Λίμνη Κορώνεια πεθαίνει στα ανίκανα χέρια της αδιάφορης πολιτείας

Λίμνη Κορώνεια: χρονικό ενός προαναγγελθέντος εγκλήματος…

Από την δεκαετία του 80 εμφανίστηκαν τα πρώτα σημάδια υποβάθμισης της λίμνης Κορώνειας. Λόγω της υπεράντλησης νερού για γεωργική κυρίως χρήση η επιφάνεια της λίμνης από 46 km² έφτασε 30 km² το 1995. Ταυτόχρονα η ανεξέλεγκτη ρύπανση από απόβλητα βιομηχανικών μονάδων, κυρίως βαφείων, αλλά και τα λύματα των γύρω αστικών κέντρων συμπλήρωναν την εικόνα της λίμνης που έπνεε τα λίσθια καθώς είχε πλέον PΗ αλκαλικής μπαταρίας. Η οικολογική καταστροφή ήταν αναπόφευκτη και δεν άργησε να συμβεί: πρώτα είχαμε τον θάνατο όλων των ψαριών της λίμνης και ακολούθησαν μαζικοί θάνατοι περίπου 3.000 πουλιών, από αδιευκρίνιστη ως σήμερα παθολογική αιτία.

Θα περίμενε κανείς ότι η πολιτεία θα έπαιρνε τότε όλα τα κατάλληλα μέτρα για την αποκατάσταση του υγροτόπου. Ανατέθηκαν μελέτες, ξοδεύτηκαν τεράστια ποσά και εκπονήθηκε και το πρώτο master plan για την σωτηρία της λίμνης που ως κύριο μέτρο πρότεινε την εξωπραγματική μεταφορά νερού από τον Αλιάκμονα, χωρίς να θίξει τις αιτίες της υποβάθμισης. Και η υποβάθμιση συνεχίστηκε μέχρι το καλοκαίρι του 2002 που η λίμνη πλέον σχεδόν αποξηράνθηκε. Τον επόμενο χειμώνα οι βροχοπτώσεις αποκατέστησαν ένα τμήμα της λίμνης, που σχεδόν σταθεροποιήθηκε στα 34 km², αλλά η κατάσταση ήταν πλέον δραματική. Τιμές pH από 8,5 έως 10, ένα παχύ στρώμα λάσπης στον πυθμένα της με μεγάλη περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα, μικρή περιεκτικότητα σε οξυγόνο, σημαντικές αυξομειώσεις της στάθμης της και παρόλα αυτά συνεχιζόταν η ανεξέλεγκτη απόρριψη ανεπεξέργαστων βιομηχανικών λυμάτων.

Και τον Σεπτέμβριο του 2004 ήρθε η μεγάλη καταστροφή καθώς χιλιάδες (σύμφωνα με την Κυνηγετική Ομοσπονδία ανέρχονταν σε 30.000) νεκρά πουλιά, από 39 είδη, βρέθηκαν στις όχθες της λίμνης, ανάμεσά τους και περισσότεροι από 250 αργυροπελεκάνοι, είδος παγκόσμια απειλούμενο. Tον επόμενο μήνα ήρθε και η σειρά των ψαριών (καθώς η λίμνη είχε εμπλουτιστεί με ξενικά είδη από αγνώστους), που κατά χιλιάδες επέπλεαν νεκρά στο νερό. Λίγους μήνες αργότερα δημοσιοποιήθηκαν τα αποτελέσματα των εργαστηριακών αναλύσεων με τα οποία επιβεβαιώθηκαν οι αρχικές υποψίες ότι οι θάνατοι των πουλιών οφείλονταν σε αλλαντίαση, που προκαλείται από τοξίνες που παράγει το σηπτικό βακτήριο Clostridium botulinum. Το βακτήριο, του οποίου ο ρόλος στη φύση είναι να αποσυνθέτει τη νεκρή οργανική ύλη, είναι αρκετά κοινό σε ελώδεις περιοχές αλλά για να αναπτυχθεί και να παράγει την επικίνδυνη τοξίνη χρειάζεται απουσία οξυγόνου, υψηλές θερμοκρασίες και φυσικά νεκρή οργανική ύλη, δηλαδή ακριβώς ό,τι συμβαίνει στην Κορώνεια το καλοκαίρι. Μάλιστα λειτουργεί όπως η χιονοστιβάδα, καθώς οι προνύμφες των εντόμων που τρέφονται από τα πτώματα μεταφέρουν την αλλαντική τοξίνη, χωρίς να νοσούν, μέσα από την τροφική αλυσίδα σε άλλους ζώντες οργανισμούς (π.χ. εντομοφάγα πουλιά). Όταν τα πουλιά προσβληθούν παθαίνουν αρχικά παράλυση των άκρων και του λαιμού και στη συνέχεια των μυών και άλλων ζωτικών οργάνων και φυσικά πεθαίνουν. Στη συνέχεια οι προνύμφες των εντόμων που αναπτύσσονται στα πτώματα μεταφέρουν την τοξίνη σε άλλα πουλιά και ο κύκλος του θανάτου συνεχίζεται.

Ο αντίκτυπος από την τραγική αυτή οικολογική καταστροφή ήταν τεράστιος. Πρωτοσέλιδα δημοσιεύματα εφημερίδων, ερωτήσεις στο ελληνικό και ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, παραπομπή της χώρας μας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Θα περίμενε κανείς ότι η πολιτεία αυτή τη φορά θα σοβαρευόταν και θα αντιμετώπιζε με άμεσα μέτρα την υποβάθμιση της λίμνης. Μάταια όμως, πέρα από τα επικοινωνιακά σόου του Ψωμιάδη και συσκέψεις επί συσκέψεων αρμοδίων και μη, το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε με νέες μελέτες και εκπόνηση νέου master plan, που όμως εστιάζουν σε κατασκευαστικά έργα αποφεύγοντας να αντιμετωπίσουν την γνωστή σε όλους αιτία, την ανεξέλεγκτη βιομηχανική και γεωργική ανάπτυξη της περιοχής.

Είναι χαρακτηριστικό της προχειρότητας, ότι το 2004 ολοκληρώθηκε, με χρηματοδότηση του Ταμείου Συνοχής, το έργο του βιολογικού καθαρισμού του Λαγκαδά αλλά κανείς δεν είχε σκεφτεί μέχρι τότε ότι για να λειτουργήσει θα έπρεπε να γίνει και αποχετευτικό σύστημα και να συνδεθεί, έργο που ακόμη και σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί και φυσικά ο βιολογικός καθαρισμός δεν λειτουργεί. Όπως ήταν φυσικό η αλλαγή των γεωργικών συστημάτων άρδευσης, με στόχο να μειωθεί η κατανάλωση του νερού κατά 20 εκατ. κυβικά μέτρα ετησίως, έμεινε απλώς στα χαρτιά ενώ η μέγιστη περίοδος συμμόρφωσης, στα νέα όρια, των βιομηχανιών που ρίχνουν τα απόβλητα τους στην λίμνη, που καθορίστηκε στα τέσσερα χρόνια, εκπνέει σε λίγο χωρίς καν να υπάρχει ο μηχανισμός ελέγχου. Ακόμα και ο Φορέας Διαχείρισης των λιμνών Κορώνειας και Βόλβης τεσσερισήμισι χρόνια μετά την ίδρυσή του δεν έχει κατορθώσει ακόμα να λειτουργήσει ουσιαστικά. Ευνουχισμένος σε θεσμικό επίπεδο, χωρίς προσωπικό και παγιδευμένος σε απίστευτες γραφειοκρατικές διαδικασίες προσπαθεί ακόμα να πάρει τα δεσμευμένα γι’ αυτόν κονδύλια του Επιχειρησιακού Προγράμματος για το Περιβάλλον, μήπως και προλάβει να υλοποιήσει κάτι πριν τελειώσει το Γ’ ΚΠΣ.

Όλοι υποψιαζόμασταν ότι μια νέα οικολογική καταστροφή ήταν προ των πυλών. Ήδη από τον Φεβρουάριο του 2007 παρατηρήθηκε, σύμφωνα με μελέτη καθηγητών του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ, αυξημένη παρουσία κυανοβακτηρίων, με συμμετοχή για πρώτη φορά στη λίμνη του είδους Arthrospira fusiformis. Το είδος αυτό, που τότε βρέθηκε σε χαμηλές πυκνότητες, παράγει δύο ισχυρές τοξίνες (ηπατοξίνη και νευροτοξίνη) και όταν βρίσκεται σε υψηλές πληθυσμιακές πυκνότητες οδηγεί σε μαζικούς θανάτους φοινικόπτερων (φλαμίνγκο), όπως έχει παρατηρηθεί σε λίμνες της Αφρικής με υψηλή αλατότητα. Η ανάπτυξή του ευνοείται ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες από τις υψηλές θερμοκρασίες του νερού, την ανομβρία και την πτώση της στάθμης της λίμνης. Τότε με πρωτοβουλία της Νομαρχίας, τον Μάρτιο, σε σύσκεψη φορέων και υπηρεσιών, δημιουργήθηκε και συντονιστικό όργανο για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης οικολογικής κρίσης στη λίμνη Κορώνεια. Μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να βγουν στα κανάλια όσοι το επιδιώκουν.

Και ήρθε το φετινό καλοκαίρι με τις παρατεταμένες υψηλές θερμοκρασίες και την παρατεταμένη ανομβρία. Και η λίμνη περιορίστηκε τουλάχιστο στο μισό της έκτασης που είχε το χειμώνα. Και όλοι περιμέναμε τη νέα οικολογική καταστροφή. Ήταν ζήτημα χρόνου. Μέχρι την Πέμπτη 14 Σεπτεμβρίου όταν τα νεκρά πουλιά έγιναν και πάλι ορατά στις όχθες της λίμνης. Περισσότερα από 200 πουλιά βρέθηκαν νεκρά τις επόμενες μέρες, φοινικόπτερα, αβοκέτες, πάπιες και γλάροι. Και οι νέες αναλύσεις της αναπληρώτριας καθηγήτρια Βιολογίας του ΑΠΘ, κ. Μαρίας Μουστάκα, έδειξαν εξαιρετικά υψηλές συγκεντρώσεις του κυανοβακτήριου Arthrospira fusiformis (1,6 δισεκατομμύρια κύτταρα ανά λίτρο νερού της λίμνης) αλλά και ενός ακόμα τοξικού κυανοβακτήριου, του Anabaenopsis arnoldii (120 εκατομμύρια κύτταρα ανά λίτρο), γεγονός που ενδέχεται να οδήγησε στους νέους μαζικούς θανάτους πουλιών. Και η πολιτεία συνέχισε «το ίδιο βιολί». Ακόμα και η συνεδρίαση του Συντονιστικού Νομαρχιακού Οργάνου για τη λίμνη Κορώνεια, την Τετάρτη 19 Σεπτεμβρίου, θύμιζε περισσότερο συνέντευξη τύπου και επικοινωνιακό σόου του Παναγιώτη Ψωμιάδη παρά σύσκεψη για συντονισμό ενεργειών. Πάντως ο νομάρχης μας διαβεβαίωσε ότι αιτία του φαινομένου είναι οι καιρικές συνθήκες, ότι δεν υπάρχει κίνδυνος για τη δημόσια υγεία από το θάνατο των πτηνών στη λίμνη Κορώνεια και δεν δικαιολογείται πανικός, ότι δεν μπορεί να ρίχνουμε όλη την ευθύνη στη Νομαρχία και ότι τα τεχνικά έργα που θα ξεκινήσουν προσεχώς θα λύσουν το πρόβλημα της λίμνης.

Ωστόσο οι φόβοι όλων είναι ότι πρόκειται μόνο για την αρχή και ότι το φαινόμενο της μαζικής θανάτωσης πουλιών μπορεί να επεκταθεί τις επόμενες βδομάδες. Δεν ξέρουμε ακόμα, καθώς τα αποτελέσματα των σχετικών αναλύσεων μάλλον θα αργήσουν αν οι θάνατοι οφείλονται σε αλλαντίαση (όπως πριν 3 χρόνια) ή στην ύπαρξη των τοξικών κυανοβακτηρίων.

Όμως …τον ξέρουμε τον ένοχο κι είναι γνωστή η αιτία. Γιατί η μετατροπή της λίμνης σε παγίδα θανάτου για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, για τρίτη φορά τα τελευταία χρόνια, είναι απλά και μόνο το αποτέλεσμα της πολιτικής που ακολουθήθηκε, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων. Μιας πολιτικής που αποφεύγει να θίξει συμφέροντα και να αλλάξει το μοντέλο ανάπτυξης της περιοχής, μιας πολιτικής που συνεχίζει την μακροχρόνια ληστρική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Μιας πολιτικής που μοιάζει με χρονικό ενός προαναγγελθέντος εγκλήματος…

Σταύρος Υφαντής Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και εκδότης του οικολογικού περιοδικού ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ