Κουρτίνες, πυρηνικά υποβρύχια και το παλάτι ενός τσάρου: Η μανία του Γουίλιαμ Μόρις «σάρωσε» τον κόσμο

Έχει επικαλύψει τους τοίχους μας και έχει στρώσει χαλιά στα πατώματά μας, έχει ζωντανέψει τις κουρτίνες, τα παλτά και τα φλιτζάνια μας και έχει διεισδύσει ακόμη και στον στόλο των πυρηνικών υποβρυχίων της Βρετανίας. Σχεδόν 130 χρόνια μετά το θάνατό του, ο βικτοριανός σχεδιαστής Γουίλιαμ Μόρις έχει καλύψει τον κόσμο με το σήμα κατατεθέν του, τα φλοράλ μοτίβα, τυλίγοντας τη ζωή μας με καλαίσθητα κομμάτια ιτιάς, μαυροδάφνης και πικροδάφνης, διανθισμένα με θρασείς κοκκινολαίμηδες που τρώνε φράουλες. Δεν υπάρχει διαφυγή.

«Άρχισα να βλέπω τον Μόρις παντού», λέει ο Άντριαν Γκάραρντ , διευθυντής της William Morris Gallery στο ανατολικό Λονδίνο, μιλώντας με τον αέρα κάποιου που προσπαθεί να αποτινάξει έναν διώκτη. «Βρίσκεται σε θήκες τηλεφώνων, ομπρέλες, μπαστούνια – και στο ένα τρίτο περίπου του καταστήματος δώρων του Μουσείου Victoria and Albert. Σκέφτηκα ότι ήρθε η ώρα να ασχοληθούμε με το πώς φτάσαμε ως εδώ – πώς έγινε viral ο Γουίλιαμ Μόρις, ο μεγαλύτερος σχεδιαστής της Βρετανίας».

Morris Mania

Το ερώτημα αυτό βρίσκεται στο επίκεντρο της νέας έκθεσης της γκαλερί, Morris Mania, η οποία οδηγεί τους επισκέπτες σε μια χαριτωμένη περιπλάνηση σε περισσότερα από έναν αιώνα ανθοστολισμού, εξαρτημάτων, μόδας και επίπλων. Πρόκειται για μια συναρπαστική, αν και μερικές φορές αηδιαστική, συλλογή από αντικείμενα και ιστορίες που καταπνίγονται από μοτίβα, μετά από την οποία πιθανότατα θα παρατηρήσετε κι εσείς παντού σχέδια του Μόρις.

Η δημοτικότητά τους ξεκίνησε από τη ζωή του σχεδιαστή. Ένα χρονοδιάγραμμα αναδεικνύει τις βασικές στιγμές που μετέτρεψαν αυτόν τον «ορκισμένο» σοσιαλιστή στον απαράμιλλο «δάσκαλο» του γούστου της μεσαίας και της ανώτερης τάξης. Με το άνοιγμα του πρώτου εκθεσιακού χώρου της Morris & Co στην Oxford Street το 1877 και τις παραγγελίες για την επίπλωση του παλατιού του Αγίου Ιακώβου και του κάστρου Μπαλμόραλ, η φήμη του σύντομα εξαπλώθηκε στην άρχουσα ελίτ.

Ρωσία, 1895

Ο Τσάρος Νικόλαος Β’ της Ρωσίας αντιλήφθηκε τη μόδα της Βρετανίας το 1895. Παρήγγειλε 275 μέτρα υφάσματος Morris και αρκετή ταπετσαρία «Garden Tulip» για να επενδύσει τα διαμερίσματα του Χειμερινού Παλατιού του στην Αγία Πετρούπολη. Δεν είχε καλή κατάληξη. Μια φωτογραφία του 1917 δείχνει ένα από τα δωμάτια λεηλατημένο, μετά την έφοδο των Μπολσεβίκων στο παλάτι. Τα πάντα έχουν καταστραφεί – εκτός από την ταπετσαρία του Morris. Το ρουστίκ όραμά του για τη χαρούμενη παλιά Αγγλία παραμένει πεισματικά στους τοίχους.

Το Λονδίνο της Θάτσερ

Αφού έληξαν τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του το 1966, το «τσουνάμι» της μαζικής αγοράς των εμπορευμάτων Morris εξαπολύθηκε. Η Λόρα Άσλεϊ άνοιξε το πρώτο επώνυμο κατάστημά της στο Λονδίνο το 1968, κατακλύζοντας μια ολόκληρη γενιά σπιτιών με λουλουδάτες κουρτίνες και μαξιλάρια, ενώ κατά τη διάρκεια των χρόνων της Θάτσερ υπήρξε μια άλλη έκρηξη του Μόρις, με τις εκκλήσεις των Συντηρητικών να επιστρέψουν στις «βικτοριανές αξίες». Μαζί με αυτό ήρθε και μια από τις πιο απίθανες χρήσεις υφασμάτων του Μόρις στην έκθεση: το λινό του με ροζ σχέδια χρησιμοποιήθηκε για την ταπετσαρία των καθισμάτων των υποβρυχίων του Βασιλικού Ναυτικού – δίνοντας στους αξιωματικούς μια ωραία υπενθύμιση της άνετης μεσαιωνικής Βρετανίας καθώς ετοιμάζονταν να εξαπολύσουν πυρηνικό πόλεμο, σύμφωνα με τον Guardian. Κατά ειρωνεία της τύχης, ο Μόρις είχε σχεδιάσει το μοτίβο το 1883, την ώρα που γινόταν όλο και πιο επικριτικός απέναντι στις ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες της χώρας του και στη ματαιότητα του πολέμου.

Μοτίβα παντού

Ο σχεδιασμός της έκθεσης, από τον Σαμ Τζέικομπ, με γραφικά από την Europa, είναι μια φανταχτερή απόλαυση, που σε καταπίνει σε ένα ιλιγγιώδες σύμπαν Morris, με φανταχτερό χαλί Morris, δυνατές ταπετσαρίες Morris και φρουτώδεις φωτοσκιάσεις Morris που κρέμονται από το ταβάνι, σε μια συμφωνία grannycore με φούντες. Οι βιτρίνες παρουσιάζουν πολυάριθμα αντικείμενα με μοτίβο Morris, από μικροαντικείμενα των Past Times και κασκόλ μουσειακών καταστημάτων μέχρι πολυτελείς τσάντες Loewe και συνεργασίες με τη Nike και την H&M.

«Τα μοτίβα έχουν ξεφύγει από την αρχική τους μορφή μέχρι τώρα», λέει ο Τζέικομπ, η δουλειά του οποίου εδώ και καιρό απολαμβάνει να εξερευνά τις μιμητικές μεταλλάξεις της λαϊκής κουλτούρας. «Είναι λίγο σαν την ταινία ‘Alien’ – τα μοτίβα μπορούν να προσγειωθούν σε οτιδήποτε και να κατοικήσουν πλήρως στον ξενιστή τους, είτε πρόκειται για μια κούπα είτε για ένα υποβρύχιο».

Μια βιτρίνα, που επικεντρώνεται στην εμπορική σφαίρα, δείχνει πώς τα σχέδιά του έχουν ξεπεράσει τα συνήθη όρια του «υψηλού» και του «χαμηλού» γούστου, αγκαλιάζοντας τόσο την αποκλειστική ραπτική όσο και τη μαζική παραγωγή. Μπορεί ο Μόρις να είναι συνώνυμο του σταθερού παραδοσιακού χαρακτήρα της μεσαίας τάξης, αλλά ακόμη και το Habitat «αγκάλιασε» τη μανία του. Ο κατάλογός του 1971 επιδεικνύει καναπέδες Chesterfield που «σπαρταράνε» με ύφασμα Honeysuckle, ενώ τα σχέδιά τους περιγράφονται περήφανα ως «βασισμένα σε ένα βικτοριανό πρωτότυπο».

Η Ασία και η Temu

Η δημοτικότητα του Μόρις στην Ασία λαμβάνει επίσης μεγάλες διαστάσεις. Η Κίνα είναι πλέον μια από τις μεγαλύτερες αγορές του Μόρις στον κόσμο, από τότε που η περιοδεύουσα έκθεση του V&A το 2023 έσπασε τα ρεκόρ εισπράξεων. Ένα iPad παρουσιάζει την τεράστια γκάμα εμπορευμάτων με μοτίβο Morris που διατίθενται για αγορά από την κινεζική διαδικτυακή αγορά Temu, μεγάλο μέρος των οποίων δημιουργείται πλέον από τεχνητή νοημοσύνη. «Τα αγοράσαμε αυτά για 2,99 λίρες το καθένα», λέει ο Γκάραρντ, δείχνοντας έναν τοίχο με αφίσες εκθέσεων Morris που κατασκευάστηκαν στην Κίνα – για παραστάσεις που δεν έγιναν ποτέ.

Το όραμα του Μόρις

Αυτά τα δημιουργήματα που παράγονται από υπολογιστή, εργοστασιακά, μπορεί να είναι ανάθεμα για τα «αυθεντικά» προϊόντα Morris που εξακολουθούν να παράγονται από ειδικευμένους τεχνίτες, με τις επίπονες χειρωνακτικές διαδικασίες τους να κοσμούν τα πάντα, από ποδήλατα Brompton μέχρι τα αμπαζούρ της Tinker & Tallulah. Αλλά κατά κάποιον τρόπο, το αυτοματοποιημένο μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης ευθυγραμμίζεται με τα όνειρα του ίδιου του Μόρις. Σε ολόκληρη την καριέρα του, βρισκόταν ανάμεσα στην επιθυμία να κάνει τα σχέδιά του προσιτά σε όλους, ενώ παράλληλα ήθελε οι εργάτες του να πληρώνονται καλά και να ζουν χαρούμενες, γεμάτες ζωές. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό απλά δεν ήταν εφικτό χωρίς μια ριζοσπαστική σοσιαλιστική επανάσταση.

Σε ένα ειρωνικό «νεύμα» προς αυτή την κατεύθυνση, ο Γκάραρντ έχει συμπεριλάβει ένα αντίτυπο του «Fully Automated Luxury Communism», του προκλητικού βιβλίου του Άαρον Μπαστάνι του 2018, το οποίο βγαίνει από τις τσέπες μιας κούκλας. Φαντάζεται μια εποχή κατά την οποία «η κοινωνία που βασίζεται στη μισθωτή εργασία θα γίνει τόσο λείψανο όσο και ο φεουδαρχικός αγρότης», ένα όραμα που δεν μοιάζει με αυτό του μυθιστορήματος του Μόρις «News from Nowhere». Σχεδόν φτάσαμε εκεί – αν, βέβαια, μπορείτε να αγνοήσετε τις κατηγορίες για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και καταναγκαστική εργασία που μαστίζουν σε ιστότοπους όπως το Temu.

*Πηγή: The Guardian, Φωτογραφίες: Μοτίβα του Μόρις, Πηγή: Wikipedia