Μεσογειακή διατροφή: Τρόπος ζωής και μνημείο πολιτισμού

Η μεσογειακή διατροφή είναι γνωστή για τις ευεργετικές ιδιότητές της στην υγεία μας. Ωστόσο, έχει και συνεισφορά στην πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας. Η διττή αυτή αξία της, αναγνωρίστηκε το 2010 με την εγγραφή της στον Κατάλογο της Άυλης Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η Αμαλία Λιάτου* μας μιλά για τη συμβολή της Ελλάδας στη διάσωση και διάδοση της μεσογειακής διατροφής.

Κυρία Λιάτου, τι είναι αυτό που κάνει τη Μεσογειακή Διατροφή τόσο ξεχωριστή, ώστε να την εγγράψει η UNESCO στον Κατάλογο της Άυλης Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς;

Από τις πρώτες μελέτες τη δεκαετία του ‘60 που έγιναν σε διάφορες χώρες Ευρώπης και Ασίας και αφορούσαν στη συσχέτιση της διατροφής με τη μικρότερη συχνότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου και καρκίνου, αλλά και τη μικρότερη θνησιμότητα από όλα τα αίτια, διαφάνηκαν οι αξίες και τα πλεονεκτήματα της Μεσογειακής Διατροφής για την υγεία και τη μακροζωία. Επιπρόσθετα, οι μελέτες που αφορούσαν σε περιοχές της Μεσογείου διαπίστωσαν ότι το διατροφικό τους μοντέλο είναι στενά συνδεδεμένο με τον καθημερινό τρόπο ζωής, εμπεριέχοντας πολιτισμικά, και κοινωνικά χαρακτηριστικά των περιοχών της Μεσογείου, οπότε ο όρος Μεσογειακή Διατροφή αντανακλά πλέον, τόσο τη διατροφή, όσο και το συνολικό τρόπο ζωής.
Η UNESCO σήμερα περιγράφει τον όρο «Mediterranean Diet» προερχόμενη από την ελληνική λέξη «δίαιτα» που αφορά σε ένα τρόπο ζωής. Σύμφωνα με το φάκελο της υποψηφιότητας και το πνεύμα της Σύμβασης της UNESCO, η Μεσογειακή Διατροφή αναγνωρίζεται ως ένα πολυδιάστατο αγαθό, που περικλείει τη γεωργία και την αλιεία, τα αγροτικά προϊόντα και τρόφιμα, τις μεθόδους παραγωγής, την προετοιμασία των φαγητών, την ύπαιθρο, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο, τις τοπικές κοινωνίες, που μαζεύονται όλοι μαζί γύρω από το τραπέζι για να φάνε, να γιορτάσουν, να μοιραστούν χαρές και λύπες, παραμύθια και θρύλους.

Οπότε, η Μεσογειακή Διατροφή, δεν είναι μόνο ο συνδυασμός των τροφών, αλλά και όλες οι κοινωνικές και πολιτιστικές διαδικασίες γύρω απ’ αυτήν, σωστά;

Βεβαίως, η Μεσογειακή διατροφή είναι μια κοινωνική πρακτική, ένα σύνολο δεξιοτήτων, γνώσης, πρακτικών και παραδόσεων, που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, μέσα στο χρόνο και στο χώρο, παραμένοντας στενά συνδεδεμένη με την ιστορία και την παράδοση, τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα.
Μια ζωντανή πολιτιστική κληρονομιά, γεμάτη μνήμες, χρώματα, αρώματα και γεύσεις, που η κοινωνικότητα και το μοίρασμα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της.
Έχει τις ρίζες της στην περιοχή και στη βιοποικιλότητα, διασφαλίζει τη διατήρηση και συνέχιση παραδοσιακών δραστηριοτήτων που έχουν σχέση με τη γεωργία και την αλιεία στις Μεσογειακές κοινότητες.
Αναμφίβολα, τα γεωργικά προϊόντα με τις ιδιαίτερες θρεπτικές αξίες τους και τα συστατικά τους αποτελούν τη βάση της Μεσογειακής Διατροφής, αναπόσπαστο μέρος της οποίας είναι η παράδοση, ο πολιτισμός τα ήθη και έθιμα των λαών της λεκάνης της Μεσογείου που παράγουν και καταναλώνουν τα χαρακτηριστικά της γεωργικά προϊόντα, όπως το ελαιόλαδο, τα φρούτα και λαχανικά, τα δημητριακά, τα όσπρια, τα ψάρια.

Συνεπώς, θα λέγαμε ότι η ανάδειξη της Μεσογειακής Διατροφής σε Πολιτιστικό Προϊόν δημιουργεί ένα «περιβάλλον προστασίας» της.

Η ανάδειξή της σε πολιτιστικό αγαθό δημιουργεί πράγματι ένα περιβάλλον προστασίας. Ο στόχος βέβαια δεν είναι να μπει στο Μουσείο για να διασωθεί. Αντίθετα, ως ζωντανό αγαθό, θα διατηρηθεί μέσα στο πέρασμα του χρόνου, όπως συνέβη και μέχρι σήμερα. Και θέλουμε και είμαστε υποχρεωμένοι να τη διαδώσουμε, ξεκινώντας από τις κοντινότερες και φτάνοντας μέχρι τις μακρινότερες από μας κοινότητες και χώρες. Επομένως, η ανάδειξή της σε πολιτιστικό αγαθό διευκολύνει και κάνει ασφαλέστερο το διαχρονικό αυτό ταξίδι.

Πως προέκυψε η ιδέα και τελικά η εγγραφή της Μεσογειακής Διατροφής στον κατάλογο της UNESCO; Η Ελλάδα τι ρόλο έπαιξε σ’ αυτή την προσπάθεια;

Επρόκειτο αρχικά για μια ιδέα που είχε συζητηθεί μεταξύ Ελλάδος, Ισπανίας, Ιταλίας και Γαλλίας, το 2007. Ωστόσο, στη συνέχεια η Γαλλία αποχώρησε και κίνησε διαδικασίες εγγραφής της γαλλικής γαστρονομίας, και έτσι τη θέση της πήρε το Μαρόκο. Εν τέλει, ο φάκελος της υποψηφιότητας συντάχθηκε και εγκρίθηκε από την UNESCO το 2010. Το 2013 η ομάδα διευρύνθηκε με την εγγραφή τριών επιπλέον χωρών, όπως η Πορτογαλία, η Κύπρος και η Κροατία.
Σε ότι αφορά την Ελλάδα, το τότε Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού πρωτοστάτησαν στη υποβολή του φακέλου. Συστάθηκε, μάλιστα, ειδική Επιτροπή στο ΥπΑΑΤ για το σκοπό αυτό. Ο φάκελος περιείχε στοιχεία τεκμηρίωσης της διατήρησης της παράδοσης και των πρακτικών της Μεσογειακής Διατροφής όπως οπτικοακουστικό υλικό, υποστηρικτικές επιστολές συνεταιρισμών και πολιτιστικών ιδρυμάτων. Αρωγός στην προσπάθεια αυτή ήταν ο Δήμος Κορώνης και το Ελληνικό Ίδρυμα Υγείας, με την κυρία Αντωνία Τριχοπούλου να συμβάλει με το επιστημονικό της έργο.

Η Ελλάδα, ήταν η πρώτη χώρα που ανέλαβε το συντονισμό του δικτύου των επτά χωρών. Τι πέτυχε ως συντονίστρια-χώρα;

Η Ελλάδα, μετά από συνεχείς προσπάθειες του Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας και δύσκολες διαπραγματεύσεις πέτυχε να αναλάβει το συντονιστικό ρόλο του δικτύου των επτά χωρών, από την 1^η Μαΐου 2014 έως τις 30 Απριλίου 2015. Αμέσως μετά την Ελλάδα, τον ρόλο αυτό αναλαμβάνει η Ιταλία για το επόμενο έτος, καθώς οι εμπλεκόμενες χώρες αποφάσισαν την εκ περιτροπής ανάληψη του συντονισμού. Σημείο αναφοράς για το συντονισμό του δικτύου είναι το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (ΜΑΙΧ), του ΥΠΑΠΕΝ, που διαθέτει την αναγκαία επιστημονική και ερευνητική εμπειρογνωμοσύνη, προκειμένου οι επτά χώρες να αναλάβουν κοινές δράσεις και πρωτοβουλίες τόσο για τη διαφύλαξη όσο και για τη διάδοση των αξιών της ΜεσογειακήςΔιατροφής.
Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα ανέλαβε τη δημιουργία του επίσημου δικτυακού χώρου www.mediterradiet.org, τη διοργάνωση και φιλοξενία της ετήσιας συνάντησης των επτά χωρών, τη διερεύνηση των δυνατοτήτων χρηματοδότησης κοινών προγραμμάτων από κοινοτικούς πόρους, καθώς επίσης και την προώθηση του ρόλου των Εμβληματικών Κοινοτήτων στη διαφύλαξη και διάδοση όλων των πτυχών της Μεσογειακής Διατροφής.
Επιπλέον, οι επτά χώρες συμφώνησαν να οριστεί η 16^η Νοεμβρίου ως Εμβληματική Ημέρα Μεσογειακής Διατροφής και υιοθέτησαν, μετά από πρόταση της Πορτογαλίας, το λογότυπο

Η Κορώνη έχει επιλεχθεί ως ελληνική εμβληματική κοινότητα, δηλαδή κάτι σαν πρέσβειρα της Μεσογειακής Διατροφής για την Ελλάδα. Με ποια κριτήρια έγινε αυτή η επιλογή ;

Η επιλογή των εμβληματικών κοινοτήτων έχει συμβολικό χαρακτήρα, όπως ορίζεται και στο φάκελο υποψηφιότητας. Η Κορώνη επιλέχθηκε ως ένα παράδειγμα περιοχής με παραγωγή των βασικών προϊόντων της Μεσογειακής Διατροφής διατηρώντας μια παράδοση, χωρίς όμως αυτό να αποκλείει το σύνολο των κοινοτήτων της χώρας που μοιράζονται και συντηρούν αυτό το διατροφικό μοντέλο.

Άρα, οι τοπικές κοινότητες μπορούν να παίξουν ενεργό ρόλο στην προστασία και διάδοση της Μεσογειακής Διατροφής;

Οι τοπικές κοινότητες είναι ο πυρήνας της Μεσογειακής Διατροφής. Μέσα από αυτές δημιουργήθηκε, αναπτύχθηκε και διατηρείται ακόμη και σήμερα το πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής. Αυτές οι ανθρώπινες κοινότητες, ως αληθινοί θεματοφύλακες, μπορούν να «κοινωνήσουν» το πολύτιμο αγαθό της Μεσογειακής Διατροφής στις νεότερες γενιές, που με τη σειρά τους θα το διαδώσουν στην παγκόσμια κοινότητα. Το τοπικό μπορεί να ξεφύγει από τα θεωρητικά στενά του όρια και να καταστεί «παγκόσμιο», όσο είμαστε «ανοιχτοί» και όσο η παράδοση είναι αυθεντική πτυχή της καθημερινής ζωής.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των κοινοτήτων, τα ήθη και έθιμα της υπαίθρου, οι παραδόσεις και οι πολιτισμικές αξίες τους, είναι οι πρεσβευτές της Μεσογειακής Διατροφής και ταυτόχρονα μπορούν να αποτελέσουν πεδία ανάπτυξης, καθώς ενσωματώνονται στην παραγωγική διαδικασία.

Οι συνεταιρισμοί παραδοσιακών προϊόντων, που είναι συνυφασμένοι με τις τοπικές κοινότητες, μπορούν να ενισχύσουν αυτή την προσπάθεια;

Πολλοί συνεταιρισμοί αλλά και οργανώσεις παραγωγών ήδη κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Τα τελευταία χρόνια, βλέπουμε μάλιστα να αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός των παραγωγών και των οργανώσεων που έχουν στραφεί στην παραγωγή παραδοσιακών μας προϊόντων, ορισμένα από τα οποία κινδύνευαν να εξαφανιστούν, όπως τα όσπρια. Η επιλογή, λοιπόν, παραδοσιακών σπόρων, τοπικών ποικιλιών αμπέλου για την παραγωγή κρασιού, οι καλλιέργειες στις αναβαθμίδες, η παραγωγή προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ, οι μικροί γυναικείοι συνεταιρισμοί σε κάθε άκρη της χώρας, είναι μέρος αυτής της προσπάθειας. Όταν οι τουρίστες δοκιμάζουν τη φάβα Σαντορίνης, τη μαστίχα της Χίου, τον κρόκο Κοζάνης, τα εξαιρετικά τυριά μας, τις ελιές και το λάδι μας, τα ποιοτικά κρασιά μας, αλλά και πολλά άλλα προϊόντα μας επισκεπτόμενοι την ηπειρωτική Ελλάδα και νησιωτικές περιοχές και μετά τα αναζητούν στη πατρίδα τους, τότε έχουμε πετύχει το στόχο μας.

Θα μπορούσαμε, λοιπόν, μακροπρόθεσμα να ελπίζουμε και σε εμπορικά οφέλη από την διάδοση της Μεσογειακής Διατροφής σε άλλες χώρες;

Η Μεσογειακή Διατροφή ως αγαθό της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς έχει προφανώς, και αναπτυξιακή προοπτική. Αποτελεί για όλους πρόκληση η μετατροπή των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των προϊόντων της Μεσογείου σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της υπαίθρου και κυρίως των αγροτικών περιφερειών της χώρας μας. Οι ολοκληρωμένες και στοχευμένες δράσεις, η συνεργασία Κοινοτήτων, φορέων, συνεταιρισμών και οργανώσεων παραγωγών, οι αειφόρες πρακτικές που σέβονται τις αξίες της Μεσογειακής Διατροφής και εντάσσονται στο πνεύμα του βιώσιμου αυτού διατροφικού μοντέλου, μπορούν να αποτελέσουν λειτουργικά μέρη του οχήματος της Μεσογειακής οικονομικής ανάπτυξης.

Σε λίγες ημέρες η Ελλάδα παραδίδει τη σκυτάλη στην Ιταλία. Κάνοντας τον απολογισμό της ελληνικής προσπάθειας, πείτε μας τι έγινε και τι μένει ακόμη να γίνει; Υπάρχουν στόχοι που η Ελλάδα θα συνεχίσει να προωθεί παρά το γεγονός ότι παραδίδει τον συντονισμό στην Ιταλία;

Στο πλαίσιο του έτους συντονισμού, όπως προαναφέρθηκε, έγινε η δημιουργία της ιστοσελίδας, όπως είχαμε δεσμευτεί και σε αυτό σας καλούμε όλοι να συνεισφέρετε με την περιήγησή σας ώστε να συμβάλλετε στη διάδοσή του. Παράλληλα, θα πραγματοποιηθεί στις 20 Απριλίου η ετήσια συνάντηση των 7 χωρών με συμμετοχή από τα συναρμόδια Υπουργεία αλλά και τις εμβληματικές κοινότητες των χωρών αυτών. Θα είναι μια συνάντηση απολογισμού αλλά και επόμενου προγραμματισμού συνεργασιών. Στη συνάντηση θα ανακοινωθούν και πιθανά projects μελλοντικής συνεργασίας. Το ότι παραδίδουμε το συντονισμό δεν σημαίνει ότι επαναπαυόμαστε, το αντίθετο, θα ενεργοποιήσουμε τις συνεργασίες τόσο εντός της χώρας με Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Ιδρύματα, όσο και διεθνώς, με πρώτο πλάνο την οργάνωση μιας ημερίδας ενημέρωσης και διερεύνησης δυνατοτήτων περαιτέρω προώθησης της Μεσογειακής Διατροφής και των προϊόντων που τη συνιστούν.

Μαίρη Μπιμπή

* Η Αμαλία Λιάτου εργάζεται στη Διεύθυνση Αγροτικής Πολιτικής, Διεθνών Σχέσεων και Προώθησης Προϊόντων στο Τμήμα Κοινής Αγροτικής Πολιτικής του Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

health.in.gr