Αντρέ Μαλρώ: Με τη γροθιά υψωμένη

Πίστη μου είναι η δυναμίτιδα: στα 70 χρόνια της ζωής του —μιας ζωής αφιερωμένης στη μελέτη, στον αγώνα, στη συγγραφή, στην έρευνα και στη σκέψη— ο Αντρέ Μαλρώ ποτέ δεν απαρνήθηκε, παρά τα φαινόμενα, την εσωτερική διάθεση για πάλη και μια τάση που τον ωθεί να αντιτίθεται, πάντα με τραχύτητα, σε ό,τι εξευτελίζει τον άνθρωπο — απολυταρχισμό, καθημερινότητα, ταμπού. Η μοίρα του τού επιφύλαξε πάντα το ρόλο του «αγωνιζομένου ανθρώπου».

Ο Μαλρώ βρήκε την πνευματική του συγγένεια στον Άρνολντ Σπένγκλερ (σ.σ. ο γερμανός φιλόσοφος Όσβαλντ Άρνολντ Γκότφριντ Σπένγκλερ, 1880-1936), τον αποκαλυπτικό κι’ απογοητευμένο προφήτη της «Παρακμής της Δύσεως». Και για την λογοτεχνική του συγγένεια, σε ποιον να αναφερθούμε περισσότερο, αν όχι στον Μωρίς Μπαρρές (σ.σ. ο γάλλος λογοτέχνης και πολιτικός Μωρίς Μπαρρές, 1862-1923), τον μεγάλο ιεροκήρυκα των αιώνιων αξιών, τον απόστολο της «Λατρείας τού εγώ»;

«ΤΑ ΝΕΑ», 22.12.1971, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πολύ νέος ο Αντρέ Μαλρώ είχε ήδη ανακαλύψει τη βάση της ιδεολογίας του, που αργότερα θα την εκφράση με λίγα απλά λόγια: «Δεν μου αρέσει να καταποντίζουν τον άνθρωπο».

Στην Ινδονησία, όπου τον καλεί μια αρχαιολογική αποστολή, ο Μαλρώ ρίχνεται στην πολιτική δράση, στο πλευρό των Ινδοκινέζων, που ήδη μάχονται για την ανεξαρτησία τους. Όταν εκείνος που κατόπιν θα γίνη ο Χο Τσι Μινχ κεραυνοβολή από την εφημερίδα του «Ο Παρίας» τη γαλλική αποικιοκρατία, ο Μαλρώ ιδρύει το κίνημα «Νέο Αννάμ». Θεωρείται ύποπτος από την αστυνομία και είναι υποχρεωμένος να ταξιδέψη στο Χογκ Κογκ για να αγοράση τα στοιχεία (σ.σ. τα τυπογραφικά στοιχεία) της εφημερίδας, που τυπώνει μαζί με τους συντρόφους του.

Το ταξίδι αυτό στάθηκε η πηγή σχεδόν του μισού μυθιστορηματικού του έργου: «Ο πειρασμός της Δύσεως», «Ο βασιλικός δρόμος» (σ.σ. «Η βασιλική οδός»), «Οι κατακτητές», «Η ανθρώπινη μοίρα» υπήρξαν οι σταθμοί της λογοτεχνικής του ωριμότητας, αλλά συγχρόνως και οι σταθμοί της πολιτικής του σκέψεως. Ο Κλωντ Βαννέκ στον «Βασιλικό δρόμο» ή ο Γκαρίν στους «Κατακτητές» είναι πάνω απ’ όλα μάρτυρες γοητευμένοι από τη βίαια ή παράνομη δράση. Ο Κύο όμως, ο κεντρικός ήρωας της «Ανθρώπινης μοίρας», έχει μια άλλη διάσταση: τον εμψυχώνει μια πίστη και τον οδηγεί στο θάνατο που ο ίδιος διάλεξε, το κυάνιο. Στο όνομα της ίδιας πίστης, ο σύντροφός του Κατώφ δέχεται, χωρίς να προβάλη καμιά αντίσταση, να καή ζωντανός, θάνατο που ο θριαμβευτής Τσαγκ Κάι Σεκ διαλέγει για τους δυστυχισμένους ήρωες της κομμουνιστικής επαναστατικής απόπειρας, στη Σαγκάη.

«ΤΑ ΝΕΑ», 22.12.1971, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Επιστρέφοντας στην Ευρώπη βρίσκει τον χρόνο για να αφαιρέση το πέπλο από ορισμένες υποκρισίες —λανσάρει στην Ευρώπη το βιβλίο του Ντ. Λώρενς «Ο εραστής της λαίδης Τσάτερλυ» γράφοντας τον πρόλογο, που είναι ένα μανιφέστο υπέρ της σεξουαλικής απελευθερώσεως— πριν αναλάβη τον αγώνα εναντίον του φασισμού, που στην Ιταλία και στη Γερμανία απλώνει μια σκιά ολοένα και πιο απειλητική. Με τη γροθιά υψωμένη, στη μέση του δρόμου, ο Μαλρώ είναι ένας από τους ιδρυτές της «επιτροπής των αντιφασιστών διανοουμένων». Δεν είναι όμως ο άνθρωπος που αρκείται στα λόγια και στα μανιφέστα: ο αγώνας του πρέπει να μυρίση το μπαρούτι. Για την Ισπανική Δημοκρατία, που αγωνίζεται απελπισμένα εναντίον των φρανκιστών, δημιουργεί μια μικρή παγκόσμια αεροπορία, που θα εξαπολύση μάχες πάνω από τα σύνορα της Ιβηρικής Χερσονήσου.

Από την εμπειρία του σαν αγωνιστής, ο Μαλρώ μετέφερε την «Ελπίδα», μια μυθιστορηματική εποποιία αφιερωμένη στη δόξα της αδελφότητος, της συντροφικότητος και των δημοκρατών αγωνιστών. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος τον βρίσκει πάλι στην πρώτη γραμμή, σαν διοικητή των τεθωρακισμένων.

Μετά την ήττα δεν υποχωρεί. Συλλαμβάνεται αιχμάλωτος, δραπετεύει, γίνεται ο στρατηγός Μπεργέρ (σ.σ. το αντιστασιακό του ψευδώνυμο ήταν στην πραγματικότητα συνταγματάρχης/colonel Berger) και μοιράζεται τη μοίρα των μακί. Την ώρα της αποβάσεως σχηματίζει την ταξιαρχία «Αλσατία – Λωρραίνη» και μετά την απελευθέρωση αγωνίζεται, για μια ακόμα φορά, στα πνιγμένα από τα χιόνια Βόσγια (σ.σ. γαλλική οροσειρά, μεταξύ της πεδιάδας της Αλσατίας και του υψιπέδου της Λωρραίνης), όπου ο θόρυβος των κανονιών δεν καλύπτει «το βέλασμα των προβάτων». Εκεί, κατά τη διάρκεια μιας επιθεωρήσεως, εντελώς τυχαία, συναντά τον στρατηγό Ντε Γκωλ. «Επί τέλους! Γνώρισα έναν άνθρωπο!» αναφωνεί ο αρχηγός της Ελεύθερης Γαλλίας, γοητευμένος απ’ αυτόν που θα χαρακτηρίση στα «Απομνημονεύματά» του «μεγαλοφυά φίλο».

Μετά την περίοδο των αγώνων, να που έρχεται η περίοδος της πολιτικής. Σχεδιάζει το έργο του «Οι πνιγμένοι του Αλτενμπούρ» (σ.σ. το ορθόν είναι «Οι καρυδιές» και όχι «Οι πνιγμένοι»), που δεν τον ικανοποιεί καθόλου, χάνεται μέσα στον «Καιρό της περιφρόνησης» και δεν ξαναβρίσκει τον εαυτό του παρά μόνο όταν συνθέτη το «Φανταστικό Μουσείο». Χρειάστηκε τρία χρόνια για να γράψη το δύσκολο και αφηρημένο αυτό κείμενο, με θέμα τις σχέσεις του ανθρώπου με την τέχνη και την κουλτούρα.

Μέσα του, όμως, δεν έχει πεθάνει ο αγωνιστής. Στον πόλεμο της Αλγερίας, μαζί με τους Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ και Φρανσουά Μωριάκ, καταδικάζει τα βασανιστήρια και απαιτεί περισσότερη δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια. Με την άνοδο στην εξουσία του στρατηγού Ντε Γκωλ, ο Μαλρώ γίνεται πρώτα υπουργός Πληροφοριών και αργότερα υπουργός των Μορφωτικών Υποθέσεων. Ρίχνεται σ’ αυτή την προσπάθεια μ’ έναν ενθουσιασμό που ολοένα ανανεώνεται: επιδεικνύει σ’ όλο τον κόσμο τα αριστουργήματα των γαλλικών μουσείων, πολεμά τις λογοκρισίες, ιδρύει σ’ όλες τις γωνιές της Γαλλίας τους «οίκους μορφώσεως» και τίθεται στην υπηρεσία του ανθρώπου και μιας υποθέσεως που ταιριάζει με την ψυχοσύνθεσή του.

Τα υπουργικά καθήκοντα όμως δεν στέρεψαν το εκπληκτικό ταλέντο του. Το 1967 ο πρώτος τόμος των «Απομνημονευμάτων» είναι ένα ραντεβού με τους Μεγάλους αυτού του κόσμου, με την ιστορία, με τις αναμνήσεις του, αλλά κυρίως με τον εαυτό του.

Ζωντανός ακόμα και ήδη έχει μπη στην Ιστορία. Δεν σταμάτησε να γοητεύη και να ερεθίζη. Το μυστήριό του, οι αντιθέσεις του, η ειλικρίνειά του δεν είναι δυνατό ν’ αφήσουν αδιάφορο κανέναν απ’ αυτούς που πιστεύουν ότι ο Άνθρωπος, όπως είναι και όπως εξελίσσεται, είναι το ουσιώδες στοιχείο αυτού του κόσμου.

*Άρθρο αφιερωμένο στα εβδομήντα χρόνια δράσης, δημιουργίας και προσφοράς του Αντρέ Μαλρώ. Έφερε τον τίτλο «Αντρέ Μαλρώ: 70 χρόνια αντιμέτωπος με το πεπρωμένο» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τετάρτη 22 Δεκεμβρίου 1971.

Ο Αντρέ Μαλρώ (André-Georges Malraux), διάσημος παριζιάνος συγγραφέας, ιστορικός τέχνης και πολιτικός, γεννήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 1901 και απεβίωσε στις 23 Νοεμβρίου 1976.