Πολύτιμο και αναντικατάστατο, το γάλα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της παιδικής
διατροφής. Στην αγορά κυκλοφορούν πολλοί τύποι γάλακτος, που καλύπτουν ξεχωριστές
ανάγκες, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.

Από 0 έως 12 μηνών

H επιλογή
του κατάλληλου γάλακτος είναι πολύ σημαντική για τις μητέρες που αποφασίζουν
να μη θηλάσουν -ή δεν μπορούν, για ιατρικούς λόγους, να θηλάσουν. Τα τεχνητά
βρεφικά γάλατα είναι αγελαδινά και έχουν υποστεί διάφορες τροποποιήσεις, ώστε
να μοιάζουν με το μητρικό γάλα. «Σήμερα τα γάλατα αυτά έχουν εξελιχθεί πάρα
πολύ, συγκριτικά με τα παλαιότερα βρεφικά γάλατα, ώστε πλέον να μην προκαλούν
κανένα απολύτως πρόβλημα στο βρέφος που χρειάζεται να τραφεί αποκλειστικά με
τεχνητή γαλουχία» αναφέρει ο κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος κ. Αναστάσιος
Παπαλαζάρου. «Μερικές από τις πιο σημαντικές τροποποιήσεις είναι η προσθήκη
υδατανθράκων και, κυρίως, λακτόζης, η οποία είναι μεγαλύτερη στο μητρικό γάλα
σε σχέση με το αγελαδινό, αλλά και η ελάττωση της ποσότητας της πρωτεΐνης, ώστε
να πλησιάζει εκείνη του μητρικού γάλακτος. Αυτό γίνεται γιατί το αγελαδινό γάλα
περιέχει τριπλάσια ποσότητα πρωτεΐνης σε σύγκριση με το μητρικό, κάτι που δεν
είναι καλό για το βρέφος, αφού μπορεί να του προκαλέσει πεπτικές διαταραχές.
Αλλά και η προσθήκη βιταμινών, μετάλλων (ασβέστιο, σίδηρος κ.λπ.) και ιχνοστοιχείων
(ιώδιο, ψευδάργυρος κ.λπ.) καθιστά την τεχνητή γαλουχία μια πολύ καλή εναλλακτική
λύση για τα μωρά εκείνα που δεν τρέφονται με μητρικό γάλα». Πρόσφατα, στα βρεφικά
γάλατα προστέθηκαν και νουκλεϊκά οξέα, χημικά μόρια που έχουν βρεθεί στο μητρικό
γάλα και αποδεικνύεται ότι ενισχύουν τη φυσική άμυνα του οργανισμού. Επίσης,
περιέχουν και τα κατάλληλα λιπαρά οξέα, που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη
του βρεφικού εγκεφάλου. Oι πιο βελτιωμένες μορφές αυτού του τύπου γάλακτος έχουν
σύνθεση που προστατεύει τα μωράκια από τα συνηθισμένα προβλήματα που παρουσιάζουν
το στομάχι και τα εντεράκια τους, όπως οι αναγωγές, η δυσπεψία, οι κωλικοί κ.ά.
Ανεξάρτητα από τον τύπο γάλακτος που χρησιμοποιεί η κάθε μητέρα για το μωρό
της, βασικό είναι να ακολουθεί πιστά τις αναλογίες που αναγράφονται στις οδηγίες
παρασκευής του. Αν προσθέτει λιγότερο νερό από όσο πρέπει, το γάλα γίνεται πολύ
πυκνό για τα νεφρά και το γαστρεντερικό σύστημα του βρέφους, και έτσι το μωρό
μπορεί να αρρωστήσει. Αν, πάλι, προσθέτει λιγότερη ποσότητα σκόνης γάλακτος
από την κανονική, τότε το βρέφος δεν θα παίρνει τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται,
με κίνδυνο να υποσιτίζεται. Τα μωρά, επίσης, προτιμούν το γάλα λίγο ζεστό, στη
θερμοκρασία δηλαδή του μητρικού γάλακτος.

Μετά τη βρεφική ηλικία

Το γάλα
αποτελεί άριστη πηγή πρωτεϊνών, βιταμινών, υδατανθράκων, λιπιδίων, σιδήρου και,
κυρίως, ασβεστίου, δηλαδή όλων των συστατικών που είναι απαραίτητα για τη σωστή
ανάπτυξη του παιδιού. Επιπλέον, βοηθά τον οργανισμό να αποθηκεύει πιο εύκολα
το -πολύτιμο για το χτίσιμο ενός γερού σκελετού- ασβέστιο και να απορροφά με
μεγαλύτερη ευκολία όλα τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία από τις τροφές. Δεν είναι
τυχαίο ότι όλοι οι παιδίατροι και διαιτολόγοι συμφωνούν πως κάθε παιδί πρέπει
να καταναλώνει τουλάχιστον μισό λίτρο γάλα την ημέρα μέχρι την ενηλικίωσή του
και να συνεχίζει να πίνει αρκετό σε όλη του τη ζωή. Κατάλληλα για το παιδί από
12 μηνών και πάνω είναι όλα τα είδη γάλακτος που υπάρχουν στο εμπόριο και κυκλοφορούν
με τις ονομασίες «φρέσκο παστεριωμένο», «υψηλής παστερίωσης», καθώς και το κλασικό
εβαπορέ -με την προϋπόθεση ότι η κατανάλωσή τους θα συμπληρώνεται με τροφές
πλούσιες σε σίδηρο και βιταμίνη C (π.χ., χυμοί φρούτων και δημητριακά), συστατικά
που στο αγελαδινό γάλα περιέχονται σε μικρές ποσότητες. Ακόμη, όπως υποστηρίζει
ο κ. Αντώνης Καφάτος, παιδίατρος και καθηγητής Διατροφής και Προληπτικής Ιατρικής,
«Στη διάρκεια του πρώτου έτους και μέχρι να συμπληρώσουν τα δύο τους χρόνια,
τα βρέφη δεν πρέπει να πίνουν γάλα με χαμηλά λιπαρά, κυρίως γιατί το λινολεϊκό
οξύ που περιέχεται στο λίπος του γάλακτος είναι απαραίτητο λιπαρό οξύ για την
ανάπτυξη και τη διάπλαση των ιστών του σώματος, ιδιαίτερα για την ανάπτυξη του
εγκεφάλου. Επίσης, η ανεπαρκής πρόσληψη θερμίδων από το άπαχο γάλα, για να καλύψει
το έλλειμμα σε ενέργεια, μπορεί να οδηγήσει σε κινητοποίηση του λίπους του σώματος,
προκαλώντας, έτσι, υποθρεψία και καθυστέρηση στην ανάπτυξη του βρέφους. Αντίθετα,
μετά τα τέσσερα χρόνια, το παιδί καλό είναι να αρχίζει να πίνει το γάλα του
μερικώς αποβουτυρωμένο, ώστε να συνηθίζει από αυτή την ηλικία σε μια προληπτική
αντιχοληστερινική διατροφή».

Δυσανεξία στο γάλα

Σύμφωνα
με στατιστικά στοιχεία, αρκετά συχνά τα βρέφη, αλλά και τα μεγαλύτερα παιδιά,
παρουσιάζουν αλλεργικές αντιδράσεις στην πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλακτος. Τόσο
οι αλλεργικές αντιδράσεις στο γάλα όσο και η δυσκολία στη χώνεψή του (εξαιτίας
της δυσανεξίας του παιδιού στη λακτόζη) συνήθως εκδηλώνονται στο παιδί με φούσκωμα
ή αέρια στην κοιλιά, πόνους που μοιάζουν με κωλικούς, εμετούς ή ακόμα και εξανθήματα
στο πρόσωπο και στο σώμα. Όπως επισημαίνει ο κ. Παπαλαζάρου, «Σε παρόμοιες περιπτώσεις
και αφού οι γονείς σιγουρευτούν ότι το παιδί είναι αλλεργικό ή αντιμετωπίζει
πρόβλημα δυσανεξίας στο γάλα, τότε το αγελαδινό γάλα μπορεί να αντικατασταθεί
με γάλα σόγιας. Το γάλα αυτό είναι φυτικό, δεν περιέχει λίπος και, σε σύγκριση
με το ζωικό γάλα, είναι φτωχό σε ασβέστιο. Ωστόσο, είναι το καλύτερο υποκατάστατο
για τα παιδιά που εμφανίζουν δυσανεξία και αλλεργικές αντιδράσεις στα ζωικά
γάλατα. Πάντως, το παιδί που δεν ανέχεται λόγω αλλεργίας το αγελαδινό γάλα,
δεν σημαίνει πως θα παραμείνει αλλεργικό σε όλη του τη ζωή. Συνήθως, μεταξύ
δύο και τεσσάρων χρονών αρχίζει να ξεπερνά το πρόβλημα και να γίνεται ανεκτικό
στο ζωικό γάλα».

Είδη γάλακτος

Όλα τα γάλατα, πριν κυκλοφορήσουν στο εμπόριο, βράζονται, παστεριώνονται ή
αποστειρώνονται. Πρόκειται για τρεις βασικές θερμικές επεξεργασίες που είναι
απαραίτητες, αφού, από τη στιγμή που το γάλα συλλέγεται, βρίσκεται εκτεθειμένο
σε ποικίλες συνθήκες, που είναι δυνατόν να το μολύνουν. Επομένως, η θερμική
επεξεργασία του γάλακτος γίνεται για να εξοντώνονται οι διάφοροι μικροοργανισμοί,
ενώ ανάλογα με το βαθμό της έντασής της (απλή ή υψηλή), το γάλα διατηρείται
μεγαλύτερο χρονικό διάστημα εντός ή εκτός ψυγείου. Ωστόσο, όσο πιο υψηλή είναι
η θερμική επεξεργασία, τόσο μεγαλύτερο μέρος της θρεπτικής αξίας χάνεται. Έτσι,
η ποιότητα του τελικού προϊόντος εξαρτάται από τους βαθμούς κατά τους οποίους
ανέβηκε η θερμοκρασία του (στη διάρκεια της επεξεργασίας του) και από το
χρόνο που παρέμεινε σε αυτούς. Στα παστεριωμένα γάλατα ανήκουν τα εξής είδη:

1.Φρέσκο παστεριωμένο γάλα αγελάδας. Γάλα που έχει θερμανθεί
γύρω στους 72-79°C
για 15 περίπου δευτερόλεπτα. Έχει διάρκεια ζωής τρείς έως πέντε ημέρες (πάντα
μέσα στο ψυγείο).
2.Γάλα υψηλής παστερίωσης. Θερμαίνεται σε θερμοκρασία περίπου 127°C
για δύο δευτερόλεπτα (διατηρείται μόνο στο ψυγείο για 30 ημέρες). Τη μέθοδο
της αποστείρωσης, που γίνεται επίσης σε υψηλή θερμική επεξεργασία (γύρω στους
145°C για 5 δευτερόλεπτα),
υφίστανται τα γάλατα που προορίζονται να καταναλωθούν έπειτα από μήνες ή και
χρόνο. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν το φρέσκο παστεριωμένο γάλα και το
γάλα υψηλής παστερίωσης, τα οποία διατηρούν τη μεγαλύτερη θρεπτική αξία, από
πλευράς συστατικών.

Το σωστό βράσιμο

Σήμερα, τουλάχιστον για τις πόλεις, έχει λυθεί, με τη θερμική επεξεργασία,
το πρόβλημα της διατήρησης του γάλακτος σύμφωνα με τους όρους της υγιεινής.
Το γάλα πωλείται εμφιαλωμένο υπό συνθήκες ασηψίας και παστεριωμένο, γι’ αυτό
και δεν χρειάζεται βράσιμο. Αντίθετα, το γάλα που καταναλώνεται στην ύπαιθρο,
κατευθείαν από την αγελάδα ή την κατσίκα, πρέπει οπωσδήποτε να βράζεται. Ενώ
αρχικά ο βρασμός φαίνεται κάτι πολύ απλό, στην πραγματικότητα σχεδόν ποτέ δεν
γίνεται με το σωστό τρόπο. Το γάλα βράζει περίπου σε θερμοκρασία 101 βαθμών
Κελσίου, αλλά αρχίζει να φουσκώνει στους 80 βαθμούς Κελσίου. Επικρατεί όμως
η συνήθεια να κατεβάζουμε το γάλα από τη φωτιά όταν αρχίζει να φουσκώνει, ενώ
θα πρέπει να ελαττώνουμε τη φωτιά και να συνεχίζουμε το βράσιμό του. Με αυτό
τον τρόπο, θα μπορέσουμε να επιτύχουμε τον πραγματικό βρασμό, που θα πρέπει
να παραταθεί για πέντε λεπτά περίπου. Μόνο τότε είναι σίγουρο ότι καταστράφηκαν
τα σπορογόνα μικρόβια και η μικροβιακή χλωρίδα που αλλοιώνει το γάλα, όταν αυτό
δεν έχει παστεριωθεί.

Γνωρίζετε ότι…

• Όλοι οι τύποι του αποβουτυρωμένου γάλακτος έχουν την ίδια ποσότητα ασβεστίου
  με το πλήρες.

• Το γάλα βοηθά στην απορρόφηση και την ανοχή πολλών φαρμάκων.

Κατά την ξήρανση η οποία απαιτείται για να παρασκευαστεί το γάλα-σκόνη, η σύσταση
των πρωτεϊνών μεταβάλλεται.
Όταν το γάλα φτάσει στο στομάχι, το πήγμα που σχηματίζεται είναι χωρισμένο σε
μικρότερα μόρια. Έτσι, γίνεται ευκολότερη η πέψη του απ’ ό,τι στο φρέσκο
γάλα της αγελάδας.
Όταν το γάλα βρίσκεται σε «ηρεμία», τα σφαιρίδια του λίπους του συμπυκνώνονται
και επιπλέουν στην επιφάνεια, σχηματίζοντας το. Αν απομακρυνθεί το καϊμάκι,
προκύπτει το αποβουτυρωμένο γάλα, που περιέχει από 0,5 έως 1% λίπος. Αν η κρέμα
αφαιρεθεί με φυγοκέντρηση, η αποβουτύρωση είναι πλήρης.
Η Ελλάδα έχει σημαντική παραγωγή σε τρία είδη γάλακτος: αγελαδινό, πρόβειο και
κατσικίσιο. Από τα δύο τελευταία, μάλιστα, φτιάχνονται και 25 παραδοσιακά τυριά
προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, όπως η φέτα, το κεφαλοτύρι, η γραβιέρα
κ.ά.

Tα γάλατα ανάπτυξης

Ιδανική
εναλλακτική λύση αντί του κοινού γάλακτος, κυρίως για τα παιδιά ηλικίας πέντε
μηνών έως τριών χρόνων, θεωρούνται τα ονομαζόμενα «γάλατα ανάπτυξης». Πρόκειται
για γάλατα αγελάδας, ιδιαίτερα αγαπητά στα παιδιά, μερικώς αποβουτυρωμένα και
εμπλουτισμένα με λιπαρά οξέα, βιταμίνες, ασβέστιο, σίδηρο και ιχνοστοιχεία.
Αποτελούν έτσι τροφή που εγγυάται τη σταθερή και ισορροπημένη λήψη θρεπτικών
ουσιών, σύμφωνα με τις ανάγκες των παιδιών αυτής της ηλικίας. Επίσης, έχουν
το πλεονέκτημα ότι είναι έτοιμα για κατανάλωση. Σύμφωνα με τους ειδικούς, κάθε
παιδί πρέπει να καταναλώνει τουλάχιστον μισό λίτρο γάλα την ημέρα μέχρι την
ενηλικίωσή του και να συνεχίζει να πίνει αρκετό σε όλη του τη ζωή.

Οι πολύτιμες βιταμίνες του γάλακτος

Το ασβέστιο δεν επαρκεί για το «χτίσιμο» ενός γερού οργανισμού. Oι βιταμίνες
που περιέχονται στο γάλα παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη σωστή ανάπτυξη και
στην υγεία των υπόλοιπων τμημάτων του παιδικού οργανισμού, του δέρματος, των
ματιών και των ιστών που συνθέτουν τα υπόλοιπα όργανα. Ας δούμε ποιες είναι
αυτές και ποιος ο ρόλος τους.
Βιταμίνη Α: Ενισχύει την αύξηση των ιστών και βοηθά στη διαμόρφωσή τους,
ενώ ακόμη διαρκεί η ανάπτυξη του παιδιού. Παράλληλα, προφυλάσσει την υγεία του
δέρματος και των ματιών.
Βιταμίνη C: Ενισχύει την απορρόφηση του ασβεστίου. Βοηθά στο σχηματισμό
του συνδετικού ιστού, γι’ αυτό και παίζει ευεργετικό ρόλο στην επούλωση των
τραυμάτων και στη γρήγορη αποκατάσταση του οργανισμού έπειτα από ατυχήματα.
Έχει επίσης αντιοξειδωτική δράση και ενισχύει την άμυνα του παιδικού οργανισμού.
Έτσι, βοηθά στη διατήρηση της υγείας των παιδιών όσο είναι μικρά, αλλά και καθώς
μεγαλώνουν.
Ριβοφλαβίνη ή βιταμίνη B2: Συμβάλλει σημαντικά στη γρήγορη ανάπτυξη
των παιδιών, ενώ επίσης σπουδαίος είναι ο ρόλος της στη μετατροπή των τροφών
σε ενέργεια. Επιπλέον, βοηθά τον παιδικό οργανισμό να αξιοποιήσει τα πολύτιμα
θρεπτικά συστατικά, όπως είναι οι πρωτεΐνες ή οι υδατάνθρακες.

Πολύτιμες συμβουλές

Η συσκευασία του γάλακτος πρέπει να είναι άθικτη.
Το κουτί με το γάλα (σκόνη) πρέπει να φυλάσσεται σε δροσερό μέρος και να είναι
καλά κλεισμένο, για να μην παίρνει υγρασία.
Το γάλα (σκόνη) πρέπει να παρασκευάζεται λίγη ώρα πριν δοθεί στο βρέφος. Αν
το μωράκι δεν το πιει όλο, το υπόλοιπο πρέπει να πεταχτεί.
Το γάλα υψηλής παστερίωσης διατηρείται 30 ημέρες κλειστό μέσα στο ψυγείο και
τέσσερις ημέρες μετά το άνοιγμα, πάντα μέσα στο ψυγείο.
Στο γάλα εβαπορέ πρέπει να αφαιρείται πάντα η σκόνη από το κουτί, γιατί μπορεί
να προκαλέσει δηλητηρίαση από μικροοργανισμούς.
Bράζετε πάντα το νωπό γάλα, όταν αυτό προέρχεται κατευθείαν από την αγελάδα
ή την κατσίκα, σε θερμοκρασία περίπου 101 βαθμών (τουλάχιστον για πέντε λεπτά,
από τη στιγμή που θα αρχίσει να φουσκώνει).

Tι λένε οι αριθμοί

Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε το MRC (Market Research Center):

• Στο πρωινό γεύμα, γάλα πίνει με ευχαρίστηση το ένα στα δύο παιδιά, ενώ
  τα υπόλοιπα συμβιβάζονται να πιουν τη μισή ποσότητα ή μερικές γουλιές σε συνδυασμό
  με κέικ, μπισκότα κ.ά.

• Σχεδόν το ένα τρίτο των παιδιών βάζουν στο γάλα τους ζάχαρη, ενώ το 40%
  προσθέτουν κακάο ή κάτι άλλο για να αλλάξει η γεύση του.

• Το 57,2% των Ελληνίδων μητέρων επιλέγουν για το πρωινό των παιδιών σχολικής
  και προσχολικής ηλικίας το φρέσκο παστεριωμένο γάλα, το 38,6% εβαπορέ γάλα
  και το υπόλοιπο 4,2% ζαχαρούχο, σοκολατούχο ή γάλα μακράς διαρκείας.

health.in.gr