Πληρωμή χρέους: Συγγνώμη στον Όσκαρ Ουάιλντ από τη Βρετανική Βιβλιοθήκη, 130 χρόνια μετά τον εξοστρακισμό του 

Εκατόν τριάντα χρόνια μετά την ταπεινωτική ανάκληση της κάρτας μέλους του, λόγω της καταδίκης του για «απρεπή συμπεριφορά»  –ένας νομικός όρος που χρησιμοποιούνταν για τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις– ο Όσκαρ Ουάιλντ βρήκε τη μεταθανάτια δικαίωσή του.

Η Βρετανική Βιβλιοθήκη αποφάσισε να τιμήσει τον αείμνηστο Ιρλανδό συγγραφέα, ποιητή και θεατρικό συγγραφέα, εκδίδοντας μια νέα κάρτα ανάγνωσης στο όνομά του, μια συμβολική χειρονομία που αποσκοπεί στην αναγνώριση των «αδικιών και του απέραντου πόνου» που υπέστη.

Ο Όσκαρ Ουάιλντ, μια από τις πιο επιδραστικές λογοτεχνικές φυσιογνωμίες του 19ου αιώνα, αποκλείστηκε από το αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης –που τότε λειτουργούσε ως αναγνωστήριο του Βρετανικού Μουσείου– τον Ιούνιο του 1895.

Η απόφαση καταγράφηκε στα πρακτικά των διαχειριστών στις 15 Ιουνίου 1895 λιτά:

«Ο κ. Ό. Ουάιλντ αποκλείεται από το αναγνωστήριο».

Εκείνη την εποχή, ο συγγραφέας βρισκόταν ήδη στη φυλακή για τρεις εβδομάδες, έχοντας καταδικαστεί σε δύο χρόνια καταναγκαστικά έργα.

Η καταδίκη του ήρθε αφότου έχασε τη δίκη δυσφήμισης εναντίον του Λόρδου Κουίνσμπερι, ο οποίος τον είχε κατηγορήσει για ομοφυλοφιλία, αποκαλύπτοντας τη σχέση του Ουάιλντ με τον γιο του, Λόρδο Άλφρεντ Ντάγκλας (γνωστό ως Μπόσι).

Οι κανονισμοί της βιβλιοθήκης όριζαν τότε ότι σε οποιονδήποτε είχε καταδικαστεί για έγκλημα έπρεπε να ανακληθεί η κάρτα.

Η νέα κάρτα εκδίδεται 130 χρόνια μετά, με ημερομηνία λήξης την ημέρα του θανάτου του Ουάιλντ, την 30ή Νοεμβρίου 1900.

Την κάρτα θα παραλάβει ο εγγονός του, συγγραφέας Μέρλιν Χόλαντ, στη διάρκεια τελετής που θα πραγματοποιηθεί την ημέρα που ο Όσκαρ Ουάιλντ θα γιόρταζε τα 171α γενέθλιά του.

«Θα συγκινηθεί»

Ο Μέρλιν Χόλαντ, ο μοναδικός εν ζωή απόγονος του Ουάιλντ, χαρακτήρισε τη νέα κάρτα ως μια «υπέροχη χειρονομία συγχώρεσης» και εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι «το πνεύμα του θα συγκινηθεί και θα χαρεί» σημειώνει το BBC.

Η Ντέιμ Κάρολ Μπλακ, πρόεδρος της Βρετανικής Βιβλιοθήκης, δήλωσε ότι με την επανέκδοση της κάρτας, η Βιβλιοθήκη ελπίζει «όχι μόνο να τιμήσει τη μνήμη του Ουάιλντ αλλά και να αναγνωρίσει τις αδικίες και τον απέραντο πόνο που αντιμετώπισε ως αποτέλεσμα της καταδίκης του».

Εκ βαθέων, Όσκαρ

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Βρετανική Βιβλιοθήκη διαθέτει χειρόγραφα προσχέδια μερικών από τα πιο διάσημα έργα του Ουάιλντ, όπως Η Σημασία του να είναι Κανείς Σοβαρός, Ένας Ιδανικός Σύζυγος και η Βεντάλια της Λαίδης Γουίντερμιρ. Στη συλλογή της περιλαμβάνεται επίσης και το Εκ Βαθέων  – η σπαρακτική επιστολή που έγραψε ο συγγραφέας στον Μπόσι από τις φυλακές του Ρέντινγκ.

Ο Χόλαντ ανέφερε ότι δέχεται συχνά μηνύματα από ανθρώπους που του εκμυστηρεύονται πόσο μεγάλη σημασία είχε για εκείνους το De Profundis [Εκ Βαθέων], ιδιαίτερα σε περιόδους κατάθλιψης.

Η επιστολή, όπως είπε, περιέχει μια «νότα θετικότητας» στο τέλος της, υποδηλώνοντας την πρόθεση του Ουάιλντ να βγει από τη φυλακή και να ξαναρχίσει τη ζωή του.

Η λάμψη, η δόξα και η εκκωφαντική πτώση του μετρ του Αισθητισμού

Ο Όσκαρ Φίνγκαλ Ο’Φλάχερτι Ουίλλς Ουάιλντ (Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde, 1854-1900) υπήρξε μια από τις πιο εκθαμβωτικές, αμφιλεγόμενες και τελικά τραγικές μορφές της βικτωριανής εποχής.

Ο Ιρλανδός μυθιστοριογράφος, ποιητής και δραματουργός γεύτηκε την απόλυτη δόξα στο Λονδίνο των αρχών της δεκαετίας του 1890, για να συντριβεί λίγα χρόνια αργότερα από τη συντηρητική κοινωνία που τον λάτρεψε.

Σήμερα, παραμένει διάσημος για τα ευφυολογήματά του, το εμβληματικό μυθιστόρημα Το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ, τις καυστικές κοινωνικές σάτιρές του και, φυσικά, για τις συνθήκες της φυλάκισής του και τον πρόωρο θάνατό του.

Γεννημένος στο Δουβλίνο στις 16 Οκτωβρίου 1854, από επιφανείς διανοούμενους με αγγλικές ρίζες, ο Όσκαρ Ουάιλντ έδειξε από νωρίς την κλίση του στις κλασικές σπουδές, μαθαίνοντας άπταιστα Γαλλικά και Γερμανικά. Σπούδασε στο Κολέγιο Τρίνιτυ του Δουβλίνου και συνέχισε στο Κολέγιο Μώντλιν της Οξφόρδης, όπου διακρίθηκε για τη λατρεία του στον Κλασικισμό.

Στην Οξφόρδη μυήθηκε και υιοθέτησε το αναδυόμενο κίνημα του Αισθητισμού (Aestheticism), το οποίο προωθούσαν οι καθηγητές του, Ουόλτερ Πέιτερ και Τζον Ράσκιν. Μετά τις σπουδές του, εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου εντάχθηκε στους ανώτερους πνευματικούς και κοινωνικούς κύκλους.

Η σημασία του να είσαι Ουάιλντ

Ως εκπρόσωπος του Αισθητισμού, ο οποίος πρέσβευε το δόγμα «η Τέχνη για την Τέχνη», ο Ουάιλντ εξέδωσε μία ποιητική συλλογή, ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά δίνοντας διαλέξεις για τον «Αγγλικό Διαφωτισμό στην Τέχνη» και επέστρεψε στο Λονδίνο, εργαζόμενος και ως δημοσιογράφος. Το οξυδερκές του πνεύμα, οι εξεζητημένες εμφανίσεις του και η ευφράδειά του τον μετέτρεψαν γρήγορα σε μία από τις διασημότερες προσωπικότητες της εποχής.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1890, ο Ουάιλντ τελειοποίησε τις θεωρίες του για την ανωτερότητα της τέχνης σε δοκίμια και διαλόγους. Το 1890 εξέδωσε το μοναδικό του μυθιστόρημα, Το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ (The Picture of Dorian Grey), στο οποίο ενσωμάτωσε ιδέες για την παρακμή, τη δολιότητα και την ομορφιά, προσφέροντας μια λεπτομερή ανάλυση του Αισθητισμού.

Η ανάγκη του να αναλύσει ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα τον οδήγησε στο θέατρο. Το 1891 έγραψε το θεατρικό Σαλώμη (Salome) στο Παρίσι, στα Γαλλικά, έργο που δεν ανέβηκε άμεσα στην Αγγλία λόγω της απαγόρευσης των έργων με βιβλικό περιεχόμενο. Αδιαφορώντας για τις αντιδράσεις, έγραψε άλλες τέσσερις σάτιρες – κοινωνικές κωμωδίες που τον καθιέρωσαν ως τον πιο επιτυχημένο συγγραφέα του ύστερου βικτωριανού Λονδίνου.

Το έργο του Η Σημασία του να είναι Κανείς Σοβαρός (The Importance of being Earnest, 1895) θεωρείται το αριστούργημά του για πολλούς, ενώ τα παραμύθια του θεωρούνται ένας θησαυρός ενσυναίσθησης.

Ο εξοστρακισμός

Στο απόγειο της δόξας του, το 1895, ο Ουάιλντ έκανε το μοιραίο λάθος: μήνυσε για συκοφαντική δυσφήμιση τον Τζον Ντάγκλας, Μαρκήσιο του Κουίνσμπερρυ, πατέρα του εραστή του, Λόρδου Άλφρεντ Ντάγκλας (Μπόσι).

Οι κατηγορίες που απηύθυνε ο Μαρκήσιος ανάγκασαν τον Ουάιλντ να αποσύρει τις δικές του, καθώς παρουσιάστηκαν αποδείξεις που οδήγησαν στη σύλληψή του με την κατηγορία του σοδομισμού – η ομοφυλοφιλία ήταν τότε ποινικό αδίκημα στην Αγγλία.

Μετά από δύο επακόλουθες δίκες, κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε σε δύο χρόνια καταναγκαστικά έργα. Στη φυλακή, το 1897, έγραψε το Εκ Βαθέων (De Profundis), μια μακροσκελή επιστολή που εκδόθηκε μετά τον θάνατό του το 1905, όπου αναλύει την ψυχοσύνθεσή του και δημιουργεί ένα σκοτεινό «αντίβαρο» στην πρότερη φιλοσοφία του περί απόλαυσης και ομορφιάς.

Μετά την αποφυλάκισή του, έφυγε αμέσως για τη Γαλλία, όπου και έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Εκεί συνέγραψε το τελευταίο του έργο, Η Μπαλάντα της Φυλακής του Ρέντιν (1898), ένα ποίημα που εξιστορεί τις κακουχίες της φυλακής.

Το άδικο τέλος ενός υπέροχου μυαλού

Πέθανε άπορος στο Παρίσι, στις 30 Νοεμβρίου 1900, σε ηλικία μόλις 46 ετών, κλείνοντας τραγικά τον κύκλο μιας λαμπρής αλλά βασανισμένης ύπαρξης, υποκύπτοντας στη μηνιγγίτιδα. Αλλά ο Ουάιλντ ήταν για πάντα ακέραιος, αληθινός και ειλικρινά αστείος.

Σε μία απ’ τις τελευταίες εξόδους του, λίγο προτού πεθάνει, είχε πει για το δωμάτιο του ξενοδοχείου στο οποίο έμενε: «Εγώ και η ταπετσαρία παλεύουμε μέχρι θανάτου. Ένας απ’ τους δυο μας πρέπει να φύγει». Έφυγε εκείνος.

Ο Ουάιλντ αρχικά κηδεύτηκε στο κοιμητήριο Bagneux, έξω από το Παρίσι· μεταφέρθηκε στο Περ-Λασαίζ εννέα χρόνια αργότερα, το 1909.

Το μνήμα του σχεδιάστηκε από τον Αμερικανό με βρετανικές ρίζες γλύπτη Τζέικομπ Έπσταϊν (1880 – 1959), κατόπιν ανάθεσης από τον Ρόμπερτ Ρος, ο οποίος ζήτησε να δημιουργηθεί στο μνήμα ένας χώρος για να τοποθετηθούν οι στάχτες του μετά τον θάνατό του, όπως κι έγινε, το 1950.

Ο μοντερνιστικός άγγελος που υψώνεται πάνω από τον τάφο, έχει επιρροές από την αιγυπτιακή και την ινδική τέχνη, και είχε σκανδαλίσει τα παριζιάνικα ήθη εξαιτίας της γύμνιας του, με αποτέλεσμα να έχει πέσει θύμα βανδαλισμού – μέχρι και σήμερα, τα γεννητικά όργανα του αγγέλου που είχαν αφαιρεθεί, δεν έχουν εντοπιστεί.

Το επίγραμμα στο τάφο του είναι ένα τετράστιχο από την Μπαλάντα της φυλακής του Ρέντιν [11]:

Του ελέους το λαγήνι θα γεμίσουνε

Ξένοι με το δάκρυ το αλμυρό.
Οι απόκληροι γι’ αυτόνε θα θρηνήσουνε

Αυτοί που ‘χουν το θρήνο αδελφό.

Το 2017, ο Όσκαρ Ουάιλντ ήταν ανάμεσα στους περίπου 50.000 άνδρες στους οποίους χορηγήθηκε μετά θάνατον χάρη για τις καταδίκες τους για ομοφυλοφιλία, η οποία την εποχή της τιμωρίας θεωρούνταν σεξουαλικό αδίκημα.

Ως ελάχιστος φόρος τιμής, δέκα αποφθέγματα του που μυρίζουν ατόφιο Ουάιλντ

«Φρόντισε να είσαι ο εαυτός σου. Όλοι οι άλλοι είναι πιασμένοι».

«Μπορώ να αντισταθώ στα πάντα εκτός από τον πειρασμό».

«Δύο τραγωδίες υπάρχουν στη ζωή: η μία είναι να μην αποκτάς αυτό που θέλεις και η άλλη είναι να το αποκτάς».

«Είναι παραλογισμός να χωρίζουμε τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς. Οι άνθρωποι είναι είτε γοητευτικοί, είτε ανιαροί».

«Η Αμερική είναι η μοναδική χώρα που πέρασε από τη φάση της βαρβαρότητας στη φάση της παρακμής χωρίς να περάσει από το ενδιάμεσο στάδιο του πολιτισμού».

«Δεν υπάρχει καμία αμαρτία εκτός από την ηλιθιότητα».

«Η κοινή γνώμη είναι εκπληκτικά ανεκτική. Συγχωρεί τα πάντα εκτός από τη μεγαλοφυΐα».

«Είμαστε όλοι βουτηγμένοι στον βούρκο, αλλά κάποιοι από μας κοιτάνε τα άστρα».

«Το να ζει κανείς είναι το πιο σπάνιο πράγμα στον κόσμο. Οι περισσότεροι απλώς υπάρχουν».

«Να συγχωρείς πάντα τους εχθρούς σου· τίποτα δεν μπορεί να τους εκνευρίσει περισσότερο».

«Πάντοτε θα με βρίσκετε γοητευτικό. Γιατί αντιπροσωπεύω όλες τις αμαρτίες που δεν είχατε το κουράγιο να διαπράξετε».

«Δεν θέλω να πάω στον παράδεισο. Κανείς απ’ τους φίλους μου δεν είναι εκεί».