«Κάτω από τη βάση» στα μέτρα Μητσοτάκη για το στεγαστικό από τα κινήματα πολιτών – Πολύ λίγα, πολύ αργά

Ο πρωθυπουργός επέλεξε να ανακοινώσει ένα (όχι και τόσο) «νέο» πακέτο έξι μέτρων για το στεγαστικό την ημέρα συζήτησης του προϋπολογισμού στη Βουλή, εν μέσω της βαριάς σκιας του σκανδάλου του ΟΠΕΚΕΠΕ. Το αποτέλεσμα μοιάζει με φθηνό επικοινωνιακό τρικ, που απέτυχε να αντιστρέψει το κλίμα εις βάρος της κυβέρνησης, η οποία είναι όλο και πιο στριμωγμένη.

Οι ρυθμίσεις που εξαγγέλθηκαν ακολουθούν τη γνωστή συνταγή: επιδοτήσεις ανακαίνισης, φοροαπαλλαγές και κίνητρα σε κατασκευαστές, «χαρτζιλίκι» σε ενοικιαστές (που μπορεί όμως να αυξήσει τα μισθώματα), λίγο τράβηγμα του αυτιού στα Airbnb, και κάποια μέτρα με άρωμα «κοινωνικής πολιτικής», που όμως δεν σπάνε αβγά και δεν βάζουν φρένο στην κερδοσκοπία επί των ακινήτων.

Με εξαίρεση την Ομοσπονδία Ιδιοκτητών Ακινήτων – ΠΟΜΙΔΑ, που δηλώνει ικανοποιημένη, τα μέτρα δεν κατάφεραν να πείσουν ούτε καν τους πιο μετριοπαθεις εκπροσώπους του κτηματομεσιτικού κλάδου. Χαρακτηριστική είναι η τοποθέτηση του Δικτύου e-Real Estates, που τονίζει ότι «χωρίς ακριβή αποτύπωση της αγοράς (δήλωση πραγματικών ενοικίων), χωρίς σαφή ορισμό του τι σημαίνει «προσιτή στέγη», χωρίς δεσμεύσεις για γεωγραφική στόχευση και επίπεδα μισθωμάτων, αλλά κυρίως χωρίς ουσιαστική και γρήγορη αύξηση της προσφοράς κατοικίας, ακόμη και τα πιο καλοπροαίρετα μέτρα κινδυνεύουν να μείνουν αποσπασματικά ή να λειτουργήσουν πληθωριστικά».

Πώς αξιολογούν τα κινήματα στέγης τις κυβερνητικές εξαγγελίες

Σε συνέχεια του ρεπορτάζ του in με τις απόψεις των στελεχών της αγοράς, απευθυνθήκαμε σε οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, που υπερασπίζονται το δικαίωμα στη στέγη, ζητώντας τους να αξιολογήσουν τις κυβερνητικές εξαγγελίες. Η ετυμηγορία τους είναι σαφής: Τα μέτρα ανακοινώνονται υπό την πίεση που δέχονται οι κυβερνήσεις, σε όλη την ΕΕ, να κάνουν κάτι για τη στεγαστική κρίση, που στην Ελλάδα έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις. Όσο όμως δεν αγγίζουν τον πυρήνα του προβλήματος, που είναι η μετατροπή της κατοικίας από ανθρώπινο δικαίωμα σε προϊόν κερδοσκοπίας, η στεγαστική κρίση όχι μόνο δεν αμβλύνεται, αλλά διαιωνίζεται και βαθαίνει.

Τόνια Κατερίνη: Οι κυβερνήσεις έχουν θορυβηθεί για το στεγαστικό

Η αρχιτέκτονας Τόνια Κατερίνη έχει μακροχρόνια ενεργή παρουσία στα κινήματα για την πόλη, το δημόσιο χώρο και το δικαίωμα στη στέγη. Συμμετέχει στην Ενωτική Πρωτοβουλία κατά των Πλειστηριασμών και στην Αντιπροσωπεία του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, ενώ έχει διατελέσει πρόεδρος του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών – Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων)

«Οι εξαγγελίες του πρωθυπουργού είναι προϊόν ενός γενικότερου ενδιαφέροντος σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για το στεγαστικό. Την προσεχή περίοδο θα δοθούν και χρήματα και κατευθύνσεις  για το στεγαστικό  ζήτημα, καθώς για πρώτη φορά δημιουργείται στην ΕΕ αρμόδια επιτροπή, υπό τον Δανό επίτροπο Νταν Γιόργκενσεν.

Αυτό σημαίνει ότι συνολικά οι κυβερνήσεις έχουν θορυβηθεί για το πρόβλημα του στεγαστικού. Κυρίως όμως έχουν θορυβηθεί για το γεγονός ότι το στεγαστικό δεν αποτελεί πλέον πρόβλημα μόνο για τους πιο χαμηλόμισθους και τις φτωχότερες κοινωνικές ομάδες, αλλά και για τη μεσαία τάξη. Η στεγαστική κρίση διαρρηγνύει  τη συμμαχία των κυβερνήσεων με τη μεσαία τάξη και σε αυτήν απευθύνονται κυρίως τα μέτρα, ώστε να αποκαταστήσουν τη σχέση μαζί της. Γι’αυτό  και δεν μιλάνε για κοινωνική κατοικία. Αλλά χρησιμοποιούν μια στρατηγική που ονομάζουν ‘προσιτή κατοικία’»

Ζητείται έλεγχος της κερδοσκοπίας

Η κ. Κατερίνη μας λέει ότι η έννοια της προσιτής κατοικίας επιδέχεται πολλών ερμηνειών και μπορεί να αφήσει εκτός τα πιο αδύναμα οικονομικά στρώματα. «Αυτό σημαίνει ότι όταν το κόστος της κατοίκησης για τον μέσο μισθό είναι 40%, θα το πάω  35% ή 30%. Όμως για τον φτωχό που το  κόστος κατοίκησης είναι το 70% του εισοδήματος,  το πρόβλημα δεν λύνεται σε καμία περίπτωση με αυτά τα μέτρα».

Όσο για τα μέτρα  των επιδοτήσεων στις ανακαινίσεις και των κινήτρων στις κατασκευαστικές, τα θεωρεί αναποτελεσματικά, αν δεν συνοδεύονται από μέτρα κατά της κερδοσκοπίας επί των ακινήτων. «Η ιδέα ότι ρίχνοντας περισσότερα σπίτια στην αγορά θα μειώσουμε τις τιμές δεν επαληθεύεται από τη ζωή, όταν δεν υπάρχουν μέτρα ελέγχου, όπως πλαφόν στην κερδοσκοπία– είτε στην αγορά κατοικίας είτε πολύ περισσότερο στα ενοίκια, που μπορούν να ρυθμιστούν και θεσμικά».

Μας θυμίζει ότι τα προγράμματα «Σπίτι μου» 1 και 2, σχεδόν εκτόξευσαν τις τιμές αγοράς των ακινήτων. «Ένα ακίνητο που το 2022 έκανε 60.000 το 2024 έκανε 100.000 ευρώ. Το γεγονός ότι δίνουμε μέτρα στήριξης στην αγορά, δε σημαίνει ότι ελέγχουμε τις τιμές.

«Το βασικό πρόβλημα αυτή  τη στιγμή στα προγράμματα ανακαίνισης, είναι ότι δίνονται χρήματα αφειδώς για την ανακαίνιση παλαιών κατοικιών, χωρίς να μπαίνει κανένα είδος δέσμευσης στο ύψος του ενοικίου που θα νοικιαστούν αυτές οι κατοικίες», μας λέει η κ. Κατερίνη. Κάνουν δωράκια στους ιδιοκτήτες

Το μυστικό είναι το ύψος του ενοικίου

«Το δεύτερο μεγάλο πρόγραμμα που διαφημίζουν, τα κίνητρα για επενδύσεις στην προσιτή στέγη, κρίνεται ως προς δύο παραμέτρους: Η πρώτη είναι το εργολαβικό όφελος, καθώς τα μισθώματα θα εκπίπτουν από τη φορολογία. Η δεύτερη αφορά το ανώτατο ύψος του ενοικίου, που θα καθορίζεται κεντρικά. Εκεί κρύβεται και το μεγάλο μυστικό. Θα πρέπει να υπάρχει γενναίο πλαφόν ενοικίου. Αλλιώς θα είναι πάλι ένα δώρο στον κατασκευαστικό τομέα», δηλώνει η κ. Κατερίνη.

Η ίδια εκφράζει την ανησυχία της για το μέτρο της «γρήγορης μετατροπής υφιστάμενων ακινήτων προς στεγαστική χρήση, καθώς κινείται στην κατεύθυνση της ιδιωτικής αδειοδότησης, παρακάμπτοντας τις πολεοδομίες.

Ανεξέλεγκτα τα funds

Η εκπρόσωπος της Ενωτικής Πρωτοβουλίας Κατά των Πλειστηριασμών χολιάζει ότι «σε όλα αυτά τα μέτρα που εξαγγέλλει ο πρωθυπουργός, δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για τους δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που απειλούνται με απώλεια κατοικίας από τη επιθετικότητα των τραπεζών και των funds και είναι ανά πάσα στιγμή εκτεθειμένοι στην αστεγία.  Αντιθέτως οι τράπεζες και τα funds διαφημίζουν ότι θα ρίξουν στην αγορά τα  ακίνητα που έχουν από κατασχέσεις και θα λύσουν το στεγαστικό πρόβλημα κάνοντας κοινωνικό έργο».

Ένωση Ενοικιαστ(ρι)ών: Ανεπαρκή και αποσπασματικά τα μέτρα

Η Ένωση Ενοικιαστ(ρι)ών Θεσσαλονίκης δραστηριοποιείται εδώ και δύο χρόνια, με μαχητικό δημόσιο λόγο και παρεμβάσεις, που  ξεπερνάνε τα όρια της συμπρωτεύουσας. Μέχρι πρόσφατα ήταν το μοναδικό σωματείο βάσης ενοικιαστών στην Ελλάδα. Εδώ και λίγους μήνες έχει ιδρυθεί σωματείο ενοικιαστών στην Αθήνα, με διαφορετική οργάνωση και οπτική, ενώ πρωτοβουλίες ενοικιαστών δρουν και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Σε πανελλαδικό επίπεδο λειτουργεί εδώ και περίπου 40 χρόνια, ο Σύλλογος Προστασίας Ενοικιαστών, που προσφέρει και νομικές υπηρεσίες εκπροσώπησης για όσους αντιμετωπίζουν προβλήματα με τις μισθώσεις τους.

Ο Νίκος Βράντσης, μέλος της Ένωσης Ενοικιαστ(ρι)ών Θεσσαλονίκης, σχολιάζει τα κυβερνητικά μέτρα, από τη σκοπιά του ενός τρίτου των κατοίκων της πόλης που ζουν στο νοίκι.

«Είναι μέτρα αποσπασματικά που σε καμία περίπτωση δεν λύνουν οποιοδήποτε ζήτημα γύρω από το στεγαστικό. Κυρίως όμως δεν λύνουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε οι άνθρωποι που επιβαρυνόμαστε περισσότερο από όλους, δηλαδή οι ενοικιαστές και οι ενοικιάστρες. Τα μέτρα αυτά στοχεύουν να επιδοτήσουν κατά βάση τον κατασκευαστικό κλάδο και να μη διαταράξουν την τάση ανόδου των τιμών γης και κατοικίας».

To στεγαστικό δεν είναι μόνο προσφορα και ζήτηση

Για την Ένωση Ενοικιαστ(ρι)ών, η στεγαστική κρίση δεν ερμηνεύεται μόνο από τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Το επιχείρημα ότι αρκεί να ρίξουμε σπίτια στην αγορά για να μειωθούν οι τιμές, είναι σαθρό.

«Η ιδέα ότι η αύξηση της προσφοράς αρκεί από μόνη της για να ρίξει τα ενοίκια διαψεύδεται συνεχώς, και ιδιαίτερα όσο η πίεση στην κτηματαγορά μέσω Golden Visa, βραχυχρόνιων μισθώσεων, funds, servicers και “ψηφιακών νομάδων”, που συναγωνίζονται τα απλά νοικοκυριά για τη χρήση του περιορισμένου στεγαστικού αποθέματος, συνεχίζεται αμείωτη.

Η αξιοποίηση του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος είναι αναγκαία, αλλά αν δεν γίνει με σαφή κριτήρια, θα τροφοδοτήσει και πάλι την κερδοσκοπία. Είναι απαραίτητες ενισχυμένες αρμοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης, κοινωνικός σχεδιασμός και σύνδεση των ανακαινίσεων με προγράμματα κοινωνικής κατοικίας. Το επιτυχημένο πιλοτικό πρόγραμμα του Φορέα Κοινωνικής Μίσθωσης στη Θεσσαλονίκη αποδεικνύει ότι η δημόσια διαχείριση κατοικίας σε τοπικό επίπεδο είναι εφικτή», σημειώνεται σε ανακοίνωση του φορέα.

Επιδοτήσεις ανακαίνισης

Για το νέο πρόγραμμα ανακαίνισης κατοικιών, ο εκπρόσωπος της Ένωσης Ενοικιστ(ρι)ών, απαντά ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ανακοινώνεται ένα τέτοιο μέτρο, το οποίο όσο δεν συνοδεύεται από μηχανισμούς ελέγχου, π.χ. για το ύψος του μισθώματος, δεν διασφαλίζει ότι θα προκύψουν κατοικίες πραγματικά προσιτές για τους ενοικιαστές.

Στην ίδια κατεύθυνση θεωρεί ότι κινούνται τα φορολογικά κίνητρα που δίνονται σε επενδυτές και κατασκευαστικές, για μακροχρόνιες μισθώσεις.

Η εξαγγελία περί «προσιτού ενοικίου», έστω στο 30% των κατοικιών που θα χτίζονται με κοινωνική αντιπαροχή, δεν ικανοποιεί τα κινήματα ενοικιαστών, όσο η έννοια της «προσιτότητας» παραμένει θολή.

Θετικοί οι περιορισμοι στα Airbnb

Θεωρούν ότι η επέκταση των περιορισμών στη δημιουργία νέων Airbnb  και στη Θεσσαλονίκη, κινείται σε θετική κατεύθυνση, αλλά από μόνη της δεν αρκεί, όσο δεν συνδυάζεται με μια δέσμη μέτρων, που θα έχουν προμετωπίδα των έλεγχο των τιμών στα ενοίκια.

«Ζητάμε πλαφόν στις αυξήσεις των τιμών ενοικίων με βάση αντικειμενικά κριτήρια, όπως είναι η παλαιότητα του ακινήτου, η τοποθεσία, η ενεργειακή του κλάση κλπ. με βάση το μοντέλο της Ολλανδίας και μακροπρόθεσμα ένα πραγματικό απόθεμα κοινωνικής κατοικίας. Όχι με ‘’δωράκια’’ στον κατασκευαστικό κλάδο, αλλά ένα απόθμεα που θα βρίσκεται υπό κοινωνικό έλεγχο και θα παραχωρείται με βάση τις κοινωνικές ανάγκες και όχι τις τιμές της αγοράς».

Πότε το πλαφόν στα ενοίκια λειτουργεί ευεργετικά

Πώς απαντάνε οι ενοικιαστές στο επιχείρημα ότι το πλαφόν στα ενοίκια μπορεί να γυρίσει «μπούμερανγκ» και να δημιουργήσει συνθήκες «μαύρης αγοράς», φέρνοντας ως παράδειγμα το Βερολίνο, όπου πολλοί εκμισθωτές απέσυραν ατα ακίνητά τους από την αγορά ενοικίασης, όταν τέθηκαν περιορισμοί;

«Το πλαφόν στα ενοίκια αποδεικνύεται ότι λειτουργεί όταν είναι σταθερό,  όταν δεν δημιουργεί την εντύπωση ότι τα πράγματα θα αλλάξουν ανά πάσα στιγμή. Αυτό έγινε στο Βερολίνο με τις ευλογίες του κλάδου των εταιρικών εκμισθωτών, που έχουν χιλιάδες ακίνητα στην ιδιοκτησία τους, οι οποίοι πίεσαν ώστε ο έλεγχος των ενοικίων να κριθεί αντισυνταγματικός.

Έχουμε πάρα πολλά παραδείγματα όπου το πλαφόν στα ενοίκια λειτούργησε και λειτουργεί ευεργετικά όχι μόνο για τις σχέσεις ανάμεσα στους ενοικιαστές και τους εκμισθωτές αλλά και για τις κατασκευές νέων οικιστικών ακινήτων», μας λέει ο κ. Βράντσης, αναφέροντας τις περιπτώσεις της Σουηδίας και της Αυστρίας, με το δήμο της Βιέννης να κρατάει τα ενοίκια χαμηλά με ένα εκτεταμμένο πρόγραμμα κοινωνικών κατοικιών.