Ξηροφθαλμία: Όχι άλλα δάκρυα

Σκεφτήκατε ποτέ σε τι χρησιμεύουν τα δάκρυα, πέρα από το κλάμα; Κι όμως, επιτελούν περισσότερες από μία εξαιρετικά σημαντικές για την υγεία των οφθαλμών λειτουργίες. Δεν έχετε παρά να ρωτήσετε ένα από τα εκατομμύρια των πασχόντων από ξηροφθαλμία πόσο τα ‘στεγνά’ μάτια τους ταλαιπωρούν και δυσκολεύουν τη ζωή τους.

Περί δακρύων

Τα δάκρυα είναι απαραίτητα για τη φυσιολογική λειτουργία των οφθαλμών και της όρασης. Σκεφτείτε πόσο εύκολα αφυδατώνεται ο κερατοειδής (το μπροστινό διάφανο μέρος του ματιού) χωρίς δάκρυα όταν αποτελείται κατά 65% από νερό. Πέρα από την ενυδάτωση και διατροφή του κερατοειδούς, απομακρύνουν μηχανικά τα ξένα σώματα που επικάθονται στον επιπεφυκότα, κυριολεκτικά ξεπλένοντάς τον.

Επίσης, έχουν αντιβακτηριδιακές ιδιότητες, προστατεύοντας τους τόσο ευαίσθητους πλην εκτεθειμένους οφθαλμούς από λοιμώξεις. Τέλος, διατηρούν οπτικά ενιαία την επιφάνεια του κερατοειδούς με τη δημιουργία ενός λεπτότατου ‘φιλμ’, εξουδετερώνοντας τις μικροατέλειες προς όφελος της ποιότητας της όρασης.

Για να επιτευχθούν όλα αυτά κατά τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο, τα δάκρυα δεν είναι απλό νεράκι που βρέχει τα μάτια. Μπορεί να έχουν την ίδια σύσταση με το πλάσμα του αίματος, από το οποίο άλλωστε προέρχονται, αλλά επί του κερατοειδούς σχηματίζεται μια συγκεκριμένη διάταξη με τρεις διακριτές στιβάδες.

Έτσι, εξωτερικά υπάρχει μια ελαιώδης στιβάδα που εκκρίνεται από τους Μεϊβομιανούς αδένες των βλεφάρων και εμποδίζει την εξάτμιση. Ακολουθεί η μέση υδαρής με τα κυρίως δάκρυα του δακρυϊκού αδένα και τέλος μια βλεννώδη στιβάδα που παράγεται από τον επιπεφυκότα μέσω της οποίας οι προηγούμενες ‘κολλάνε’ και συγκρατούνται στον κερατοειδή.

Η ημερήσια παραγωγή δακρύων υπολογίζεται περίπου στο ένα γραμμάριο, εκ των οποίων το 25% εξατμίζεται και το υπόλοιπο αποχετεύεται από τον ρινοδακρυϊκό πόρο που βρίσκεται στον έσω κανθό προς τη μύτη.

Όταν τα μάτια στεγνώνουν

Τι συμβαίνει λοιπόν όταν διαταράσσεται αυτός ο περίτεχνος μηχανισμός και η ποσότητα των δακρύων δεν επαρκεί; Όταν εμφανιστεί ξηροφθαλμία, δεν υπάρχει πλέον αυτό το προστατευτικό στρώμα με αποτέλεσμα ο κερατοειδής να εμφανίζει στικτές αλλοιώσεις, δηλαδή μικρές φυσαλίδες, εκδορές, κλπ. Επιπλέον, οι κινήσεις των βλεφάρων επιβαρύνουν την κατάσταση, καθώς κυριολεκτικά γδέρνουν την επιφάνεια του κερατοειδούς.

Μακροπρόθεσμα και χωρίς ιατρική επέμβαση ο κερατοειδής μπορεί να εξελκωθεί (να σχηματίσει πληγή) και να κάνει ουλή που προφανώς δεν είναι διαφανής και έχει δυσάρεστες επιπτώσεις στην όραση.

Πώς εκλαμβάνει τα ανωτέρω ο πάσχον; Αρχικά τα συμπτώματα εμφανίζονται κυρίως σε χώρους με ρύπους πχ καπνός, σκόνη, κλπ. Το πλέον χαρακτηριστικό σημείο είναι το αίσθημα ξένου σώματος στους οφθαλμούς. Είναι χαρακτηριστική η έκφραση ‘αισθάνομαι σαν να έχω άμμο στα μάτια’. Η ενόχληση συχνά συνοδεύεται από τοπική ερυθρότητα ενώ εύκολα εξελίσσεται σε καύσο και πόνο.

Επίσης, ορισμένοι παρατηρούν ότι πλέον δεν εκκρίνονται δάκρυα όταν το επιβάλλει η συναισθηματική τους κατάσταση. Όσοι φορούν φακούς επαφής νιώθουν με την πάροδο του χρόνου να τους ενοχλούν ολοένα και περισσότερο. Τέλος, επί έλκους του κερατοειδούς τα συμπτώματα είναι θορυβώδη: εντονότατο άλγος, φωτοευαισθησία, μείωση της όρασης.

Ποιοι το παθαίνουν

Η ξηροφθαλμία πλήττει και τα δύο φύλα, αν και εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες. Υπολογίζεται ότι το 75% των ατόμων άνω των 65 ετών θα εμφανίσει σημεία της νόσου, κυρίως ως αποτέλεσμα της γήρανσης των υπεύθυνων αδένων.

Πέραν αυτού, σημαντικός αριθμός περιστατικών οφείλονται στο σύνδρομο Sjogren, μία αυτοάνοση νόσος που χαρακτηρίζεται από ξηροφθαλμία, ξηροστομία, ξηρή ρινίτιδα και λαρυγγίτιδα, πολυαρθρίτιδα κ.ά. και πλήττει κυρίως γυναίκες μέσης ηλικίας. Aλλο σημαντικό αίτιο είναι καταστροφές και ουλές στον επιπεφυκότα εξαιτίας εγκαυμάτων, λοιμώξεων, χειρουργικών επεμβάσεων συμπεριλαμβανομένου επεμβάσεις λέιζερ, κλπ.

Πολλά φάρμακα είναι γνωστό ότι προκαλούν ή επιτείνουν την ξηροφθαλμία. Τέτοια είναι τα αντιϊσταμινικά, η ατροπίνη, τα διουρητικά και ορισμένα αντιβιοτικά. Ενίοτε επιβαρύνουν την κατάσταση οι ιδιαίτερες ανατομικές συνθήκες στην περιοχή που ευνοούν την εξάτμιση, πχ μεγάλα μάτια. Τέλος, θεωρείται ότι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο άτομα που φορούν φακούς επαφής ή έχουν συχνές αλλεργίες.

Διάγνωση

Η κλινική υποψία της νόσου τίθεται με το ιστορικό και τα ευρήματα της κλινικής εξέτασης. Ο οφθαλμίατρος θα την επιβεβαιώσει με ορισμένες απλές εξετάσεις.

Η βασικότερη ονομάζεται δοκιμασία Schirmer (Σίρμερ) κατά την οποία η μία άκρη ενός ειδικού απορροφητικού χαρτιού συγκεκριμένων διαστάσεων (σαν ταινία) τοποθετείται στο κάτω βλέφαρο για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Το ύψος της διαβροχής του χαρτιού καθορίζει την επάρκεια των παραγόμενων δακρύων.

Επίσης, χρησιμοποιούνται ειδικές χρωστικές που ‘βάφουν’ τις ξηρές περιοχές του κερατοειδούς και άλλες που επιτρέπουν την λεπτομερέστερη εξέτασή του.

Αντιμετώπιση

Η βασική θεραπεία της ξηροφθαλμίας συνίσταται στην υποκατάσταση των δακρύων με τεχνητά που χορηγούνται ως κολλύρια σε διάφορες συσκευασίες, με και χωρίς συντηρητικά. Τα τεχνητά δάκρυα έχουν παρόμοια σύσταση με τα φυσικά αλλά απομακρύνονται μάλλον γρήγορα με τις κινήσεις των βλεφάρων και την εξάτμιση. Για το λόγο αυτό πρέπει να επαναλαμβάνεται τακτικά η ενστάλαξή τους πολλές φορές την ημέρα. Το βράδυ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ενυδατική οφθαλμική αλοιφή που έχει πιο παρατεταμένη δράση, αλλά προσωρινά θολώνει την όραση.

Μια πιο επεμβατική θεραπεία συνίσταται στην απόφραξη του ρινοδακρυϊκού πόρου διαμέσου του οποίου αποχετεύονται τα δάκρυα με μικρά βύσματα σιλικόνης. Πρόκειται γα μια απλή διαδικασία που παρεμποδίζει την απομάκρυνση των δακρύων από τον οφθαλμό και έχει καλά αποτελέσματα σε ενδεδειγμένες περιπτώσεις.

Σε πιο δύσκολες καταστάσεις μπορεί να συσταθεί η χρήση γυαλιών παρομοίων με αυτά που χρησιμοποιούν οι κολυμβητές. Αυτά περικλείουν τα μάτια, εμποδίζουν την εξάτμιση και δημιουργούν ένα ευνοϊκό περιβάλλον υγρασίας.

Πέραν αυτών, ο ίδιος ο πάσχον μπορεί να λάβει ορισμένα απλά μέτρα που θα διευκολύνουν σημαντικά τη ζωή του. Καταρχάς, πρέπει κατά το δυνατόν να περιορίζει τις μετακινήσεις του τις πολύ ζεστές ξηρές ημέρες. Η ίδια προσοχή απαιτείται τις ημέρες που φυσάει άνεμος, ο οποίος πολύ γρήγορα ‘στεγνώνει’ τα μάτια. Το ίδιο συμβαίνει και σε εσωτερικούς χώρους με ισχυρά ρεύματα, ανεμιστήρα ή κλιματισμό.

Τέλος, συνίσταται η χρήση ενός υγραντήρα ατμόσφαιρας στο σπίτι ή το χώρο εργασίας καθώς δημιουργεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον με επαρκή υγρασία, ιδίως τις δύσκολες ημέρες.

Συμπεράσματα – προς το μέλλον

Η έρευνα στη βιοχημεία της παραγωγής των δακρύων και τη μοριακή δομή της επιφάνειας του οφθαλμού υπόσχεται την παρασκευή αποτελεσματικότερων τεχνητών δακρύων αλλά και εναλλακτικών θεραπειών. Ως προς το σύνδρομο Sjogren, ήδη βρίσκεται σε στάδιο κλινικών δοκιμών μια ενδιαφέρουσα ορμονική θεραπεία.

Το σημαντικότερο συμπέρασμα είναι η επίγνωση της κατάστασης. Κάθε ‘κοκκινίλα’ ή ερεθισμός του ματιού δεν είναι πάντοτε αλλεργική ή άλλη επιπεφυκίτιδα. Η έγκαιρη διάγνωση και συνεπής αντιμετώπιση μπορεί να προλάβει πολλές δυσάρεστες καταστάσεις.

health.in.gr