Γαλλική Επανάσταση: Μαινάδες και ηρωίδες

Η φαντασία διαφόρων καλλιτεχνών τας έχει απαθανατίση ως ένα είδος μαινάδων μεθυσμένων από το αίμα και την αρπαγήν. Αλλ’ αι γυναίκες της μεγάλης γαλλικής επαναστάσεως που διεκήρυξε τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτου, αν παράτησαν παιδιά και νοικοκυριό, αν βγήκαν στους δρόμους, δεν το έκαμαν από ένστικτα αιμοβόρα, δεν το έκαμαν γιατί εστερούντο καρδιάς, αλλ’ αντιθέτως γιατί είχαν μια καρδιά ευαίσθητη και ανοικτή στον ξένον πόνον, όπως είνε η καρδιά της γυναικός.

Κανένας δεν εσπούδασε με τόσην ευσυνειδησίαν τας γυναίκας της γαλλικής επαναστάσεως όσον ο Μισελέ (σ.σ. Jules Michelet, 1798-1874), ο ιστορικός και ποιητής της. Και τίποτε δεν συνοψίζει καλλίτερα την ψυχολογίαν των γυναικών εκείνων από τας αθανάτους σελίδας του έργου του Μισελέ. «Γυναίκες», γράφει εις μίαν ωρισμένην περίοδον του έργου του ο μεγάλος ιστορικός, «όταν τύχη να ρίψετε το βλέμμα εις την μελέτην αυτήν των γυναικών της γαλλικής επαναστάσεως, μη αφήσετε να παρασυρθήτε από μεμονωμένα επεισόδια, από ανέκδοτα που μπορεί να κάμουν εντύπωσιν εις την φαντασίαν σας. Αν σκεφθήτε βαθύτερα, δεν θα διαφύγη την προσοχήν σας ότι τα ίδια αισθήματα που σας ώθησαν εις τον πρόλογον αυτού του βιβλίου, εις τα πρώτα έτη της επαναστάσεως, να βγήτε εις τους δρόμους και ν’ αγωνισθήτε κατά της τυραννίας, τα αιώνια αισθήματα της γυναικείας καρδιάς, η αγάπη, η τρυφερότης, ο οίκτος, τα ίδια αισθήματα σάς ώθησαν εις το τέλος αυτού του βιβλίου εις τους κόλπους της αντιδράσεως».

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 8.10.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η πρώτη γυναίκα που συναντώμεν εις την μελέτην των γυναικών της γαλλικής επαναστάσεως είνε μία γυναίκα που θέλει να βοηθήση ένα δυστυχή, που θέλει και επιδιώκει να θυσιασθή για να σώση έναν άλλον, τελείως ξένον προς αυτήν και άγνωστον. Το μεγάλο μυστικόν της γυναικείας καρδιάς είνε το αίσθημα της μητρικής στοργής. Αυτό αναδεικνύει την γυναίκα εις ηρωίδα. Εις τας παραμονάς της γαλλικής επαναστάσεως η πολίτις Λεγκρό ήταν μια ράφτρα που ζούσε με την βελόνα της. Ο άνδρας της ήταν ένας φτωχός δάσκαλος που έδιδε μαθήματα κατ’ οίκον. Και τι μπορεί να βγάζη ένας φτωχός δάσκαλος όταν μάλιστα οι καιροί είνε δύσκολοι; Το νοικοκυριό των Λεγκρό εστηρίζετο κυρίως στη βελόνα της κυρίας Λεγκρό, όχι στην πτωχή αλφαβήτα του κυρίου Λεγκρό.

Έξαφνα όμως η κυρία Λεγκρό παύει να ράβη. Περπατώντας στον δρόμο μια ημέρα εύρε τυχαίως μια έκκλησιν διά της οποίας ένας δυστυχισμένος πολίτης, που είχε κλεισθή πολλά χρόνια για τα φρονήματά του εις την Βαστίλλην, παρακαλούσε τους φιλανθρώπους να τον βοηθήσουν και να τον σώσουν. Το όνομά του ήταν Λατύντ. Η φτωχειά ράφτρα διάβασε την έκκλησιν, ανατρίχιασε, πόνεσε, αλλά δεν έκλαψε. Ήταν από τις γυναίκες που δεν αρέσκονται στα δάκρυα, που αντιδρούν, που ρίπτονται εις την δράσιν. Ο πόνος της για τον δυστυχισμένο που έρριπτε την κραυγήν της απογνώσεώς του προς τους διαβάτας έξω εις τον δρόμον, όπως ο ναυαγός στη θάλασσα έστω και αν δεν βλέπη μπροστά του ελπίδα, ο πόνος της έγινε μίσος, το μίσος δυναμίτις που είχεν εύρη κι’ όλας τον στόχον της: την Βαστίλλην. Ο πόνος ενός δυστυχούς, η αδικία, ώθησαν μια φτωχειά και άσημον γυναίκα εις την επανάστασιν, την έκαμαν να επιθυμήση την ανατίναξιν της Βαστίλλης, την ανέδειξαν εις ηρωίδα.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 8.10.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τρία ολόκληρα χρόνια η πολίτις Λεγκρό ηγωνίσθη, ανέβηκε σκάλες υπουργείων, χτύπησε τις πόρτες ισχυρών δουκών, ταπεινώθηκε εμπρός εις μαιτρέσσες ισχυρών πολιτικών, τας οποίας ήθελε να συγκινήση υπέρ του αγνώστου, υβρίσθη και κατεστράφη —έχασε τους γονείς της, έκλεισε το κατάστημά της—, αλλά το τέταρτον έτος οι αγώνες της εδικαιώθησαν και η μεγάλη ψυχή της αισθάνθηκε την μεγαλείτερη ευτυχία εις τον κόσμον τούτον όταν αι σιδηραί πύλαι της Βαστίλλης ήνοιξαν και ο φτωχός αιχμάλωτος απεδόθη ελεύθερος εις την κοινωνίαν και το φως. Η ακαδημία τής απέδωσε το βραβείον της αρετής.

Η γαλλική επανάστασις ανέδειξεν ίσως γυναίκας περισσότερον ενδιαφερούσας, αλλά καμμιά δεν έφθασεν εις το ύψος της αρετής και της αυτοθυσίας της φτωχής ράφτρας Λεγκρό, που έσωσεν ένα δυστυχισμένον αιχμάλωτον της Βαστίλλης.

Αν θελήσωμεν να κυττάξωμεν από την βάσιν της πυραμίδος, όπου στέκεται ο λαός, εις την κορυφήν της ανωτέρας τάξεως, εκείνης ακριβώς που ανετράπη από την επανάστασιν, θα ιδούμε μια άλλη γυναίκα, την κυρίαν ντε Στελ (σ.σ. Ζερμαίν ντε Σταλ, ευρέως γνωστή ως Μαντάμ ντε Σταλ). Κόρη του περιφήμου υπουργού των Οικονομικών, του Νέκκερ (σ.σ. Ζακ Νεκέρ), του τραπεζίτου ο οποίος συνετέλεσε χωρίς να το θέλη εις την έκρηξιν της επαναστάσεως, η κυρία ντε Στελ ήταν η ευνοουμένη των σαλονιών, μια γυναίκα ευρωπαϊκής φήμης, ιδίως όταν αργότερα αντετάχθη προς τον Μεγάλον Ναπολέοντα. Αλλ’ αν είχε ταλέντο, μεγάλο ταλέντο, πηγή του οποίου ήταν μια ευγενική καρδιά, η κυρία ντε Στελ δεν είχε κατορθώση, λόγω της ανατροφής της και του περιβάλλοντος μέσα εις το οποίον εκινείτο, να κατανικήση τας προλήψεις της τάξεώς της, να χειραφετηθή από μια κάποια επιτήδευσιν, που κατεδίωκε ως μία σκιά την παλαιάν αριστοκράτιδα έως το τέλος της ζωής της. Δεν κατώρθωσε ν’ αναδείξη μίαν αυθόρμητον επανάστασιν και διαμαρτυρίαν της ψυχής, όπως ή άσημος ράφτρα Λεγκρό. Η κυρία ντε Στελ υπήρξε μία επιφανής, αλλ’ όχι μία μεγάλη γυναίκα.

Η Μαντάμ ντε Σταλ

Πόσον αντίθετος προς αυτήν είνε η μαντάμ Ρολλάν! Αυτή είνε ο τύπος της γυναικός που δεν συνθηκολογεί προκειμένου να εκτελέση το καθήκον της. Εις τον δημόσιον βίον της έδειξε την ιδίαν ασυνθηκολόγητον αρετήν που είχε δείξη εις τον ιδιωτικόν βίον της, έως την στιγμήν που παρεσύρθη από την επαναστατικήν κίνησιν. Την στιγμήν που άφησε την ησυχίαν του ιδιωτικού βίου ήταν 36 ετών. Ο σύζυγός της ήταν εξήντα. Η διαφορά της ηλικίας δεν έδιδεν εις την συνείδησίν της ελευθερίαν και ελαστικότητα. Ήταν αφωσιωμένη ψυχή και σώματι εις τον σύζυγόν της, τον εβοηθούσεν εις τας λεξικογραφικάς και συγγραφικάς εργασίας του, όπως τον εβοήθησεν αργότερα να γίνη υπουργός. Ήταν κυρία των αισθήσεών της. Ήταν η γυναίκα που ολιγώτερον από κάθε άλλην είχε γνωρίση την ηδονήν.

Η Μαντάμ Ρολάν

Αλλά τέτοιες γυναίκες ψυχρές εις τας αισθήσεις και το σώμα κρύβουν πολλάκις μια θερμή ψυχή, έτοιμη να εκραγή ως φλογερόν ηφαίστειον. Η κυρία Ρολλάν είχε μια τέτοια ψυχή. Εις την επανάστασιν έφερε τον ενθουσιασμόν και την αρετήν της. Όπως το συζυγικόν καθήκον της, έτσι και αι ιδέαι της δεν ήξευραν τι θα πη συνθηκολόγησις. Ήταν μια από τους ιδεολόγους των επαναστάσεων που γρήγορα απογοητεύονται, γιατί δεν θέλουν να συνθηκολογήσουν με την πραγματικότητα. Έτσι δεν είνε παράδοξον ότι η κυρία Ρολλάν κατέληξεν εις την φυλακήν, θύμα της επαναστάσεως εις την οποίαν είχε δώση όλον τον ενθουσιασμόν της δυνατής ψυχής της. Αποθνήσκουσα είπε το περίφημον εκείνο: «Ω ελευθερία, πόσα εγκλήματα διαπράττονται εν ονόματί σου!»

Εις την φυλακήν ανέδειξαν την δύναμιν της ψυχής των πολλαί γυναίκες της γαλλικής επαναστάσεως, και από τας διωκομένας αριστοκράτιδας ακόμη. Το μόνον που έχει διασωθή από την ζωήν και το πέρασμα της πριγκηπίσσης Σουαζέλ – Σταινβίλλ – Ζοζέφ – Γκριμαλντί – Μονακό (σ.σ. Françoise-Thérèse de Choiseul-Stainville, princesse de Monaco) από τον κόσμον τούτον είνε μια σύντομος επιστολή, ένα βιαστικόν μπιλλιετάκι που έγραψε προς τον δημόσιον κατήγορον Φουκιέ-Τενβίλ (σ.σ. Antoine Quentin Fouquier de Tinville), ζητούσα, προκαλούσα τον θάνατόν της. Είχε καταδικασθή μαζί με 51 άλλους αριστοκράτας από το επαναστατικόν δικαστήριον. Την στιγμήν που επρόκειτο να οδηγηθή εις την αγχόνην εδήλωσεν ότι ήταν έγγυος. Ήταν ο μόνος λόγος που μπορούσε ν’ αναβάλη την εκτέλεσιν μιας γυναικός καταδικασμένης από το επαναστατικόν δικαστήριον. Η πριγκήπισσα Γκριμαλντί – Μονακό έμεινε μόνη από τους 51 συγκαταδίκους της εις το κελλί της ειρκτής της.

Την ίδια κι’ όλας ημέρα έγραψε στον δημόσιον κατήγορον το βιαστικό μπιλλιετάκι της. Του έλεγεν ότι ήταν ψέμμα πως ήταν έγγυος, ότι αν είχε μολύνη το στόμα της με ένα ψέμμα, το έκαμε μόνον και μόνον γιατί ήθελε να ζήση άλλη μια ημέρα για να προφθάση να κόψη μόνη της τα μαλλιά της και να τα αφήση ως άχραντον ανάμνησιν εις τα παιδιά της, εις τα οποία η επανάστασις δεν της επέτρεπε ν’ αφήση τίποτε άλλο. Και την τελευταίαν ανάμνησιν που θ’ άφηνε εις τα παιδιά της ήθελε να τους την αφήση άχραντον, χωρίς να περάση απ’ επάνω της το χέρι του δημίου. Η γυναίκα που έγραφε αυτά, κάτω από την υπογραφήν της, εσημειώνετο ως «μία ξένη πριγκήπισσα, θανατωθείσα από την αδικίαν της γαλλικής επαναστάσεως». Την στιγμήν που έγραφεν αυτά ήταν είκοσι πέντε ετών. Αλλ’ εβάδισε με θάρρος προς τον θάνατον. Μίαν ημέραν μετά την αποστολήν του ευθαρσούς της σημειώματος εκαρατομείτο. Περιφρονούσε πολύ τους δικαστάς της, ώστε να θελήση να σωθή από αυτούς μεταχειριζομένη ένα ευτελές ψεύδος. Γιατί τότε κατά τι θα διέφερεν από τους δικαστάς της που περιφρονούσε;

Και όμως είκοσι τέσσαρας ώρας ακόμη αν επέμενεν εις το ψεύδος της η ασυνθηκολόγητος εκείνη γυναίκα, ίσως θ’ απεδίδετο ελευθέρα εις τα παιδιά της. Είκοσι τέσσαρας ώρας μετά την καρατόμησίν της ο Ροβεσπιέρος ωδηγείτο εις την λαιμητόμον και η τρομοκρατία έπαυεν…

*Κείμενο που έφερε τον τίτλο «Γυναίκες της Γαλλικής Επαναστάσεως» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» την Τετάρτη 8 Οκτωβρίου 1930.

Η πτώση της Βαστίλης —τόπου φυλάκισης και βασανιστηρίων, μισητού συμβόλου της λουδοβίκειας απολυταρχίας— στις 14 Ιουλίου 1789 αποτέλεσε κατ’ ουσίαν τον ιδρυτικό μύθο της Γαλλικής Επανάστασης.

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η ανωτέρω μνημονευθείσα πριγκίπισσα του Μονακό.