Πώς ο Τσίπρας μεταλλάχθηκε από αριστερός επαναστάτης και ταυτίστηκε με το νεοφιλελευθερισμό

Κάποια χρόνια πριν η θερμή υποδοχή που θα είχε ο Αλέξης Τσίπρας στο συνέδριο του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος θα θεωρείτο εξαιρετικά απίθανη.

Βαθιά συστημικό εδώ και δεκαετίες (ξεκινώντας από την αποκήρυξη του μαρξισμού το 1959 έως τη σημερινή συγκυβέρνηση με την CDU), το αρχαιότερο εργατικό κόμμα στην Ευρώπη δύσκολα θα μπορούσε να δει θετικά τον ηγέτη ενός κόμματος που υποτίθεται ότι διεκδικούσε –έστω και ασαφώς– τον κοινωνικό μετασχηματισμό και τον σοσιαλισμό.

Μάλιστα, η διαμόρφωση του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ στηρίχτηκε και πάνω σε αλλεπάλληλες τομές του Συνασπισμού με όσους υποστήριξαν κατά καιρούς στο εσωτερικό του τη συμπόρευση με τη σοσιαλδημοκρατία, από τη ρήξη με όσους υποστήριζαν τη συμπόρευση με τον Κώστα Σημίτη μέχρι την αποχώρηση της Δημοκρατικής Αριστεράς.

Όμως, σήμερα είναι ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ που όχι μόνο μιλάει με την «κεντροαριστερά» αλλά και ουσιαστικά προσβλέπει σε μια κοινή «προοδευτική» παράταξη μαζί της.

Στο συνέδριο του SPD o Τσίπρας μαζί με τον πορτογάλο πρωθυπουργό Αντόνιο Κόστα Κόστα (κυβέρνηση σοσιαλιστών με ανοχή του κομμουνιστικού κόμματος και της ριζοσπαστικής αριστεράς), ήταν τα τιμώμενα πρόσωπα που προβλήθηκαν ως η ελπίδα για μια επανεκκίνηση του ιστορικού αυτού ρεύματος.

Κρίση της σοσιαλδημοκρατίας

Στη βάση όλων αυτών βρίσκεται η βαθιά κρίση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, τμήμα μιας συνολικότερης κρίσης των συστημικών κόμματων εξουσίας.

Η πλήρης αποδοχή της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, που ειδικά στη Γερμανία είχε συχνά και πρωτοπόρο ρόλο της σοσιαλδημοκρατίας, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την ατζέντα 2010 που είχε προωθήσει ο σοσιαλδημοκράτης Γκέρχαρντ Σρέντερ, η συχνή συμμετοχή σε κυβερνήσεις με κεντροδεξιά κόμματα, η σύγκρουση με τα κοινωνικά κινήματα όπως στην περίπτωση Ολάντ, ο ενστερνισμός των πολιτικών λιτότητας (σοσιαλδημοκράτης ήταν π.χ. ο Ντάισελμπλουμ), όλα αυτά οδήγησαν σε μια βαθιά κρίση στρατηγική, ιδίως από τη στιγμή που αποδιαρθρώνονται και οι κοινές ταυτότητες (ιδίως αυτές που αφορούν την οργανωμένη σε συνδικάτα εργατική τάξη) που αποτελούσαν την βάση της σοσιαλδημοκρατίας.

Η κατάρρευση του Ολάντ, η εκλογική κατρακύλα του SPD, η αποδιάρθρωση της Ιταλικής Κεντροαριστεράς και φυσικά η διάλυση του ΠΑΣΟΚ μετά το 2011 συμπύκνωσαν αυτή την κρίση.

Συμβολική στιγμή της υποχώρησης της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών του 2014, όπου και δεν μπόρεσε να διεκδικήσει την παραδοσιακή «μοιρασιά» των κορυφαίων θέσεων στα ευρωπαϊκά όργανα.

Μπροστά στις ευρωεκλογές του 2019 τα πράγματα δεν δείχνουν καλύτερα, καθώς η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία αδυνατεί να έχει μια πολιτική πρόταση διαφορετική από αυτή της κεντροδεξιάς και κατά συνέπεια αδυνατεί να αποτελέσει το αντίπαλο δέος στην άνοδο της ακροδεξιάς.

Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια πλήθυναν τα διαβήματα για να μετακινηθεί η σοσαλδημοκρατία σοβαρά από το σημερινό σημείο ισορροπίας της, είτε σε μια ανοιχτή ακόμη πιο δεξιά στροφή προς το κέντρο όπως αυτή που προτείνει ο Μακρόν, που με τη σειρά του αντιμετωπίζει βαθιά κρίση νομιμοποίησης, είτε σε μια αριστερή στροφή όπως αυτή που κάνει ο Κόρμπιν στο βρετανικό Εργατικό Κόμμα (που παρότι είναι ο πιο δημοφιλής ηγέτης του τα τελευταία χρόνια εξακολουθεί να συναντά μεγάλη εσωκομματική αντίδραση).

Ο ΣΥΡΙΖΑ ως νεοσοσιαλδημοκρατικό κόμμα

Η αποδιάρθρωση του ΠΑΣΟΚ έφερε στο ευρωπαϊκό λεξιλόγιο μια νέα λέξη, αυτήν της πασοκοποίησης, ως περιγραφή του πώς η δεξιά και συστημική στροφή της σοσιαλδημοκρατίας οδηγεί σε εκλογική κατάρρευση και οργανωτική αποδιάρθρωση.

Ωστόσο, την ίδια στιγμή, ο ίδιος όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει και τη μετάλλαξη του ίδιου του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό δεν αφορά μόνο την αναγκαστική συμμόρφωση με τα μνημόνια αλλά και τις μετατοπίσεις της πολιτικής και ιδεολογικής τοποθέτησής του.

Πλέον ο ΣΥΡΙΖΑ δεν τοποθετεί τη στρατηγική του σε έναν μετακαπιταλιστικό ορίζοντα. Αποδέχεται την δημοσιονομική πειθαρχία ως αναγκαία αρετή διακυβέρνησης. Προσβλέπει στην επιχειρηματικότητα ως κινητήρια δύναμη της οικονομίας (ακόμη και η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία παρουσιάζεται ως εναλλακτική μορφή επιχειρηματικότητας και όχι ως αντικαπιταλιστικό πείραμα). Αντιμετωπίζει το κράτος ως στρατηγείο περισσότερο παρά ως κινητήρια δύναμη μετασχηματισμού και πλέον έχει ανοιχτά ατλαντική και φιλοαμερικανική στάση (ας μην ξεχνάμε ότι η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία ολοκλήρωσε την ιστορική της διαμόρφωση και με τη λήψη θέσης στον Ψυχρό Πόλεμο).

Αυτή η μετατόπιση από το στόχο της «ανατροπής» στο στόχο της επιδίωξης μιας δικαιότερης εκδοχής του «υπαρκτού νεοφιλελευθερισμού», διαμορφώνει αντικειμενικά το έδαφος και για τον διάλογο με τη σοσιαλδημοκρατία.

Μάλιστα, σε αντίθεση με άλλες επιλογές της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ, η συγκεκριμένη φαίνεται να ενώνει τον ΣΥΡΙΖΑ, αφού για την ανάγκη διαλόγου με μια σοσιαλδημοκρατία που θα εγκατάλειπε την ατελέσφορη συμπόρευση με την κεντροδεξιά, έχουν μιλήσει κατ’ επανάληψη και στελέχη που διαφοροποιούνται από τη γραμμή της ηγεσίας όπως π.χ. ο Νίκος Φίλης.

Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι αυτές οι μετατοπίσεις δεν έγιναν ούτε με συγκροτημένο ούτε με στοχασμένο τρόπο αλλά «δια της διολισθήσεως» και μέσα και από τη μνημονιακή στροφή.

Για την ακρίβεια, ο ΣΥΡΙΖΑ αφού εφάρμοσε τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό των μνημονίων, τώρα έρχεται και προτείνει ως απάντηση και θετική διέξοδο τη σοσιαλδημοκρατική πρόταση ήπιας αναδιανομής και ανάπτυξης που κάποτε απέρριπτε ως σοσιαλφιλεύθερη.

Με αυτό τον τρόπο, όμως, ο ΣΥΡΙΖΑ εγκαταλείπει ουσιαστικά και τα όρια της ευρωπαϊκής «πολιτικής οικογένειας» στην οποία υποτίθεται ότι ανήκε, δηλαδή της Ευρωπαϊκής Αριστεράς όπως αυτή είχε διαμορφωθεί μέσα από την τομή με όσα ρεύματα όπως το Δημοκρατικό Κόμμα στην Ιταλία που είχε κάνει χρόνια τώρα ανοιχτά κεντροαριστερή στροφή.

Για την ακρίβεια, εάν κανείς δει κινήσεις όπως η «Προοδευτική Συμμαχία» στην οποία πρωταγωνιστεί ο αντιπρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Δημήτρης Παπαδημούλης, θα διαπιστώσει ότι πλέον προτείνεται ανοιχτά η υπέρβαση του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς προς έναν προοδευτικό πόλο, απαλλαγμένο από τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία που περιλαμβάνει η μετακομμουνιστική ταυτότητα αυτού του χώρου.

Τα αδιέξοδα δεν λύνονται τόσο εύκολα

Με αυτή την έννοια η σύμπτωση ανάμεσα στην παρουσία Τσίπρα στο συνέδριο του SPD και της διοργάνωσης του Φόρουμ των προοδευτικών, αριστερών και οικολογικών δυνάμεων στο Μπιλμπάο, σηματοδοτεί μια διεργασία ο ορίζοντας της οποίας δεν είναι μόνο οι ευρωεκλογές.

Γύρω από άξονες όπως ο ευρωπαϊσμός, η αναδιανομή, η οικολογική προστασία και η έμφαση στα δικαιώματα, τόσο η σοσιαλδημοκρατία, όσο και ένα τμήμα της ευρωπαϊκής αριστεράς θέλουν να διεκδικήσουν να (αυτό)παρουσιαστούν ως μια νέα πολιτική πρόταση απέναντι τόσο στην κεντροδεξιά όσο και την ανερχόμενη ακροδεξιά,

Μόνο που ανεξαρτήτως ρητορικής πρόκειται για την απόπειρα συνάντησης δύο μοντέλων σε κρίση.

Η μεν σοσιαλδημοκρατία πέραν γενικών διατυπώσεων και κάποιων γενικών αιτημάτων (από αυτά που εύκολα διατυπώνονται προεκλογικά αλλά εξίσου εύκολα «ξεχνιούνται» μέσα στις απαιτήσεις της διαχείρισης), δεν έχει να προτείνει κάτι διαφορετικό.

Η δε «ρεαλιστική» αριστερά που υποτίθεται ότι εκπροσωπεί ο Τσίπρας έχει να προτείνει αφενός τα μνημόνια αφετέρου γενικόλογα συνθήματα για την ανάπτυξης, τη δίκαιη κατανομή, τη φορολόγηση των χρηματιστηριακών συναλλαγών, τις δημόσιες επενδύσεις.

Ακόμη και το πορτογαλικό πείραμα, που τόσο συγκινεί τους υποστηρικτές αυτής της σύγκλισης, σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται πάνω σε ένα «μνημονιακό κεκτημένο» προηγούμενων ετών, όπως και σε μια μακρά ιστορία πολιτικών λιτότητας, που επιτρέπουν σήμερα μέτρα ήπιας αναδιανομής και κοινωνικής προστασίας.

Κυρίως, κανένα από τα δύο ρεύματα δεν μπορεί να εξηγήσει πώς ακόμη και αυτά τα ήπια μέτρα δικαιοσύνης δεν θα ξεχαστούν την πρώτη φορά που οι «αγορές» θα τρίξουν τα δόντια τους ή πώς θα ανατρέψουν τους παγιωμένους (με συμβολή και της σοσιαλδημοκρατίας) και θεσμοποιημένους συσχετισμούς στα όργανα και τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.