Ανάλυση: Μερικές σκέψεις για την ανάπτυξη

του Δημήτρη Σκάλκου

Ο αμερικανός γερουσιαστής Ρόμπερτ Κένεντι έλεγε ότι το ΑΕΠ μετρά τα πάντα εκτός από όσα δίνουν πραγματική αξία στη ζωή. Σύμφωνα μάλιστα με το ερευνητικό πεδίο των «οικονομικών της ευτυχίας», η σημασία του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΠ) υποχωρεί όταν το κατά κεφαλή εισόδημα αυξάνεται πάνω από ένα όριο (υπολογίζεται περίπου στα 30.000 δολάρια). Σε αυτή την περίπτωση άλλοι παράγοντες, όπως η ελευθερία επιλογών, η κοινωνική προστασία, η εμπιστοσύνη ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας, το κράτος δικαίου και η καλή διακυβέρνηση, η ποιότητα της εργασίας, επηρεάζουν καθοριστικά την «ικανοποίηση της ζωής» των πολιτών (life satisfaction).

Ωστόσο, το ΑΕΠ παραμένει ο πλέον αξιόπιστος παράγοντας μέτρησης της κοινωνικής ευημερίας και το κύριο μέσο απεγκλωβισμού από την παγίδα της φτώχειας. Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης η ελληνική οικονομία απώλεσε σχεδόν το ένα τρίτο του ΑΕΠ της, κάτι που άφησε βαθιές πληγές στο κοινωνικό σώμα. Σήμερα οι έλληνες παρουσιάζονται ως οι πλέον δυστυχισμένοι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Bloomberg Misery Index 2017), ενώ βρίσκονται μόλις στην 88η θέση ανάμεσα στους πολίτες 156 κρατών, στην κατάταξη του World Happiness Report για το 2017 αναφορικά με την ικανοποίηση της ζωής τους.

Η χώρα μας χρειάζεται υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης για πολλά συνεχόμενα χρόνια προκειμένου να ενισχύσει την απασχόληση, να δημιουργήσει τον απαιτούμενο δημοσιονομικό χώρο για τη χρηματοδότηση δημοσίων επενδύσεων και την ενίσχυση της κοινωνικής αλληλεγγύης καθώς και να μειώσει το δημόσιο χρέος της. Σε αυτό το πλαίσιο κρίνουμε χρήσιμο να διατυπώσουμε τρεις παρατηρήσεις:

Πρώτον, η ελληνική οικονομία παρουσιάζει ιδιαίτερα σημαντικές αναπτυξιακές δυνατότητες. Ταυτόχρονα όμως καταγράφει αναιμικές επιδόσεις, διαψεύδοντας τη «θεωρία του ελατηρίου» που προβλέπει τη δυναμική ανάκαμψη μιας οικονομίας έπειτα από μεγάλο χρονικό διάστημα συρρίκνωσης. Τούτο διότι η ελληνική οικονομία καταγράφει εξαιρετικά χαμηλές επιδόσεις στους λεγόμενους «καταλύτες» της ανάπτυξης. Σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη του ΔΝΤ (Jobs and Growth: Supporting the European Recovery, 2014), τη μεγαλύτερη επίδραση στην ανάπτυξη της χώρας θα είχαν παρεμβάσεις στην ενσωμάτωση της καινοτομίας στην παραγωγική δραστηριότητα, την απονομή δικαιοσύνης και τον περιορισμό της διαφθοράς, τομείς όπου καταγράφεται σημαντική υστέρηση, χωρίς μάλιστα σημάδια βελτίωσης. Όμως, η δειλή, απρόθυμη και αποσπασματική προώθηση των μεταρρυθμίσεων και η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης υπονομεύουν τις προοπτικές ανάπτυξης και ακυρώνουν την τεράστια δημοσιονομική προσαρμογή των περασμένων ετών.

Δεύτερον, το ζητούμενο νέο αναπτυξιακό πρότυπο πρέπει να οδηγεί στην δημιουργία πολυάριθμων θέσεων εργασίας προκειμένου να αποτρέψει τη δημιουργία μιας χαμένης γενιάς. Τα σημερινά δυσθεώρητα ποσοστά ανεργίας συνιστούν, πέρα από το κύριο κοινωνικό ζήτημα, μία εθνική ντροπή. Πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι, η Ελλάδα παρουσίαζε υψηλά ποσοστά ανεργίας ακόμη και στις (προ κρίσης) περιόδους υψηλής ανάπτυξης. Τα φορολογικά κίνητρα και η «μαλακή χρηματοδότηση» για τις επιχειρήσεις πρέπει να ενισχύουν τα επιχειρηματικά σχέδια που προωθούν την απασχόληση. Ακόμη, οι ρυθμίσεις των αγορών εργασίας πρέπει να σταματήσουν να προστατεύουν τη θέση εργασίας αντί τον εργαζόμενο, κάτι που ενισχύει τον δυισμό των αγορών ανάμεσα στους «εντός» και τους «εκτός συστήματος» εργαζομένους.

Τρίτον, το νέο αναπτυξιακό πρότυπο πρέπει να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις οικονομικές ανισότητες, οι οποίες δεν είναι αποκλειστικό πεδίο της κοινωνικής πολιτικής. Ο βρετανός πολιτικός φιλόσοφος Τζων Στιούαρτ Μιλ έγραψε πως, μόνο οι καθυστερημένες χώρες ασχολούνται με την αύξηση της παραγωγής· οι περισσότερο αναπτυγμένες χρειάζονται καλύτερη διανομή. Δυστυχώς η Ελλάδα παρουσιάζει σήμερα έναν από τους υψηλότερους δείκτες ανισότητας στην Ε.Ε. και τον ΟΟΣΑ. Οι ανισότητες αυτές μάλιστα, κατά παράδοξο τρόπο, αυξήθηκαν την περίοδο της κρίσης, γεγονός που καταδεικνύει την ύπαρξη πολλαπλών στρεβλώσεων στη διάρθρωση της οικονομικής και της κοινωνικής κινητικότητας.

Τις επόμενες εβδομάδες θα ακούσουμε με ενδιαφέρον τις θέσεις των πολιτικών αρχηγών στο βήμα της ΔΕΘ για την ανάπτυξη της οικονομίας. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να αφήσουμε οριστικά πίσω μας το παλαιό, οικονομικά αναποτελεσματικό και κοινωνικά άδικο αναπτυξιακό μοντέλο και την ταχεία μετάβαση σε ένα νέο ολοκληρωμένο πρότυπο μιας δυναμικής, εξωστρεφούς και συμμετοχικής ανάπτυξης. Άλλωστε όπως εύστοχα το διατύπωσε ο Πωλ Ρόμερ, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, η ανάπτυξη δεν προέρχεται από περισσότερο μαγείρεμα αλλά από καλύτερες συνταγές.

———————————————–
*Ο Δημήτρης Σκάλκος είναι πολιτικός επιστήμονας-διεθνολόγος. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Αλλάζει η Ελλάδα;» (εκδόσεις Επίκεντρο).