Ποιο είναι το χειρότερο πρόβλημα που καταστρέφει την Ευρώπη σήμερα: ο λαϊκισμός, ο εθνικισμός ή ο κυριαρχισμός; Οι περισσότεροι κατηγορούν τον λαϊκισμό και τον εθνικισμό, αλλά δεν είναι λίγοι όσοι πιστεύουν ότι ο κυριαρχισμός είναι ακόμη χειρότερος.

Και φυσικά, ο κυριαρχισμός δεν έχει καμία σχέση με την αναγκαία εθνική κυριαρχία ενός κράτους. Ο κυριαρχισμός, λοιπόν, εμποδίζει την Ευρώπη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα μεγάλα προβλήματα αυτού του αιώνα, τα οποία είναι διακρατικής φύσης. Σκεφτείτε τη σειρά των πρόσφατων κρίσεων – από την οικονομική έως τη μεταναστευτική, από τον Covid-19 έως την κρίση ασφάλειας που προκάλεσε η Ρωσία. Καμία από αυτές δεν θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά από ένα μόνο κράτος.

Όταν οι κυβερνήσεις αποδεικνύονται ανεπαρκείς, αν όχι ανίσχυρες, οι πολίτες αναζητούν αποδιοπομπαίους τράγους για να κατηγορήσουν για τη δυστυχία τους, αλλά και θαύματα που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την τύχη τους. Αυτό εξηγεί γιατί οι λαϊκιστές και οι εθνικιστές ευδοκιμούν. Η επιτυχία τους δεν είναι η ασθένεια, αλλά το σύμπτωμα μιας βαθύτερης νόσου. Θα περίμενε κανείς ότι αυτά τα επιχειρήματα θα έκαναν τους φιλελεύθερους πολιτικούς να συσπειρωθούν ενάντια στον κυριαρχισμό, αλλά αυτοί προτιμούν να κατακρίνουν τον λαϊκισμό και τον εθνικισμό και να μην κάνουν τίποτα.

Το έθνος-κράτος και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

Ο λαϊκισμός είναι σαφώς επιβλαβής και ο εθνικισμός είναι ανοιχτά ρατσιστικός, αλλά ο κυριαρχισμός απολαμβάνει απήχηση ακόμη και μεταξύ των φιλελεύθερων πολιτικών. Γιατί; Η απάντηση έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με το μοντέλο δημοκρατίας και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που έχουμε σήμερα.

Το έθνος-κράτος παραμένει ο πρωταρχικός χώρος της δημοκρατίας, όπου ο λαός – είτε είναι Έλληνας, Γάλλος, Γερμανός ή Ολλανδός – υποτίθεται ότι είναι κυρίαρχος και ελεύθερος από εξωτερικές παρεμβάσεις.

Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση από την αρχή της σχεδιάστηκε για να σώσει, και όχι να διαλύσει, τα έθνη-κράτη μετά την καταστροφή των δύο παγκοσμίων πολέμων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, και όχι η Κομισιόν ή το Ευρωκοινοβούλιο, έχει «το πάνω χέρι» όσον αφορά όλες τις σημαντικές αποφάσεις της ΕΕ.

Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι στο τραπέζι όπου λαμβάνονται οι βασικές αποφάσεις για την Ευρώπη, βρίσκουμε μόνο υπερασπιστές του κυριαρχισμού που είναι υποχρεωμένοι να υπερασπίζονται τα αντίστοιχα εθνικά τους συμφέροντα. Μερικοί πιστεύουν ακράδαντα στην κυριαρχική εξουσία των κρατών τους, ενώ άλλοι είναι πιο διστακτικοί, αλλά κανένας δεν θέλει να υποκύψει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή σε άλλα κράτη μέλη.

Ο βολικός αποδιοπομπαίος τράγος των Βρυξελλών

Αν ο κυριαρχισμός είναι ο κανόνας του ευρωπαϊκού παιχνιδιού, γιατί τόσοι πολλοί πολιτικοί υπόσχονται να επαναφέρουν την εξουσία από τις Βρυξέλλες στις αντίστοιχες πρωτεύουσές τους; Το κάνουν επειδή είναι βολικό να κατηγορούν τους ευρωκράτες για τις δικές τους αποτυχίες στον έλεγχο της μετανάστευσης, την αύξηση του χρέους, τις χρηματοπιστωτικές κερδοσκοπίες, την κλιματική αλλαγή, τα κενά ασφαλείας και τις ξένες εκστρατείες παραπληροφόρησης.

Ωστόσο, χάνουν τον χρόνο τους. Το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε από την ΕΕ πριν από αρκετά χρόνια και κανένα από αυτά τα προβλήματα δεν εξαφανίστηκε – αντίθετα, εντάθηκαν…

Αφού είδαν το τίμημα του Brexit, κανένας από τους ηγέτες της ηπειρωτικής Ευρώπης δεν επιθυμεί να αποχωρήσει από την ΕΕ, αλλά προσπαθούν να την μετατρέψουν σε ένα χαλαρό σύμπλεγμα αυτοδιοικούμενων κρατών με ελάχιστους, αν όχι καθόλου, δεσμούς με τις Βρυξέλλες.

Αυτή η πολιτική δεν εφαρμόζεται μόνο από πολιτικούς όπως ο Βίκτορ Όρμπαν ή ο Γκερτ Βίλντερς. Φιλελεύθεροι και φιλοευρωπαίοι ηγέτες, όπως ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ ή ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, παίζουν το παιχνίδι της κυριαρχίας. Πώς αλλιώς μπορούμε να εξηγήσουμε την επανεισαγωγή των συνοριακών ελέγχων μεταξύ Γερμανίας και Πολωνίας;

Σε επισφαλή κατάσταση η Ευρωπαϊκή Ένωση

Εδώ υπάρχει ένα παράδοξο. Όσο περισσότερο τα έθνη-κράτη αποδεικνύονται ανίκανα να περιορίσουν τις διακρατικές ροές και τα αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα της αλληλεξάρτησης, τόσο περισσότερο οι ηγέτες τους επιμένουν να ακολουθούν τον δικό τους δρόμο, αγνοώντας τα Ηνωμένα Έθνη, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και ακόμη και την ΕΕ. Ο μόνος παράγοντας που δεν είναι διατεθειμένοι να αγνοήσουν είναι οι ΗΠΑ, που κυβερνώνται από τον πιο απρόβλεπτο, συναλλακτικό και άπληστο πρόεδρο στην ιστορία αυτής της μεγάλης χώρας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σήμερα σε μια επισφαλή κατάσταση. Οι υπερασπιστές του κυριαρχισμού κατάφεραν να εξουδετερώσουν, αν όχι να ακυρώσουν, τα εμβληματικά της έργα, όπως η πράσινη ατζέντα ή το σύμφωνο για τη μετανάστευση.

Η ΕΕ μιλάει πολύ για τον νέο της ρόλο στον τομέα της ασφάλειας, αλλά στην πράξη έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος. Τα κράτη μέλη απλώς δεσμεύτηκαν να δαπανήσουν περισσότερα χρήματα για την αγορά αμερικανικών όπλων, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο με την συγκατάθεση των ΗΠΑ, όπως διαπίστωσε πρόσφατα η Ουκρανία.

Η ανάγκη μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδιακής υπερδύναμης

Ακόμη και η «συμμαχία των προθύμων» που είναι αποφασισμένη να αντιμετωπίσει την επιθετική Ρωσία, βασανίζεται από αμοιβαία καχυποψία, έλλειψη πόρων και εξάρτηση από τον «Θείο Σαμ». Οι αισιόδοξοι θα έλεγαν ότι αυτή η πολιτική ακροβατισμού δεν οδηγεί σε πόλεμο μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, όπως συνέβη ιστορικά, αλλά δεδομένης της δεινής κατάστασης της Ένωσης επί του παρόντος, είναι μόνο θέμα χρόνου πριν το φάντασμα του Χομπς (σ.σ. από τον Άγγλο φιλόσοφο Τόμας Χομπς, που καθιέρωσε την ιδέα μιας υλιστικής άποψης για τον ανθρώπινο νου και την κοινωνία) εισέλθει στις πύλες της ΕΕ λόγω εσωτερικών συγκρούσεων και εξωτερικών παρεμβάσεων.

Τι μπορεί να γίνει για να εξασφαλιστεί το μέλλον της Ευρώπης και το μέλλον των φοβισμένων, αποπροσανατολισμένων και ολοένα και πιο φτωχών πολιτών της; Η απάντηση που δίνεται συνήθως είναι γνωστή: πρέπει επιτέλους να δημιουργήσουμε μια ευρωπαϊκή ομοσπονδιακή υπερδύναμη.

Όπως δήλωσαν πρόσφατα οι Ζοζέπ Μπορέλ, Γκι Φερχόφστατ και Ντομένεκ Ρουίς Ντεβέσα: «Πρέπει να γίνουμε μια πραγματική ομοσπονδιακή ένωση, απελευθερωμένη επιτέλους από τους περιορισμούς της ομοφωνίας και προικισμένη με αρμοδιότητες στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας». Ωστόσο, αυτό είναι πιο εύκολο να το πεις παρά να το κάνεις, σε μια περίοδο όπου η υπόσχεση για την αποκατάσταση ενός υπερήφανου και κυρίαρχου έθνους-κράτους φαίνεται να είναι η συνταγή για τη νίκη στις εθνικές εκλογές.

Πέρα από το μονοπώλιο του έθνους-κράτους

Η ομοσπονδία αντιμετωπίζει επίσης αντίσταση από τους φιλελεύθερους ηγέτες των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, οι οποίοι θεωρούν τα κράτη τους ως τους ισχυρότερους και πιο νόμιμους παράγοντες. Αλλά μπορούν τα έθνη-κράτη να εξακολουθήσουν να ασκούν τις παραδοσιακές κρατικές λειτουργίες σε τομείς όπως η κοινωνική, η νομισματική και η αμυντική πολιτική; Είναι η δημοκρατία στα έθνη-κράτη αρκετά ισχυρή ώστε να προσφέρει σταθερή νομιμότητα;

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η δημοκρατική νομιμότητα των κρατών μας βρίσκεται στο χαμηλότερο ιστορικό σημείο. Για παράδειγμα, μια πρόσφατη δημοσκόπηση που διεξήχθη από το Sciences Po έδειξε ότι μόνο το 26% των Γάλλων δηλώνουν ότι εμπιστεύονται την πολιτική, ενώ το 71% πιστεύουν ότι η δημοκρατία δεν λειτουργεί καλά στη Γαλλία.

Μια άλλη έρευνα αποκάλυψε ότι περισσότεροι από τους μισούς Ευρωπαίους θέλουν να αντικαταστήσουν τους βουλευτές με τεχνητή νοημοσύνη. Η ικανότητα των κρατών να χειρίζονται αποτελεσματικά τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα βρίσκεται επίσης στο χαμηλότερο ιστορικό σημείο, με μικρές μόνο διαφορές μεταξύ των χωρών.

Τα ευρωπαϊκά κράτη δεν είναι τόσο ικανά και δημοκρατικά όσο ισχυρίζονται

Όπως δείχνουν πολλά στοιχεία και έχει αναδείξει με σχετικά άρθρα το Social Europe, οι δημόσιες υπηρεσίες σε πολλές χώρες βρίσκονται στο χείλος της κατάρρευσης. Τα κράτη υπερηφανεύονται για την υπεράσπιση των συνόρων τους έναντι των μεταναστών, αλλά αυτό δεν επιβεβαιώνεται από τα διαθέσιμα στοιχεία. Και είναι πλέον σαφές ότι κανένα από τα ευρωπαϊκά κράτη δεν είναι σε θέση να παρέχει αποτελεσματική άμυνα έναντι της Ρωσίας ή να ασκήσει σημαντική επίδραση στις φλεγόμενες συγκρούσεις στο νότιο τμήμα της Ευρώπης, στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.

Αυτό δεν σημαίνει ότι τα κράτη είναι εντελώς άχρηστα, πόσο μάλλον ότι εξαφανίζονται. Σημαίνει απλώς ότι τα ευρωπαϊκά κράτη δεν είναι τόσο ικανά και δημοκρατικά όσο ισχυρίζονται. Όχι μόνο η ΕΕ, αλλά και οι πόλεις, οι περιφέρειες και πολλές ΜΚΟ της Ευρώπης έχουν συχνά καλύτερα αποτελέσματα στην παροχή δημόσιων αγαθών από τα κράτη, ακόμη και σε ευαίσθητους τομείς όπως η μετανάστευση, η ασφάλεια και η διπλωματία. Και αυτοί οι μη κρατικοί φορείς απολαμβάνουν υψηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών.

Το Ευρωβαρόμετρο της Άνοιξης του 2025 έδειξε ότι το 52% των Ευρωπαίων εμπιστεύεται την ΕΕ, ενώ μόνο το 36% εμπιστεύεται την εθνική του κυβέρνηση και το 37% εμπιστεύεται το εθνικό του κοινοβούλιο. Τα στοιχεία του Ευρωβαρομέτρου ένα χρόνο νωρίτερα αποκάλυψαν ότι περίπου το 60% των Ευρωπαίων δήλωσαν ότι εμπιστεύονται τις περιφερειακές ή τοπικές δημόσιες αρχές τους.

Η Ευρώπη των δικτύων

Τι δικαιολογεί λοιπόν το σχεδόν μονοπώλιο των κρατών στις αποφάσεις και τους πόρους; Η ΕΕ εξυπηρετεί κυρίως τα κράτη, αντιμετωπίζοντας τις ΜΚΟ, τις περιφέρειες και τις πόλεις ως πελάτες και όχι ως απαραίτητους εταίρους. Ορισμένες περιφέρειες προσποιούνται ότι σχηματίζουν το δικό τους κράτος, ενώ άλλες προσπαθούν κυρίως να αποκτήσουν περισσότερα χρήματα από την ΕΕ. Οι πόλεις, σε αντίθεση με τις περιφέρειες, δεν ενδιαφέρονται για παιχνίδια κυριαρχίας, αλλά τα προβλήματά τους είναι πρακτικά και όχι πολιτικά, τοπικά και όχι ευρωπαϊκά.

Η Επιτροπή των Περιφερειών και η Κοινωνική Πλατφόρμα είναι χαλαρές και ανίσχυρες οργανώσεις. Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών, η οποία επιτρέπει στους πολίτες της ΕΕ να προτείνουν νέα νομοθεσία, δεν έχει μέχρι στιγμής πρακτικό αντίκτυπο και τείνει να επικεντρώνεται σε περιορισμένα ζητήματα.

Έως ότου οι διακριτοί παράγοντες μιας πέμπτης εξουσίας της δημοκρατίας, που θα δώσει πραγματικό νόημα στον όρο «ευρωπαϊκή πολυεπίπεδη διακυβέρνηση», ενώσουν τις δυνάμεις τους για να απαιτήσουν μια σημαντική αναδιοργάνωση του χώρου λήψης αποφάσεων στην Ευρώπη, τα έθνη-κράτη θα αρνούνται να μοιραστούν μαζί τους οποιαδήποτε σημαντική εξουσία και πόρους.

Η εξουσία σπάνια μοιράζεται εθελοντικά· η εξουσία κατακτάται. Επομένως, η σύσταση είναι απλή και σαφής: όσοι συμβάλλουν αποτελεσματικά στα δημόσια αγαθά πρέπει να ενωθούν και να υψώσουν τη φωνή τους.

Η Ευρώπη χρειάζεται μια σημαντική αλλαγή – και αυτή η αλλαγή προωθείται τώρα από τους υπερασπιστές του κυριαρχισμού. Αν οι δήμαρχοι, οι μη κυβερνητικοί ακτιβιστές και οι ευρωπαϊστές πιστεύουν σε μια διαφορετική ήπειρο, θα πρέπει να ενωθούν και να προωθήσουν το δικό τους όραμα – ας το ονομάσουμε: Ευρώπη των δικτύων.

Ειδήσεις Σήμερα: