Η φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη, που βοήθησε να σταθεροποιηθεί ο κόσμος μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκεται υπό πίεση. Μα ρεβανσιστική Ρωσία, χάος στη Μέση Ανατολή και σιγοβράζουσες εντάσεις στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας αποτελούν συμπτώματα ενός συστήματος που αρχίζει να ξεφτίζει.
Δύο είναι οι παράγοντες –κλειδιά που διάβρωσαν την φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη: η αποχώρηση των ΗΠΑ από την παγκόσμια ηγεσία και η παρατεταμένη κρίση στην Ευρώπη.
Πρόσφατα, υπήρξαν ενδείξεις ότι οι ΗΠΑ επανακάμπτουν. Το 2015, η κυβέρνηση Ομπάμα συνέβαλε στο να επιτευχθούν συμφωνίες για το κλίμα στη σύνοδο στο Παρίσι και για τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Και την περασμένη εβδομάδα, ο αμερικανός υπουργός Άμυνας Άστον Κάρτερ έδωσε στη δημοσιότητα τον προτεινόμενο στρατιωτικό προϋπολογισμό για το 2017 που δείχνει σχέδια για δυναμική στάση παγκοσμίως.
Κεντρικό στοιχείο του είναι ο τετραπλασιασμός της αμερικανικής δαπάνης στην Ευρώπη για «να υποστηριχθούν οι σύμμαχοί μας στο ΝΑΤΟ απέναντι στην επιθετικότητα της Ρωσίας». Πολλοί Ευρωπαίοι θα ανακουφιστούν από το γεγονός ότι η Ευρώπη ξαναγίνεται στρατηγικός στόχος για τις ΗΠΑ. Αλλά το βαθύτερο μήνυμα είναι πολύ λιγότερο ενθαρρυντικό. Οι ΗΠΑ ενεργούν επειδή δεν μπορούν να το κάνουν οι ευρωπαίοι εταίροι τους.
Το 2011, μετά τη ΝΑΤΟϊκή επιχείρηση στη Λιβύη, η οποία αποκάλυψε πλήρως τα όρια της στρατιωτικής ικανότητας της Ευρώπης, ο τότε αμερικανός υπουργός Άμυνας Ρόμπερτ Γκέιτς επισκέφθηκε τις Βρυξέλλες. Το μήνυμά του ήταν σαφές: «Αν οι παρούσες τάσεις παρακμής της ευρωπαϊκής αμυντικής ικανότητας δεν σταματήσουν και αναστραφούν, οι μελλοντικοί πολιτικοί ηγέτες των ΗΠΑ _ εκείνοι για τους οποίους ο ψυχρός πόλεμος δεν είναι η καθοριστική εμπειρία που υπήρξε για μένα _ ενδεχομένως να μην θεωρούν ότι αξίζει τον κόπο να ξαναρχίσουν να επενδύουν οι ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ».
Έκτοτε, η Ρωσία έχει προσαρτήσει την Κριμαία και έχει αποσταθεροποιήσει την ανατολική Ουκρανία. Η αστάθεια στη Μέση Ανατολή έχει πυροδοτήσει μια προσφυγική κρίση μεγάλης κλίμακας. Η τρομοκρατία αποτελεί πάλι σημαντική απειλή. Και παρά την ρητορική για εξορθολογισμό και ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της Ευρώπης, ελάχιστα έχουν επιτευχθεί.
Η αλλαγή πλεύσης των ΗΠΑ δεν είναι αποτέλεσμα του ότι η Ευρώπη ανάκαμψε. Αντικατοπτρίζει την παραδοχή ότι η απειλή που αποτελεί η Ρωσία δεν μπορεί να παραμείνει ανεξέλεγκτη. Πρόσφατη έκθεση της Rand Corporation δείχνει πόσο ευάλωτοι θα ήταν οι εταίροι του ΝΑΤΟ στη Βαλτική _ Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία _ σε μια επίθεση της Ρωσίας. Την ώρα που οι επίμονα χαμηλές τιμές του πετρελαίου ασκούν αυξανόμενη πίεση στο Κρεμλίνο, εντείνεται ο κίνδυνος ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν να ρίξει λάδι στη φωτιά του εθνικισμού επιτιθέμενος εκ νέου.
Εκ πρώτης όψεως, η απόφαση των ΗΠΑ να αντιμετωπίσει τη Ρωσία θυμίζει παλαιότερες περιπτώσεις στις οποίες η Ευρώπη αποδείχθηκε ανίκανη να απαντήσει στις προκλήσεις της περιοχής της _ κυρίως στη Βοσνία στη δεκαετία του ’90. Αλλά η σημερινή κατάσταση είναι πιο επικίνδυνη. Θυμίζει τον ψυχρό πόλεμο, όταν η Ευρώπη ήταν αντικείμενο και όχι παίκτης της γεωπολιτικής. Η Ευρώπη κινδυνεύει να ξαναγίνει η σκακιέρα στην οποία θα παίζουν οι ΗΠΑ και το Κρεμλίνο.
Το 2001, οι ΗΠΑ εκπροσωπούσαν το ένα πέμπτο της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής. Σήμερα, εκπροσωπούν λιγότερο από το ένα έκτο του παγκόσμιου συνόλου. Όσο και να παραμένει σοβαρή και καινοτόμα η αμερικανική ηγεσία, οι ΗΠΑ από μόνες τους δεν μπορούν πλέον να εγγυώνται την φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη. Χρειάζονται συμμάχους στην προσπάθεια αυτή και η ΕΕ, που παραμένει η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου παρά τα χρόνια στασιμότητας, θα αποτελούσε τον τέλειο υποψήφιο _ αν μπορούσε να ανακάμψει.
Τον 20ό αιώνα, η Ευρώπη ήταν ο στενότερος σύμμαχος των ΗΠΑ. Σήμερα, η ΕΕ γλιστράει προς το περιθώριο όταν χρειάζεται η συνδρομή της. Αν οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν αλλάξουν πορεία, το επίπονο ξέφτισμα της παγκόσμιας φιλελεύθερης τάξης θα συνεχιστεί.
*Η Ανα Παλάθιο είναι πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας
Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ