Γεώργιος Καρτάλης: Ο κατ’ εξοχήν σοβαρός πολιτικός της γενιάς του

Αξίζει να μη λησμονούν οι λαοί τα γεγονότα και τα πρόσωπα της πολιτικής Ιστορίας τους. Αποφέρει διδάγματα ή και προβάλλει εμπνευστικά πρότυπα η λειτουργία της Μνημοσύνης στον χώρο της πολιτικής Ιστορίας. Και ειδικά, η επίσημη αναπόληση προσώπων αξίων της εθνικής ευγνωμοσύνης, για τη διάθεση των εξαιρέτων ικανοτήτων και την ανάλυση της βιολογικής τους ικμάδος στον πολιτικό βίο προς εμπέδωση τού «ευ ζην» του λαού, ενέχει και απόδοση φόρου τιμής προς τις αυθεντικά εθνικές αυτές προσωπικότητες.

Η ελληνική πολιτεία ευτύχησε να υπηρετηθεί από έξοχους άνδρες. Ιωάννης Καποδίστριας, Ελευθέριος Βενιζέλος, Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, Χαρίλαος Τρικούπης υπήρξαν άριστοι πολιτικοί. Και παράλληλα προς τους μεγάλους αυτούς πολιτικούς, υπήρξαν και άλλοι αφοσιωμένοι στον λαό και ικανότατοι, και υπηρέτησαν το έθνος εποικοδομητικά.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 27.9.1987, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ενδιάμεσος μεταξύ των μεγάλων και των άλλων εκλεκτών πολιτικών προβάλλει στην Ιστορία ο Γεώργιος Καρτάλης. Έζησε μόλις 49 χρόνια. Στρατεύθηκε στην ελληνική πολιτική από ηλικία 25 χρόνων ως τις τελευταίες ημέρες του. Έσβησε η ζωή του, αναλωμένη στον καλόν αγώνα της πολιτικής, πριν τριάντα χρόνια, στις 27 Σεπτεμβρίου 1957.

Φαινόταν σαν να ήταν πλασμένος για το λειτούργημα της πολιτικής. Η ευρυμάθειά του, η ισχυροτάτη μνήμη του, η πρακτική ευθυκρισία του, η άθραυστη ψυχραιμία του, η ανιδιοτέλεια και η γενναιοφροσύνη του, αλλά και η πολυμέρεια της Παιδείας του με την πολυγλωσσία του και την πολυεπιστημοσύνη του και τη φιλοσοφική διάθεσή του, ήταν χαρίσματα συστατικά έξοχης προσωπικότητας πολιτικού ικανού και τις θύελλες της Ιστορίας να υπομένει ατάραχος και τα πολιτικά προβλήματα να αντιμετωπίζει άνετα με συνδιανόηση των διαφόρων στοιχείων τους. Εξάλλου, το εγκάρδιο ύφος του, η ετοιμόλογη ευπροσηγορία του, ο πρόσχαρος χαρακτήρας του δημιουργούσαν αυθόρμητα φιλικές σχέσεις με τους συνεργάτες και οπαδούς του, ενώ το ηθικο-πνευματικό παράστημά του, εμπνευστικό αμέριστης εμπιστοσύνης, γεννούσε άμεσα προσηλώσεις προς το πρόσωπό του, ώστε να εμφανίζεται σαν κάτι αυτονόητο η προεδρία του σε όποιο σχηματισμό πολιτικό.

Γεννημένος από μητέρα υπερστοργική, πλούσια, υπόδειγμα καλοσύνης και ευγένειας, και από διάσημο πατέρα, πλούσιο επίσης, πολιτευτή με σπάνια τότε Παιδεία, υπουργό σε αντι-βενιζελικές κυβερνήσεις, ορφανός από τον πατέρα του σε ηλικία 15 χρόνων, έζησε ως έφηβος και ως νέος στο εξωτερικό, είτε εξαιτίας της πολιτικής συγκυρίας στην Ελλάδα είτε για λόγους πανεπιστημιακών σπουδών, και δέχθηκε διαδοχικά επηρεασμούς από το πνεύμα της Ευρώπης στη γαλλόφωνη Ελβετία, τη Γερμανία και την Αγγλία. Διατήρησε όμως ακμαίο το ελληνικό φρόνημά του και το συναίσθημα υπερήφανης ανεξαρτησίας προς τους εκπροσώπους των μεγάλων έστω ξένων χωρών.

Εμφανιζόταν, άρα, ο Γεώργιος Καρτάλης προορισμένος για να δράσει πολιτικά, ενταγμένος σε πολιτική παράταξη συντηρητική. Το ηθικό ανάστημά του όμως ήταν πολύ ανώτερο από τις υπαγορεύσεις του κοινωνικού προσδιορισμού. Και υπήρξε η πολιτική δράση του, προπάντων από την εποχή της δικτατορίας Μεταξά και ύστερα, προσανατολισμένη σε κατευθύνσεις πολιτειακά δημοκρατικές, υπεράνω του παλαιού εθνικού διχασμού, αλλά υπεράνω και του νέου εθνικού διχασμού, του απότοκου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Παροπλισμένος, είτε ημιπαροπλισμένος πολιτικά, στην περίοδο της δικτατορίας 1936-1940, επιδόθηκε σε μελέτη σύντονη φιλοσοφικών ή επιστημονικών συγγραμμάτων, μεταξύ άλλων και της Ιστορίας του Θουκυδίδη και της Πολιτείας του Πλάτωνος από το πρωτότυπο. Τότε άρχισε και η φιλία μας. Είχαμε αποφασίσει μάλιστα και να συγγράψουμε από κοινού Επιτομή Συμβολικής Λογικής. Ήρθε όμως ο πόλεμος.

Στη διάρκεια του πολέμου υπηρέτησε ως στρατιώτης στο Πυροβολικό. Στην περίοδο της Κατοχής ήταν ο μόνος τέως βουλευτής και υπουργός που ανέβηκε στο «βουνό» με ανταρτική ομάδα. Εκεί δεν έπαυσε και να εργάζεται, άοκνα και άφοβα, για τον συντονισμό του αγώνα των αντιστασιακών οργανώσεων. Και υπήρξε η συμβολή του αποφασιστική τον Ιούλιο 1943 για τη σύναψη του Συμφώνου των Ανταρτικών Ομάδων της Ελλάδος. Και συνεχίσθηκε ο εθνικά συμφιλιωτικός αγώνας του, και ύστερα από την Απελευθέρωση, τον Νοέμβριο 1944, και στη διάρκεια των αιματηρών συγκρούσεων τον Δεκέμβριο 1944, και ύστερα, στη διάρκεια του εθνικού σπαραγμού από 1946 έως 1949.

Ο Γεώργιος Καρτάλης σε διάλειμμα των εργασιών του Συνεδρίου του Λιβάνου (πηγή: ΑΣΚΙ)

Εξάλλου, έδρασε ο Γεώργιος Καρτάλης εποικοδομητικά πάντοτε και σε δυσχερότατες περιστάσεις, ως υπουργός ήδη στην υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (1944-1945), ως υπουργός επίσης με κρίσιμη αποστολή στην υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη κυβέρνηση (1945-1946), και αργότερα ως υπουργός Οικονομικών είτε Συντονισμού στις από 1950 έως 1952 κυβερνήσεις Νικολάου Πλαστήρα. Ως υπουργός Συντονισμού άσκησε οικονομική πολιτική ανορθωτική της οικονομίας της χώρας, με άτεγκτη συνέπεια, δίχως κανένα υπολογισμό κομματικής σκοπιμότητας, ενώ τήρησε προς τους ξένους «συμβούλους» στάση ανένδοτη εθνικής αξιοπρέπειας.

Εκτός Βουλής, από το 1952 έως το 1956, είτε ως πολιτευτής απλός με ακατάλυτο κύρος είτε ως συναρχηγός με τον αείμνηστο Αλέξανδρο Σβώλο του Δημοκρατικού Κόμματος, δεν έπαυσε να έχει καίρια συμβολή στις μεγάλες πολιτικές αποφάσεις και στην τροπή της πολιτικής ζωής της χώρας. Ύστερα από τις εκλογές του 1956, ως αρχηγός κόμματος, με πολιτικό παράστημα επιβλητικό στη Βουλή, είχε καθιερωθεί ως ο κατ’ εξοχήν σοβαρός πολιτικός της γενιάς του. Πολλοί βουλευτές άλλων κομμάτων ετοιμάζονταν να τον αναγνωρίσουν έμπρακτα ως τον πολιτικό αρχηγό, τον επώνυμο της ελληνικής πολιτικής στα ερχόμενα χρόνια.

Είχε ζήσει όμως πολύ έντονα επί δεκαπέντε χρόνια την τραγωδία της ελληνικής πολιτικής, τα πάθη και τα πένθη του ελληνικού λαού, τις εξάρσεις και τις αγωνίες του. Η έντονη αυτή βίωση έφερε την υπόσκαψη της υγείας του. Οι προειδοποιήσεις για τη φθορά της έρχονταν ολοένα και πιο συχνά. Έμεινε όμως στις επάλξεις του καθήκοντος απτόητος. Και ήρθε η αδυσώπητη ώρα του πρόωρου θανάτου. Η Ελλάς, στις 27 Σεπτεμβρίου 1957, έχασε πολιτικό μεγάλης αξίας. Και μόλις έμεινε το συντελεσμένο έργο του, και ακόμα το παράδειγμά του εμπνευστικό για όσους είχαν γνωρίσει το απαράμιλλο ήθος του.

*Επιφυλλίδα του αειμνήστου ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Ι. Δεσποτόπουλου (1913-2016) για τον Γεώργιο Καρτάλη. Το κείμενο του Δεσποτόπουλου —διαπρεπούς φιλοσόφου και πολιτικού στοχαστή, πανεπιστημιακού δασκάλου και υπουργού Παιδείας— έφερε τον τίτλο «Μνήμη Γεωργίου Καρτάλη» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 27 Σεπτεμβρίου 1987, τριάντα ακριβώς χρόνια μετά το θάνατο του διακεκριμένου πολιτικού.

Ο Κωνσταντίνος Ι. Δεσποτόπουλος

Ο Γεώργιος Καρτάλης, γόνος της επιφανούς και εύπορης βολιώτικης οικογένειας των Καρτάληδων, υπήρξε μια εξέχουσα προσωπικότητα του ελληνικού πολιτικού βίου στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.

Κύρια χαρακτηριστικά του Καρτάλη ήταν η πνευματική καλλιέργεια και οι πολύπλευρες γνώσεις, οι ηγετικές ικανότητες, το συμφιλιωτικό πνεύμα, το πολιτικό ήθος και η εντιμότητα.

Ο γλωσσομαθής Καρτάλης, ένας πολιτικός άνδρας πραγματικά ευρωπαϊκού επιπέδου, συνέβαλε τα μέγιστα στην προσπάθεια ανασυγκρότησης της χώρας μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς κατόρθωσε να βάλει σε τάξη την ελληνική οικονομία. Ήταν εκείνος που με την περιοριστική οικονομική πολιτική που εφάρμοσε προλείανε το έδαφος για την επιτυχημένη υποτίμηση του Μαρκεζίνη.

Ο Καρτάλης υπήρξε ένας κατ’ αρχήν κεντρώος πολιτικός, που είχε όντως την ικανότητα να λαμβάνει γενναίες αποφάσεις. Αυτό φανερώνει, μεταξύ άλλων, το γεγονός ότι, ενώ είχε ξεκινήσει από συντηρητικές (αντιβενιζελικές και φιλομοναρχικές) πολιτικές θέσεις κατά την προπολεμική περίοδο, έφθασε στο σημείο, εις τας δυσμάς του βίου του, να προσεγγίσει την Αριστερά και να ταχθεί υπέρ της συνεργασίας με την ΕΔΑ.

Κατά κοινή παραδοχή, ο Γεώργιος Καρτάλης, ηγετικό στέλεχος της Κεντροαριστεράς των μεταπολεμικών χρόνων, δεν μπόρεσε, συνεπεία του πρόωρου θανάτου του, να διαδραματίσει στον ελληνικό πολιτικό βίο τον κορυφαίο ρόλο για τον οποίον ήταν «προορισμένος» (ακριβώς αυτήν τη λέξη είχε χρησιμοποιήσει ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης σκιαγραφώντας την προσωπικότητα του Καρτάλη).

Ο Καρτάλης απεβίωσε στις 27 Σεπτεμβρίου 1957 στο Λονδίνο, σε ηλικία μόλις 49 ετών.