Τα κίνητρα της δράσης του τρομοκράτη

Για τους περισσότερους ανθρώπους η τρομοκρατική δράση κάθε είδους, συμπεριλαμβανομένης και αυτής της 17 Νοέμβρη, συνδέεται άμεσα με άτομα που δεν έχουν σώας τας φρένας και είναι ψυχολογικά ασταθή. Πράγματι, πολλές φορές οι περιγραφές των τρομοκρατικών ενεργειών από τα ΜΜΕ δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από χολιγουντιανές υπερπαραγωγές και οι τρομοκράτες μοιάζουν με τους αδυσώπητα «κακούς» που συνήθως συναντάμε στις ταινίες του James Bond. Αν πρόκειται για άτομα που δεν έχουν σημαντικό ψυχιατρικό ιστορικό, τότε εύλογα θα αναρωτηθούμε για τα κίνητρα των πράξεών τους.

Οι ειδικοί μάς διαβεβαιώνουν ότι πολύ σπάνια οι τρομοκράτες είναι ψυχικά ασθενείς. Ο Richard Pearlstein, πολιτικός επιστήμονας, δηλώνει ότι όταν δεν κατανοούμε μια πράξη θεωρούμε ότι είναι αποτέλεσμα τρέλας.

Από τις λιγοστές ψυχολογικές έρευνες που έχουν γίνει σε τρομοκράτες που συνελήφθησαν προκύπτει ότι συνήθως δεν είναι συναισθηματικά ασταθείς, μονήρεις και κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα. Αντίθετα, διακρίνονται για τη λογική και τη βαθιά αφοσίωση σε κάποιους στόχους.

Ο Philip Schrodt, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας ειδικός στην τρομοκρατία, τονίζει ότι οι τρομοκράτες είναι πεπεισμένοι ότι αυτό που κάνουν είναι το σωστό και θα κάνουν οτιδήποτε προκειμένου να το πετύχουν. Η τρομοκρατία εμπεριέχει φανατισμό, δηλαδή προσήλωση σε μία ιδέα και εκπλήρωσή της με κάθε τρόπο. Πρόκειται για έναν καταναγκασμό άνευ όρων.

Μια σημαντική μελέτη του ψυχολογικού προφίλ των τρομοκρατών προέρχεται από τον Pearlstein, που δημιούργησε τα ψυχοπολιτικά προφίλ δέκα «διάσημων» τρομοκρατών των δεκαετιών του ’70 και του ’80.

Σύμφωνα με τον Pearlstein, η πολιτική ιδεολογία, οι οικονομικές ή κοινωνικοπολιτισμικές δυσκολίες και, σε μερικές περιπτώσεις, η ψυχολογική αστάθεια ωθούν τους τρομοκράτες στην οργανωμένη βία. Ορισμένοι έχουν ψυχολογικά τραύματα από τα παιδικά τους χρόνια, ένα μαζικό «χτύπημα» στον εαυτό τους που διαστρεβλώνει την έννοια του ποιοι είναι. Είναι άτομα που έχουν απογοητευτεί οικτρά από κάποιον ή κάτι (ή τον ίδιο τους τον εαυτό).

Τέτοιου είδους πλήγματα ή απογοητεύσεις κάνουν τους μελλοντικούς τρομοκράτες να νιώθουν ότι δεν ανήκουν στον κόσμο και τους καθιστούν ευάλωτους στη νοοτροπία της τρομοκρατίας.

Αλλοι σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία της προσωπικότητας του τρομοκράτη είναι το κοινωνικο-πολιτιστικό περιβάλλον από το οποίο προέρχεται και οι επιρροές που δέχεται από αυτό. Πράγματι, από τις αναφορές στις εφημερίδες, διαπιστώνουμε ότι κάτι τέτοιο ισχύει και για τα μέλη της 17 Νοέμβρη, που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, δέχτηκαν συγκεκριμένες επιρροές από το κοινωνικο-πολιτιστικό τους περιβάλλον (π.χ., πολυμελής οικογένεια, βαριά πατρική «κληρονομιά»).

Είναια απαραίτητο να επισημάνουμε ότι ο τρομοκράτης σκέφτεται διαφορετικά από τον κοινό άνθρωπο: δεν θεωρεί τον εαυτό του δολοφόνο, διότι μέσα από μια διαδικασία «απανθρωποποίησης» δεν βλέπει τα θύματά του ως ανθρώπους αλλά ως στόχους.

Αυτή η διαδικασία είναι έως ένα βαθμό φυσιολογική, με την έννοια ότι οι περισσότεροι από εμάς έχουμε πιθανότατα θέσει σε λειτουργία την ίδια ψυχολογική αλχημεία όταν βρισκόμαστε με μεγάλο πλήθος και δεν αντιμετωπίζουμε τους γύρω ως ξεχωριστές οντότητες, αλλά ως ανώνυμο πλήθος. Ωστόσο, αντίθετα από τους τρομοκράτες, διαθέτουμε την ικανότητα της συναισθηματικής κατανόησης, ακόμα και για αγνώστους.

Ένα άλλο στοιχείο της σκέψης και της προσωπικότητας των φονικών αυτών ζηλωτών είναι ότι χρησιμοποιούν μεγάλες δόσεις εκλογίκευσης προκειμένου να καταστήσουν τις πράξεις τους αποδεκτές από τους ίδιους.

Κάτι τέτοιο, σύμφωνα με τις αρχές της κοινωνικής ψυχολογίας, εντείνεται ιδιαίτερα μέσα στην ομάδα, όπου κανένας δεν φέρει ευθύνη μεμονωμένα, αλλά η ευθύνη διαχέεται στο σύνολο και κανείς δεν αισθάνεται ένοχος. Μια τέτοια ψυχολογική διαδικασία παρατηρείται και στους εγχώριους τρομοκράτες και γι’ αυτό «έσπασαν» και ομολόγησαν τόσο εύκολα, όταν έχασαν τη στήριξη που τους προσέφερε το ομαδικό πλαίσιο ψυχολογικής υποστήριξης.

Η 17 Νοέμβρη εκμεταλλεύτηκε ενδεχομένως τα στοιχεία της ευάλωτης προσωπικότητας των μελών της, ιδιαίτερα των κατώτερων στελεχών. Υπήρχε επομένως πρόσφορο έδαφος για να ασπαστούν την τρομοκρατία και να προσχωρήσουν στην οργάνωση.

Από την άλλη, διακρίνουμε μια συναισθηματική αστάθεια, αφού υπήρξαν μέλη που δήλωσαν ότι έκλαψαν και ταράχτηκαν έπειτα από κάποια ειδεχθή πράξη. Με βάση τα γεγονότα, όπως τα παρουσίασαν τα ΜΜΕ, παρατηρούνται νευρικότητα, ένταση και καχυποψία μέσα στην ομάδα.

Από ό,τι φαίνεται, το γενικότερο ψυχολογικό κλίμα της οργάνωσης ήταν τέτοιο που, εκτός από τους κωδικούς που χρησιμοποιούνταν για λόγους ασφαλείας, τα ανώτερα στελέχη δεν εμφανίζονταν στα κατώτερα.

Το στοιχείο του φόβου είναι επίσης βασικό στην εικόνα της 17 Νοέμβρη. Υπήρξε μάλλον μαζική αντίδραση φόβου, όσον αφορά στην κατάρρευση της οργάνωσης, και άρχισαν οι μαζικές συλλήψεις. Έτσι, υποκινούμενα από φόβο, τα μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης είτε αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους είτε προσπάθησαν να συνεργαστούν ώστε στη συνέχεια να κριθούν με επιείκια. Οι εμπλεκόμενοι δεν είναι εκπαιδευμένοι επαγγελματίες τρομοκράτες αλλά ερασιτέχνες, οι οποίοι προσπαθούν να σώσουν τον εαυτό τους, αδιαφορώντας για την οργάνωση.

Γενικότερα, η οργάνωση, όπως και οι περισσότερες τρομοκρατικές οργανώσεις, σύμφωνα με τις έρευνες, χαρακτηρίζεται από μια ανάγκη εκδήλωσης υπεροχής και ανωτερότητας. Αυτή η ανάγκη αποτελεί βασικό ψυχολογικό κίνητρο δράσης για τη 17 Νοέμβρη, που αναλαμβάνει τις ευθύνες της, και, ενυπόγραφα, διευκρινίζει και «διαφημίζει» τη δράση της.

Τέλος, μολονότι τα μέλη της 17 Νοέμβρη αποτελούν «παραφωνία» σε σχέση με τα στερεότυπα που ισχύουν για τους τρομοκράτες, στην πραγματικότητα, οι ειδικοί της τρομοκρατίας μάς διαβεβαιώνουν ότι αυτό ακριβώς, αντίθετα από την κοινή πεποίθηση, είναι το προφίλ τους.

health.in.gr