TV or not TV

Είναι πράγματι τόσο «επικίνδυνη» όσο έχει κατά καιρούς ακουστεί; Μπορεί τα παιδιά που παρακολουθούν τηλεόραση χωρίς επιτήρηση από τους γονείς τους να έχουν κακή επίδοση στο σχολείο ή να γίνουν βίαια; Κι από την άλλη πλευρά, είναι δυνατόν η επιλεκτική χρήση της τηλεόρασης να έχει θετική επίδραση στα παιδιά;

Όταν τύχει να βρεθώ σε συζητήσεις για τα σίριαλ ή τις διαφημίσεις που μεσουρανούσαν στην ελληνική τηλεόραση τη δεκαετία του ‘70 και του ’80, συνήθως δεν εκφέρω άποψη. Γιατί; Επειδή όταν ήμουν μικρή δεν παρακολουθούσα τηλεόραση· δεν είχαμε στο σπίτι μας, καθώς οι γονείς μου πίστευαν ότι δεν χρειαζόταν να υπάρχει… Τότε σκεφτόμουν ότι ήταν γραφικοί κι ότι δεν θα μπορούσαμε να είμαστε «φυσιολογικά» παιδιά αν δεν είχαμε τηλεόραση, σήμερα όμως θα ήθελα πολύ να είχαν και τα δικά μου παιδιά την ευκαιρία να μεγαλώσουν –έστω τα πρώτα χρόνια της ζωής τους– απαλλαγμένα από την εξουσία της. Δυστυχώς, στις μέρες μας, κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, καθώς η τηλεόραση έχει πλέον γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Αφού λοιπόν δεν μπορούμε να την αποφύγουμε, ας μάθουμε με ποιον τρόπο η παρακολούθησή της είναι «ασφαλής».

Τι βλέπουν τα παιδιά στην τηλεόραση

Κυρίως παιδικές εκπομπές που ξεκινάνε στις 6 ή 7 το πρωί και κρατάνε μέχρι τις 11 ή και αργότερα, στα ιδιωτικά και δημόσια κανάλια της ελληνικής τηλεόρασης τα πρωινά του Σαββατοκύριακου αλλά και των καθημερινών το καλοκαίρι. Ίσως, εκ πρώτης όψεως, δεν μας φαίνεται τρομερό να παρακολουθεί ένα παιδί κινούμενα σχέδια δύο με τρεις ώρες κάθε Σαββατοκύριακο. Τα παιδιά όμως δεν βλέπουν μόνο παιδικές εκπομπές και επίσης δεν αρκούνται μόνο στα όσα προβάλλει η τηλεόραση. Οι ανήλικοι τηλεθεατές βλέπουν συχνά παιδικά dvd και επιπλέον παρακολουθούν πολλά από τα σίριαλ που απευθύνονται σε ενηλίκους και προβάλλονται από τις 9 και μετά το βράδυ (κυρίως αν πρωταγωνιστούν σε αυτά παιδιά ή τα παρακολουθούν τα μεγαλύτερα αδέρφια και οι γονείς τους). Μαζί με αυτά βέβαια –ανάμεσα στις αγαπημένες τους εκπομπές– βλέπουν και αρκετές διαφημίσεις, που αποδεδειγμένα τα επηρεάζουν πολύ (ειδικά όσον αφορά τις διατροφικές τους επιλογές). Οι διαφημίσεις αυτές μπορεί να απευθύνονται είτε σε ενήλικους είτε σε ανήλικους καταναλωτές, στις περισσότερες περιπτώσεις διαφημίζουν σνακ, αλλά και παιχνίδια ή μουσικά cd ανήλικων «σταρ». Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ, οι διαφημίσεις που προβάλλουν φαγητά φαίνεται να ευθύνονται –ως ένα βαθμό– για την παιδική παχυσαρκία, καθώς τα παιδιά οδηγούνται στο να καταναλώνουν πολύ παχυντικά σνακ.

Η τηλεόραση σε νούμερα

• Στη Γερμανία 1 στα 3 παιδιά ηλικίας 2 έως 12 ετών έχει δική του τηλεόραση ή ηλεκτρονικό υπολογιστή στο δωμάτιό του.
• Στη Μ. Βρετανία τα παιδιά πριν καν φτάσουν στην περίοδο της εφηβείας παρακολουθούν κατά μέσο όρο 7,5 ώρες τηλεόραση την ημέρα.
• Συχνά οι ώρες που περνούν τα παιδιά και οι έφηβοι μπροστά στην τηλεόραση μπορεί και να ξεπερνούν τις ώρες που είναι στο σχολείο.
• Το μέσο αμερικανόπουλο παρακολουθεί την ημέρα κατά μέσο όρο 3 ώρες τηλεόραση, ενώ αφιερώνει συνολικά 6 ώρες και 32 λεπτά μπροστά σε διάφορες οθόνες (τηλεόραση, dvd, video games).
• Τα παιδιά ξεκινούν να βλέπουν τηλεόραση από την ηλικία των 2 ετών.
• Ο μέσος Αμερικανός φτάνοντας στην ηλικία των 70 ετών θα έχει περάσει 7-10 χρόνια παρακολουθώντας τηλεόραση.
• Το 74% των παιδιών έχει δει τηλεόραση πριν την ηλικία των 2 ετών.

Η τηλεόραση μεγαλώνει παιδιά με κακές συνήθειες;

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι αυξημένες ώρες τηλεθέασης από την πλευρά των παιδιών συνδέονται με την υιοθέτηση βίαιων, παραβατικών, καθώς και «κακών» συνηθειών και συμπεριφορών, όπως, π.χ., είναι το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ. Ανησυχία υπάρχει όμως και για την επίδραση άλλων νεότερων μορφών –ψηφιακής– διασκέδασης, όπως είναι τα video games, το internet κ.λπ. Επίσης, η τηλεόραση έχει κατά καιρούς ενοχοποιηθεί και για αυτοκτονίες (παραδείγματα είχαμε μετά την τηλεοπτική προβολή του απαγχονισμού του Σαντάμ Χουσεΐν), κακές διατροφικές συνήθειες (εξαιτίας της προβολής συγκεκριμένων διατροφικών προτύπων) κ.ά. Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτό συμβαίνει επειδή οι μικροί τηλεθεατές εκτίθενται στη βία και στην επιθετικότητα, στο σεξ και στη σεξουαλικότητα, στα πρότυπα διατροφής που επιτάσσει η μόδα, καθώς και στη χρήση και κατάχρηση ουσιών. Μάλιστα, όλα αυτά τα μηνύματα και τα πρότυπα περνούν ως φυσιολογικές και «μοντέρνες» συνήθειες. Επιπλέον, κάθε μήνυμα ή εικόνα που περνάει από την τηλεόραση έχει τεράστια δύναμη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επίδραση που είχε η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στη Νέα Υόρκη στις αντιδράσεις στρες παιδιών και εφήβων σε ολόκληρη την Αμερική και όχι μόνο στις οικογένειες εκείνες που είχαν πληγεί άμεσα, κάτι που προφανώς σχετίζεται και με την παρακολούθηση των γεγονότων από την τηλεόραση. Και στον δικό μας όμως σεισμό της Πάρνηθας το Σεπτέμβριο του 1999 υπήρξαν περιπτώσεις παιδιών από περιοχές που βρίσκονται πολύ μακριά από το επίκεντρο που επηρεάστηκαν ψυχολογικά από τις λεπτομερείς και εκτενείς τηλεοπτικές περιγραφές.

Η τηλεόραση μεγαλώνει βίαια παιδιά;

Μέχρι να φτάσουν τα αμερικανόπουλα στην ηλικία των 18 ετών, θα έχουν παρακολουθήσει 16.000 τηλεοπτικούς φόνους και 200.000 βίαιες πράξεις (σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία). Μεγάλη επιδημιολογική έρευνα διάρκειας 20 ετών (1992) κατέληξε στο ότι αν η τεχνολογία της τηλεόρασης δεν είχε ποτέ αναπτυχθεί θα υπήρχαν 10.000 λιγότερες εγκληματικές ενέργειες στις ΗΠΑ κάθε χρόνο, 70.000 λιγότεροι βιασμοί και 700.000 λιγότερες επιθέσεις με τραυματισμό.

Σίγουρα η παρακολούθηση βίαιων τηλεοπτικών προγραμμάτων δεν είναι η μοναδική αιτία επιθετικής ή βίαιης συμπεριφοράς στα παιδιά και στους εφήβους. Ευθύνεται επίσης η φτώχεια, η ενδοοικογενειακή βία, η πρόσβαση σε όπλα, η χρήση ουσιών κ.λπ. Η τηλεοπτική βία όμως φαίνεται να αποτελεί σημαντικό παράγοντα. Η Εθνική Μελέτη της Τηλεοπτικής Βίας στις ΗΠΑ εξέτασε 10.000 ώρες τηλεοπτικών προγραμμάτων το διάστημα 1994-1997 και κατέδειξε πως τα νεαρά άτομα παρακολουθούσαν 10.000 βίαιες πράξεις ετησίως, με 61% των προγραμμάτων να περιέχουν κάποιου τύπου βία. Επιπλέον, το 50% των βίαιων γεγονότων δεν συνδεόταν με πόνο και το 75% δεν συνδεόταν με μετάνοια, κριτική ή τιμωρία για τη βία. Αντίθετα, 41% των καταστάσεων αυτών συνοδεύονταν από χιούμορ. Όπως μας τονίζει ο επίκουρος καθηγητής Παιδοψυχιατρικής κ. Γεράσιμος Κολαΐτης «εκατοντάδες μελέτες, εκ των οποίων κάποιες μακροχρόνιες, έχουν δείξει πως η παρακολούθηση βίαιων τηλεοπτικών εκπομπών και προγραμμάτων επηρεάζει την επακόλουθη επιθετικότητα των παιδιών. Η επίδραση της τηλεοπτικής βίας στα παιδιά και στους εφήβους έχει να κάνει με το ότι τα κάνει να “απευαισθητοποιούνται” στη βία και στον τρόμο, να αποδέχονται προοδευτικά τη βία σαν τρόπο επίλυσης των προβλημάτων τους, να μιμούνται τις βίαιες σκηνές που παρακολουθούν στην τηλεόραση, να ταυτίζονται με συγκεκριμένους χαρακτήρες, θύματα ή και θύτες. Στις πολύ μικρές ηλικίες (όπου τα παιδιά δυσκολεύονται να διακρίνουν μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας), η παρακολούθηση βίαιων σκηνών δημιουργεί άγχος και ανασφάλεια για τον κόσμο που τα περιβάλλει, καθώς και φόβο ότι θα γίνουν τα ίδια θύματα βίας».

Η τηλεόραση μεγαλώνει καλούς ή κακούς μαθητές;

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2004 στην Αμερικανική Επιθεώρηση Pediatrics, κάθε ώρα μπροστά στην τηλεόραση στην ηλικία του ενός και των τριών ετών (οι δύο ομάδες παιδιών που πήραν μέρος στην έρευνα) αύξησε κατά 10% τον κίνδυνο προβλημάτων συγκέντρωσης στην ηλικία των εφτά ετών, όταν δηλαδή τα παιδιά ξεκινούν το σχολείο. Παράλληλα, μεγάλη γερμανική μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2005 έδειξε ότι όσο πιο πολλές ώρες έβλεπαν τα παιδιά τηλεόραση, τόσο χειρότερα τα πήγαιναν στο σχολείο. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, τα κορίτσια είναι λιγότερο επιρρεπή από τα αγόρια, που αποδεικνύονται πιο ευάλωτα στον «εθισμό» της τηλεόρασης. Άλλη πρόσφατη μελέτη στο Πανεπιστήμιο του Τέξας (2006) έδειξε πως τα παιδιά που έβλεπαν περισσότερη τηλεόραση αφιέρωναν λιγότερο χρόνο στους γονείς και στα αδέρφια τους, καθώς επίσης και στη μελέτη στο σπίτι ή στο δημιουργικό παιγνίδι. Μια άλλη έρευνα από το Μπρονξ (2007) έδειξε ότι τα παιδιά που παρακολουθούσαν καθημερινά τηλεόραση είχαν χαμηλότερες επιδόσεις στο σχολείο. Στις περιπτώσεις των παιδιών όπου οι γονείς έθεταν περιορισμούς στο πόσες ώρες μπορούσαν να καθίσουν μπροστά στη μικρή οθόνη, οι σχολικές επιδόσεις ήταν καλύτερες. Παρ’ όλα αυτά, η τηλεόραση μπορεί να λειτουργήσει και εκπαιδευτικά όταν προβάλλει ντοκιμαντέρ, εκπαιδευτικά προγράμματα, υψηλής ποιότητας παιδικά προγράμματα, καρτούν ή παιδικές ιστορίες που εμπεριέχουν πληροφορίες για τον κόσμο γύρω μας, μέσω των οποίων τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν γνώσεις με ελκυστικό τρόπο, με την οπτικοακουστική δίοδο, που καθιστά τη διαδικασία πιο ενδιαφέρουσα και την αφομοίωση των πληροφοριών ευκολότερη.

Η τηλεόραση μεγαλώνει παχύσαρκα παιδιά

Είναι προφανές πως ένα παιδί που βλέπει τηλεόραση δεν καταναλώνει ενέργεια και αντικαθιστά με την παρακολούθηση της τηλεόρασης άλλες δραστηριότητες, όπως το παιχνίδι ή την άθληση. Η τηλεόραση θεωρείται μία από τις αιτίες της παιδικής παχυσαρκίας, που οφείλεται τόσο στο ότι τα παιδιά στη διάρκειά της δεν «καίνε» θερμίδες όσο και στο ότι καταναλώνουν περισσότερο φαγητό (επειδή επηρεάζονται από τις διαφημίσεις τροφίμων και σνακ, αλλά και επειδή συνηθίζουν να τσιμπολογάνε την ώρα που βλέπουν τηλεόραση).

Πόσες ώρες δεν βλάπτουν;

Σύμφωνα με την Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρεία, ο χρόνος που αφιερώνουν καθημερινά τα παιδιά σε καθιστικές δραστηριότητες (τηλεόραση, ηλεκτρονικός υπολογιστής) δεν πρέπει να ξεπερνάει τις δύο ώρες (μάλιστα κάποιοι, πιο «σκληροπυρηνικοί», συστήνουν να περιοριστεί στη μία ώρα). Σύμφωνα με το Κέντρο Έρευνας για Οικογένειες και Παιδιά της Αμερικής, η μέτρια παρακολούθηση τηλεόρασης (επιλεγμένων προγραμμάτων) έχει οφέλη για τα παιδιά σχολικής ηλικίας, καθώς σχετίζεται με καλύτερες σχολικές επιδόσεις συγκριτικά με την υπερβολική ή τη μηδενική παρακολούθηση. Στα παιδιά όμως κάτω των 2 ετών η τηλεόραση απαγορεύεται εντελώς. Σύμφωνα μάλιστα με βρετανούς επιστήμονες, είναι απαραίτητο να μην επιτρέπεται η τηλεθέαση ούτε στα τρίχρονα παιδιά.

Μόνα στο σπίτι

Επειδή λοιπόν δεν μπορούμε να απαγορεύσουμε στα παιδιά να παρακολουθούν τηλεόραση, είναι σκόπιμο να βλέπουμε μαζί τους, ώστε να γνωρίζουμε τι ακριβώς παρακολουθούν, αλλά και για να είμαστε στη διάθεσή τους για να τους εξηγούμε όλες τις απορίες τους. Σύμφωνα με τον κ. Κολαΐτη «χρειάζεται να συμμετέχουμε στην επιλογή των τηλεοπτικών προγραμμάτων που βλέπουν τα παιδιά, να τα παρακολουθούμε και να τα συζητούμε μαζί τους, ώστε να καταλαβαίνουν και να κρίνουν τα όσα βλέπουν, να αρνούμαστε να παρακολουθούν βίαιες ή γενικά ακατάλληλες εκπομπές και να καταδικάζουμε βίαιες καταστάσεις τονίζοντας πως τέτοιες συμπεριφορές δεν λύνουν προβλήματα». Πολύ σημαντικό είναι επίσης να μην ξεχνάμε να κλείνουμε την τηλεόραση, κυρίως στις ώρες φαγητού και μελέτης. Η τηλεόραση δεν πρέπει καν να είναι ανοιχτή (π.χ. για να παρακολουθούμε εμείς οι ενήλικοι) όταν τα παιδιά βρίσκονται στο χώρο για να παίξουν. Πριν από ένα χρόνο εκπομπή του βρετανικού τηλεοπτικού καναλιού BBC σε συνεργασία με πανεπιστημιακούς φορείς της χώρας διενήργησαν μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα, όπου «στέρησαν» την τηλεόραση για διάστημα δύο εβδομάδων από παιδιά ηλικίας 7 και 8 ετών. Τα σχόλια των γονιών όταν ολοκληρώθηκε η έρευνα-εκπομπή; «Σκεφτόμενοι πώς ήμασταν ως οικογένεια πριν από δύο εβδομάδες και πώς χρησιμοποιούσαμε την τηλεόραση ως ηρεμιστικό για τα παιδιά μας, φαίνεται τελείως τρελό σήμερα…» Για να κατανοήσουμε τη σημασία της παρακολούθησης τηλεόρασης μαζί με τα παιδιά μας, φτάνει ίσως να μάθουμε ότι μελέτες του 2004 από το Πανεπιστήμιο του Νιου Χαμσάιρ των ΗΠΑ έδειξαν πως οι κανόνες που θέτουν οι γονείς στην παρακολούθηση τηλεόρασης μπορεί να επιδράσουν προστατευτικά στον κίνδυνο χρήσης καπνού και ποτού.

Η θετική επίδραση της τηλεόρασης

Η τηλεόραση, όπως αναφέραμε και παραπάνω, δεν είναι τόσο κακή –και μπορεί να αποδειχτεί και πολύ καλή μάλιστα– όταν τα παιδιά παρακολουθούν επιλεγμένες εκπομπές με μέτρο. Υπάρχουν παιδικά προγράμματα, καρτούν, σίριαλ ή παιδικές ιστορίες που σε ευχάριστο και ελκυστικό πλαίσιο περιλαμβάνουν μηνύματα –που το παιδί μπορεί να αφομοιώσει– ηθικά, κοινωνικά, συναισθηματικά, σχετικά με ποικίλες καταστάσεις της ζωής και τη διαχείρισή τους: σχέση με γονείς, αδέρφια και συνομηλίκους, φιλία, διεκδίκηση, απώλεια, κοινωνικές δεξιότητες κ.λπ. Όπως εξηγεί ο κ. Γεράσιμος Κολαΐτης «ήδη από τη δεκαετία του ’70, μελέτες έδειχναν ότι τα παιδιά μιμούνταν στην πραγματική καθημερινή ζωή συμπεριφορές, όπως ο αλτρουισμός, η βοήθεια προς τους άλλους ανθρώπους κ.ά., που μάθαιναν από την τηλεόραση». Πολλές μελέτες που αφορούσαν μια αμερικανική εκπαιδευτική τηλεοπτική σειρά για παιδιά μεγαλύτερα των 3 ετών, το «Sesame Street», έδειξαν πως τα παιδιά που παρακολουθούσαν περισσότερο μάθαιναν τα περισσότερα. Ένα άλλο όφελος της σειράς ήταν η βελτίωση του λεξιλογίου των μικρών τηλεθεατών ηλικίας 3-5 ετών.

Τα παιδιά πρωταγωνιστές στη μικρή οθόνη

Παιδιά που πρωταγωνιστούν σε σίριαλ, ταινίες, ριάλιτι σόου, διαφημίσεις αλλά ακόμα και άλλου είδους εκπομπές (π.χ. ενημερωτικές) είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Τα παραδείγματα πολλά, είτε κοιτάξουμε στη γειτονική μας Ευρώπη είτε στις ΗΠΑ, απ’ όπου μας έρχεται και η πλειοψηφία των σίριαλ και των ταινιών που προβάλλονται στη χώρα μας. Γιατί επιλέγονται τα παιδιά για να πρωταγωνιστούν στη μικρή οθόνη; Επειδή είναι χαριτωμένα, δεν προβληματίζουν κανέναν, γίνονται εύκολα αρεστά και αγαπητά και μας δημιουργούν καλή διάθεση. Συχνά αναλαμβάνουν έναν καταλυτικό ρόλο που προωθεί την πλοκή ή ακόμα και βάζει τα πάντα στη θέση τους. Επίσης, οι ανήλικοι ταυτίζονται μαζί τους και οι ενήλικοι γοητεύονται από αυτά (το μόνο κοινό που δεν φαίνεται να εντυπωσιάζεται από τα παιδιά στην τηλεόραση είναι οι νέοι 15 με 25 ετών, γι’ αυτό και σε προγράμματα ή διαφημίσεις που απευθύνονται σε τέτοιες ηλικίες δεν παίζουν μικρά παιδιά αλλά έφηβοι ή νεαροί ενήλικες) και φυσικά καταφέρνουν να μας τραβήξουν την προσοχή και να μας συγκινήσουν. Με λίγα λόγια… τα παιδιά πουλάνε!

Η παρακολούθηση βίαιων σκηνών από τα παιδιά δημιουργεί άγχος και ανασφάλεια για τον κόσμο που τα περιβάλλει.

Η τηλεόραση μπορεί να λειτουργήσει και εκπαιδευτικά όταν προβάλλει προγράμματα που εμπεριέχουν πληροφορίες για τον κόσμο γύρω μας.

kids.in.gr