Zάχαρη ή υποκατάστατα;

Έχετε υπολογίσει πόση ζάχαρη καταναλώνετε καθημερινά; Κάτι περισσότερο από 20 κουταλιές, αν υπολογίσετε τα προϊόντα διατροφής που περιλαμβάνονται στο πρωινό, το μεσημεριανό και το βραδινό σας γεύμα. Για έναν υγιή άνθρωπο η ποσότητα αυτή δεν δημιουργεί προβλήματα, εκτός αν εμποδίζει τον οργανισμό να λάβει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Ωστόσο το πρόβλημα δημιουργείται όταν προσπαθείτε να χάσετε βάρος ή αν πάσχετε από διαβήτη. Τη λύση στο πρόβλημα δίνουν τα υποκατάστατα ζάχαρης. Πόσα πράγματα όμως γνωρίζετε γι’ αυτά; Μήπως δρουν αρνητικά;

Τι είναι τα υποκατάστατα ζάχαρης;

Είναι χημικές ουσίες που προσφέρουν τη γλυκιά γεύση της ζάχαρης χωρίς όμως τις θερμίδες. Χρησιμοποιούνται σε μικρές ποσότητες επειδή στην ουσία είναι πιο γλυκά από τη ζάχαρη. Ως εκ τούτου τα προϊόντα που κυκλοφορούν στο εμπόριο και περιέχουν υποκατάστατα ζάχαρης θα περίμενε κανείς να έχουν λιγότερες θερμίδες. Δυστυχώς αυτό δεν ισχύει, διότι οι βιομηχανίες τροφίμων χρησιμοποιούν μεγάλες ποσότητες υποκαταστάτων για να επιτύχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Στα ράφια των σούπερ μάρκετ θα βρείτε πληθώρα προϊόντων που μπορούν να υποκαταστήσουν τη ζάχαρη στα τρόφιμα και στα ροφήματα που καταναλώνετε καθημερινά. Σήμερα κυκλοφορούν και είναι εγκεκριμένα: η ζαχαρίνη, η ασπαρτάμη, η καλιούχος ακεσουλφάμη, η σουκραλόζη και η D-ταγκατόζη.

Ζαχαρίνη: είναι το πρώτο υποκατάστατο ζάχαρης που ανακαλύφθηκε, τυχαία το 1879 από τον χημικό Κονσταντίν Φαχλμπεργκ κατά τη διάρκεια πειραμάτων για καινούρια συντηρητικά τροφίμων. Πήρε το όνομά της από τη λατινική λέξη saccharum που σημαίνει ζάχαρη. Είναι 300 έως 700 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη.

Ως υποκατάστατο χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω ελλείψεως ζάχαρης. Το ίδιο συνέβη και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η εμπορική εκμετάλλευσή της μετά το τέλος του πολέμου απέφερε σημαντικά κέρδη στις βιομηχανίες τροφίμων και έγινε μόδα μεταξύ των γυναικών που ήθελαν να διατηρήσουν τη σιλουέτα τους.

Ωστόσο το 1960 μια καναδική μελέτη που έγινε σε πειραματόζωα ενοχοποίησε τη ζαχαρίνη για δημιουργία καρκινικών όγκων. Αμέσως ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) αντέδρασε και εξέδωσε κατευθυντήρια οδηγία για τον περιορισμό της ημερήσιας κατανάλωσης της ανά άτομο.

Το 1977 τελικά ο Καναδάς απαγόρευσε την κυκλοφορίας της, ενώ το ίδιο εισηγήθηκε και ο FDA χωρίς ωστόσο να δοθεί ποτέ εντολή για την απόσυρσή της από τα ράφια των σούπερ μάρκετ. Η απόφαση ήταν αποτέλεσμα εμπορικών πιέσεων, καθώς τη δεκαετία του ’70 δεν κυκλοφορούσε κανένα αντίστοιχο προϊόν.

Η ζαχαρίνη εξακολουθεί λοιπόν να κυκλοφορεί και σήμερα με την προειδοποίηση επί της συσκευασίας ότι ‘Η χρήση του προϊόντος μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα για την υγεία του ανθρώπου’. Σημαντικό πλεονέκτημά της είναι ότι παράγεται εύκολα και διατίθεται σε στερεά μορφή για το καταναλωτικό κοινό.

Ασπαρτάμη: όπως και η ζαχαρίνη ανακαλύφθηκε τυχαία το 1965 από τον χημικό Τζέιμς Σκλάτερ, ο οποίος εργαζόταν για την εταιρεία Σεαρλ, η οποία έκανε έρευνες για νέα φάρμακα κατά του έλκους. Είναι 180 έως 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη.

Έλαβε έγκριση κυκλοφορίας το 1981 και από τότε μεγάλος αριθμός μελετών έχουν δημοσιευθεί σχετικά με τους κινδύνους που προκύπτουν για τη δημόσια υγεία από τη χρήση της. Το 1996 εγκρίθηκε η χρήση της σε μια ευρεία γκάμα προϊόντων όπως αναψυκτικά, σιρόπι ζαχαροπλαστικής, ντρέσινγκ για σαλάτες κλπ.

Παρά την ευρεία χρήση της, η ασπαρτάμη αποδεδειγμένα αντενδείκνυται για άτομα που πάσχουν από φαινυλκετονουρία, πολλαπλή σκλήρυνση, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, νόσο του Πάρκινσον, νόσο Αλτσχάιμερ και διαβήτη.

Πέρα όμως από αυτές τις συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων, και άλλοι που έχουν γενικά ευαισθησία στις γλυκαντικές ουσίες πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση της, καθώς ενδέχεται να εκδηλώσουν κεφαλαλγίες, στομαχικές διαταραχές και σταδιακή απώλεια μνήμης.

Βασικό πλεονέκτημά της όπως και της ζαχαρίνης είναι ότι παράγεται εύκολα, έχει όμως διάρκεια ζωής έξι μηνών μετά την παρέλευση των οποίων χάνει την γλυκύτητά της.

Καλιούχος ακεσουλφάμη: πρόκειται για το τρίτο κατά σειρά υποκατάστατο που ανακαλύφθηκε το 1967 από την εταιρία Hoechst AG και εγκρίθηκε τελικά το 1992 κυρίως για βιομηχανική χρήση στην παρασκευή τσίχλας και τροφίμων. Το 1998 η εταιρία Pepsi πήρε άδεια για χρήση της καλιούχου ακεσουλφάμης και στα αναψυκτικά.

Είναι περίπου 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη και δεν διατίθεται στο λιανικό εμπόριο, παρά μόνο σε βιομηχανίες τροφίμων.

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνδέουν τη χρήση της με προβλήματα υγείας. Βασικό πλεονέκτημά της είναι η μεγάλη διάρκεια ζωής της (περίπου τρία έως τέσσερα χρόνια). Το μόνο πρόβλημα, αν μπορούμε να το αποκαλέσουμε έτσι, είναι ότι δεν είναι τόσο γνωστή όσο η ζαχαρίνη και ασπαρτάμη.

Σουκραλόζη: πρόκειται για το μοναδικό υποκατάστατο που προέρχεται από τη ζάχαρη και είναι 600 φορές πιο γλυκό απ’ αυτήν. Χρησιμοποιείται κυρίως σε προϊόντα άρτου και προμαγειρεμένα τρόφιμα, σε αναψυκτικά, τσίχλες, διαιτητικά προϊόντα, χυμούς και στα ζελέ. Η χρήση της εγκρίθηκε το 1983 και από έρευνες που έχουν γίνει δεν έχει αποδειχθεί καμιά σύνδεση της σουκραλόζης με ασθένειες ή παρενέργειες.

D-ταγκατόζη: πρόκειται για το νεότερο υποκατάστατο που έχει τεθεί στη διάθεση της βιομηχανίας τροφίμων. Είναι 7.000 έως 13.000 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη. Το 2002 πήρε έγκριση για να χρησιμοποιηθεί σε αναψυκτικά, τσίχλες, χυμούς φρούτων, κομπόστες και προμαγειρεμένα τρόφιμα.

Η σύντομη παρουσία της σε προϊόντα και η μη ολοκλήρωση των μελετών για τις συνέπειες από τη χρήση της στον ανθρώπινο οργανισμό δεν επιτρέπουν να αποτιμήσουν την επίδραση της στην υγεία μας.

Τι είναι οι γλυκαντικές ουσίες;

Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να κάνουμε μια διευκρίνηση. Μεγάλη μερίδα του κοινού τείνει να ταυτίζει τα υποκατάστατα ζάχαρης με τις γλυκαντικές ουσίες που αναγράφονται στις συσκευασίες τροφίμων με την ένδειξη ‘Δεν περιέχει ζάχαρη’ ή ‘δεν προκαλεί τερηδόνα’ ή ‘περιέχει γλυκαντικές ουσίες ίσης θερμιδικής αξίας με τη ζάχαρη’.

Πρόκειται για υδατάνθρακες και χρησιμοποιούνται ακριβώς στις ίδιες ποσότητες με τη ζάχαρη, χωρίς ωστόσο να μας χαρίζουν τις ίδιες θερμίδες.
Οι σοκολάτες, οι μαρμελάδες, οι φρουτοσαλάτες, οι τσίχλες, οι μέντες και άλλα προϊόντα που συνηθίζουμε να καταναλώνουμε μεταξύ των γευμάτων περιέχουν γλυκαντικές ουσίες.

Μεγάλη μερίδα των καταναλωτών προτιμούν τα προϊόντα χωρίς ζάχαρη διότι γλιτώνουν από περιττές θερμίδες και άλλα προβλήματα υγείας όπως τερηδόνα. Ωστόσο, συχνά αναρωτιούνται σε τι ποσότητες μπορούν να τα καταναλώνουν.

Παν μέτρον άριστον, έλεγαν οι σοφοί μας πρόγονοι και είχαν απόλυτο δίκιο. Τι νόημα έχει να φάτε πέντε σοκολάτες με γλυκαντικές ουσίες αντί μίας με ζάχαρη; Σίγουρα θα πάρετε περισσότερες θερμίδες και τα δόντια σας θα υποφέρουν περισσότερο. Όπως συμβαίνει και με τα light προϊόντα, εύκολα μπορεί κανείς να παρασυρθεί και να φτάσει στο άλλο άκρο που είναι η κατάχρηση.

Βέβαια μετά προκύπτει το ερώτημα αν η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων γλυκαντικών ουσιών είναι ασφαλής ή όχι. Γενικά οι γλυκαντικές ουσίες θεωρούνται ασφαλείς για τον ανθρώπινο οργανισμό καθώς δεν προκαλούν παρενέργειες, ωστόσο μερικές απ’ αυτές φέρουν την ένδειξη ‘μπορεί να προκαλέσουν εθισμό’. Αυτό σημαίνει ότι η συνεχής κατανάλωση τροφίμων με αυτές τις γλυκαντικές ουσίες δημιουργεί επιθυμία κατανάλωσης όλο και μεγαλύτερων ποσοτήτων.

Αν φτάσετε σε αυτό το σημείο τότε ένα βασικό πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπίσετε είναι στομαχικές διαταραχές ή διάρροια. Ο οργανισμός των παιδιών είναι περισσότερο ευάλωτος γι’ αυτό και συνίσταται η αποφυγή κατανάλωσης προϊόντων με γλυκαντικές ουσίες πριν την ηλικία των τεσσάρων ετών.

Το μεγαλύτερο όπλο που έχει στη διάθεσή του ο καταναλωτής είναι η κριτική του ικανότητα. Όταν τη χρησιμοποιήσετε για την αγορά τον τροφίμων σας είναι σίγουρο ότι θα κάνετε συνετές επιλογές, ασφαλείς για την υγεία σας, αρκεί να έχετε την αίσθηση του μέτρου. Πάντα όταν αγοράζετε τρόφιμα πρέπει να κοιτάτε τις ετικέτες και να μην παρασύρεστε από το προφανές. Αν είστε ενημερωμένοι θα μπορείτε πάντα να καταλαβαίνετε το πραγματικό νόημα των λέξεων, ενώ η σύνθεση των τροφίμων θα πάψει μια να είναι ένας κατάλογος με ακατανόητες λέξεις.

health.in.gr