλ-Κάιντα, η Χαμάς είναι, δυστυχώς, μια εθνικιστική-θρησκευτική οργάνωση με ευρεία λαϊκή βάση, και δεν φαίνεται να είναι δυνατή η καταστροφή της με την εξόντωση μερικών ηγετών της.

Το ίδιο ισχύει και για τους Αφγανούς Ταλιμπάν, τους Χούθι στην Υεμένη, τους Ιρανούς αγιατολάχ και τη λιβανέζικη Χεζμπολάχ. Αυτό δεν είναι απλώς μια τάση στο Ισλάμ, αλλά ένα παγκόσμιο, αυξανόμενο και ανησυχητικό φαινόμενο. Όταν, σε όλο τον κόσμο, οι αξίες και οι μύθοι του μέλλοντος καταρρέουν, δίνοντας τη θέση τους σε εκείνους του παρελθόντος, η συμβίωση μεταξύ θρησκείας και εθνικισμού θριαμβεύει: αυτό συμβαίνει με τους Ινδουιστές στη Βομβάη, τους Βουδιστές στη Μιανμάρ ή τους μεσιανικούς εθνικιστές στην Ιερουσαλήμ.

Θύματα των ισραηλινών βομβαρδισμών στη Ράφα, στη νότια Γάζα

Πρέπει, ωστόσο, να προσέξουμε, έτσι ώστε ο κοσμικός και άθεος ιστορικός, περιγράφοντας την έκδηλη σκληρότητα που χαρακτηρίζει τα σημερινά ολοένα και πιο ηγεμονικά ρεύματα θρησκευτικού εθνικισμού σε όλο τον μετα-αποικιακό κόσμο, να μην ξεχνά την ιστορία και να μην την διαστρεβλώνει.

Πράγματι, η αντιβρετανική εξέγερση στην Ινδία, η εξέγερση του Μάο-Μάο στην Κένυα, η εξέγερση του FLN στην Αλγερία, η εξέγερση των Ερυθρών Χμερ στην Καμπότζη, ακόμη και η εξέγερση των Βιετκόνγκ στο Βιετνάμ συνοδεύτηκαν από πράξεις βίας και αντιαποικιακές σφαγές που δεν διέφεραν από εκείνες των σημερινών φονταμενταλιστών θρησκευτικών κληρονόμων τους. Είναι σημαντικό να επισημανθεί, ωστόσο, ότι στους ισολογισμούς του τρόμου ο αριθμός των θυμάτων των σφαγών που διαπράχθηκαν από τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις ήταν πάντοτε απείρως μεγαλύτερος από αυτόν που προέκυψε από τις αποτρόπαιες επιθέσεις που διέπραξαν οι καταπιεσμένοι.

Ενώ οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε ότι οι Ναζί εξολόθρευσαν σχεδόν έξι εκατομμύρια Εβραίους και τσιγγάνους και ότι οι Μπολσεβίκοι ήταν υπεύθυνοι για έναν λιμό κατά τη διάρκεια της «κολεκτιβοποίησης» που οδήγησε στο θάνατο περισσότερων από τρία εκατομμύρια Ουκρανών, λίγοι από εμάς γνωρίζουν ότι οι Βρετανοί προκάλεσαν την πείνα δέκα εκατομμυρίων κατοίκων της Βεγγάλης τον 18ο αιώνα αναγκάζοντάς τους να καλλιεργούν όπιο αντί για τρόφιμα. Ακόμη λιγότεροι γνωρίζουν ότι, τον 20ό αιώνα, το αποικιακό Βέλγιο ήταν υπεύθυνο για το θάνατο έξι εκατομμυρίων Αφρικανών στα ορυχεία του Κονγκό και ότι οι Αμερικανοί σκότωσαν σχεδόν δύο εκατομμύρια Βιετναμέζους.

Η ιστορική μνήμη ήταν πάντοτε επιλεκτική και τις περισσότερες φορές διαμορφώνεται από εκείνους που κυριαρχούν, παρά από τους ηττημένους ή τους κυριαρχούμενους.

Όταν στο Ισραήλ των αρχών του 21ου αιώνα έχει επικρατήσει η άποψη ότι οι Παλαιστίνιοι μπορούν να συνεχίσουν να κυριαρχούνται επ’ αόριστο, με τη μορφή του εγκλεισμού στη Γάζα και του απαρτχάιντ στη Δυτική Όχθη, λίγοι είναι εκείνοι που θα αμφισβητούσαν αυτή τη θέση.

Το μεγάλο κίνημα διαμαρτυρίας κατά των προσπαθειών περιορισμού του φιλελευθερισμού αρνήθηκε σθεναρά να «ανακατέψει τα θέματα»: πάνω απ’ όλα, μην αναφέρετε την κατοχή που διαρκεί 56 χρόνια, μην αναφέρετε τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Παλαιστινίων και πάνω απ’ όλα μην μιλάτε για την επίτευξη οποιουδήποτε καθεστώτος ισότητας των πολιτών. Πρέπει να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία για τους Εβραίους, και δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να ενδιαφερθούμε για το τι προκαλούν καθημερινά στους άλλους.

Ως αποτέλεσμα, η κυρίαρχη ισραηλινή πολιτική δεν διαφέρει πολύ από τις θεμελιώδεις θέσεις της Χαμάς, η οποία φιλοδοξεί να ιδρύσει μια μεγαλύτερη μουσουλμανική Παλαιστίνη που θα παραχωρεί κάποια δικαιώματα στη μειονότητα των Εβραίων πιστών.

Η ατυχής ψευδαίσθηση ενός παντοδύναμου εβραϊκού κράτους που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί κατέρρευσε στις 7 Οκτωβρίου, τη μοιραία ημέρα της τρομερής σφαγής.

Το Ισραήλ δεν είναι στην πραγματικότητα μια προστατευμένη εβραϊκή βίλα σε μια υποταγμένη αραβική ζούγκλα, και δεν μπορεί να υπάρξει Μέση Ανατολή χωρίς τους Παλαιστίνιους. Η πρόσφατη καταστροφή βάθυνε σημαντικά το αμοιβαίο μίσος και πιθανόν να γεννήσει νέες και τρομερές καταστροφές στο όχι πολύ μακρινό μέλλον.

Η ιστορία θα μπορούσε, ωστόσο, να μας διδάξει άλλα μαθήματα: όταν δεν υπάρχει άλλη διέξοδος, όταν όλα τα άκρα έχουν αποδειχθεί αδιέξοδα, μπλεγμένα το ένα στο άλλο, είναι υποχρεωμένοι, σφίγγοντας τα δόντια, να μάθουν να ζουν μαζί. Έτσι, η διασπασμένη Ελβετία, όπου η βία είχε φτάσει σε νέα ύψη, πέτυχε τελικά μια συνομοσπονδιακή ειρήνη μεταξύ γερμανόφωνων και γαλλόφωνων το 1848. Και η Βόρεια Ιρλανδία, όπου προτεστάντες και καθολικοί αλληλοσκοτώνονταν μέχρι τη Μεγάλη Παρασκευή του 1998, έδειξαν ότι η ιστορία είναι στρωμένη με τη δημιουργία δι-εθνικών, πολυεθνικών ή απλώς εθνικών κρατών που γεννήθηκαν από τη βία.

Και όταν έρθει η ώρα για έναν ιστορικό συμβιβασμό, μπορεί να μην είμαστε πια σε θέση να καταλάβουμε γιατί τόσοι πολλοί από εμάς καθοδηγήθηκαν από ένα τόσο διαρκές μίσος.