Αντρέ Μαλρώ: Μια κρυμμένη Ελλάδα υπάρχει μέσα στην καρδιά όλων των ανθρώπων της Δύσης

[…]

Η δόξα του Περικλή —του ανθρώπου που έζησε και του μύθου που περιβάλλει τ’ όνομά του— είναι που στάθηκε συνάμα ο μεγαλύτερος υπηρέτης της πολιτείας, φιλόσοφος και καλλιτέχνης· ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής δεν θα μας άγγιζαν τόσο αν δεν θυμόμασταν ότι υπήρξαν και στρατιώτες. Για τον κόσμο η κυρίαρχη Ελλάδα είναι πάντοτε η ρεμβαστική Αθηνά, ακουμπισμένη επάνω στο δόρυ της. Και ποτέ άλλοτε πριν απ’ αυτήν η τέχνη δεν είχε ενώσει το δόρυ και τον στοχασμό.

Ποτέ δεν θα το πούμε αρκετά, ποτέ δεν θα το διακηρύξουμε όσο πρέπει: ό,τι σημαίνει για μας η τόσο ακαθόριστη λέξη «παιδεία» —το σύνολο της δημιουργίας της τέχνης και του πνεύματος— στην Ελλάδα ανήκει η δόξα ότι καθιέρωσε την παιδεία αυτήν ύπατο όργανο για την διαμόρφωση του ανθρώπου. Ο πρώτος πολιτισμός, πολιτισμός χωρίς ιερατικά κείμενα, κατέστησε την νόηση ταυτόσημη με την ερώτηση. Την ερώτηση απ’ την οποία επρόκειτο να γεννηθούν κατακτήσεις τόσες: του κόσμου, από την σκέψη· της μοίρας, από την τραγωδία· του θείου, από την τέχνη και από τον άνθρωπο. […]

Το κύριο πολιτικό πρόβλημα της εποχής μας είναι να συμβιβάσει την κοινωνική δικαιοσύνη και την ελευθερία· το κύριο πρόβλημα της παιδείας, να καταστήσει προσιτά τα μεγαλύτερα έργα στον μέγιστο αριθμό ανθρώπων. Και ο σύγχρονος πολιτισμός, όπως ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, είναι πολιτισμός που θέτει ερωτήματα· όμως, δεν βρήκε ακόμη τον τύπο του υποδειγματικού ανθρώπου χωρίς τον οποίον κανείς πολιτισμός δεν μορφοποιείται εντελώς. Οι αβέβαιοι κολοσσοί που δεσπόζουν στον κόσμο μας φαίνεται μόλις να υποπτεύονται ότι κύριος σκοπός ενός μεγάλου πολιτισμού δεν είναι μόνο η δύναμη, αλλά και μια καθαρή συνείδηση των απαιτήσεων που έχει από τον άνθρωπο· η αδάμαστη ψυχή της υποταγμένης αθηναϊκής πολιτείας, που βασάνιζε τον Αλέξανδρο στις ασιατικές ερήμους: «Πόσοι μόχθοι, Αθηναίοι, για να γίνω άξιος των επαίνων σας».

Ο σύγχρονος άνθρωπος ανήκει σε όλους όσοι θα προσπαθήσουν μαζί να τον δημιουργήσουν· για το πνεύμα δεν υπάρχουν ελάσσονα έθνη, υπάρχουν μόνο έθνη αδελφωμένα. Το ελληνικό μεγαλείο, καθώς και το γαλλικό, φθάνει στο κατακόρυφο όταν ισχύει για όλους τους ανθρώπους, και μια κρυμμένη Ελλάδα υπάρχει μέσα στην καρδιά όλων των ανθρώπων της Δύσης. Έθνη παλαιά του πνεύματος, δεν πρόκειται να καταφύγουμε στα περασμένα μας, αλλά να επινοήσουμε το μέλλον που το παρελθόν απαιτεί από εμάς.

Στα πρόθυρα της εποχής του ατόμου, ο άνθρωπος έχει άλλη μια φορά ανάγκη να λάβει μορφή από το πνεύμα. Ακέρια η νεολαία της Δύσης πρέπει να θυμάται ότι ο άνθρωπος έταξε τις λόγχες που σταμάτησαν τον Ξέρξη στην υπηρεσία του πνεύματος όταν έλαβε πρώτη φορά μορφή από εκείνο. Στους εκπροσώπους της γαλλικής νεολαίας που με ρώτησαν ποιο ρητό θα μπορούσε να της ταιριάζει απάντησα: «Παιδεία και θάρρος». Μακάρι να γίνει κοινό σε σας και σε μας, αφού σε σας το οφείλω.

[…]

Ο λαός που αγαπά τη ζωή ακόμα κι όταν γίνεται πόνος είναι συνάμα εκείνος που έψελνε στην Αγια-Σοφιά κι αυτός που έφθανε στην έξαρση στους πρόποδες αυτού του λόφου ακούγοντας τον Οιδίποδα, την κραυγή αυτήν που ήταν προορισμένη να διασχίσει τους αιώνες. Ο λαός της ελευθερίας είναι αυτός για τον οποίον η αντίσταση αποτελεί προαιώνια παράδοση, αυτός για τον οποίον η σύγχρονη ιστορία σημαίνει έναν ατέλειωτο πόλεμο ανεξαρτησίας. Ο μόνος λαός που πανηγυρίζει την επέτειο του «Όχι». Αυτό το όχι ήταν το όχι του Μεσολογγίου, το όχι του Σολωμού. Ο κόσμος δεν ξέχασε ότι αυτό το όχι ακούστηκε πρωτύτερα από την Αντιγόνη και από τον Προμηθέα.

*Αποσπάσματα από την ιστορική ομιλία που είχε εκφωνήσει ο Αντρέ Μαλρώ στο λόφο της Πνύκας την Πέμπτη 28 Μαΐου 1959, λίγο πριν από την επίσημη έναρξη του θεάματος «Ήχος και Φως», παρουσία πολλών επισήμων και χιλιάδων προσκεκλημένων.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.5.1959, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τον Μαλρώ, τότε υπουργό της Γαλλικής Δημοκρατίας επί των Μορφωτικών Σχέσεων, είχε προσφωνήσει από ελληνικής πλευράς ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Τσάτσος, τότε υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως.

Με εκτενές, πρωτοσέλιδο άρθρο του στο φύλλο που είχε κυκλοφορήσει την επομένη, Παρασκευή 29 Μαΐου 1959, «Το Βήμα» είχε καλύψει δημοσιογραφικά την εκδήλωση που είχε λάβει χώρα στο λόφο της Πνύκας, με τον εμπνευσμένο λόγο του Μαλρώ —είχε αφιχθεί ειδικά στην Αθήνα για να προλογίσει την πρεμιέρα του θεάματος «Ήχος και Φως»— και τον προηγηθέντα εγκάρδιο χαιρετισμό που είχε απευθύνει προς αυτόν ο Τσάτσος.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.5.1959, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Αντρέ Μαλρώ (André-Georges Malraux), διάσημος παριζιάνος συγγραφέας, ιστορικός τέχνης και πολιτικός, γεννήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 1901 και απεβίωσε στις 23 Νοεμβρίου 1976.