Ιθάκη : Ήταν όντως η έδρα του βασιλείου του Οδυσσέα;

Πατρίδα του ομηρικού ήρωα Οδυσσέα, θρύλος, ιστορία και σημείο αναφοράς πνευματικών ανθρώπων, η φιλόξενη και ρομαντική Ιθάκη βρίσκεται από χθες στο επίκεντρο της δημοσιότητας, μετά την επίσκεψη του πρωθυπουργού στο νησί του Ιονίου και τις δηλώσεις του περί εξόδου της χώρας από τα μνημόνια, που προκάλεσαν ποικίλα σχόλια και παντοειδείς αντιδράσεις.

Στο παρόν άρθρο δε θα προσεγγίσουμε την Ιθάκη από πολιτικής και οικονομικής απόψεως, ακολουθώντας το ρου της επικαιρότητας, αλλά από τη σκοπιά της ιστορίας και της αρχαιολογίας, εξετάζοντας το εάν η ομηρική Ιθάκη ταυτίζεται όντως με το νησί που φέρει στις μέρες μας την ονομασία αυτήν.

Η τοπική παράδοση συνδέει τοποθεσίες και τοπωνύμια της σύγχρονης Ιθάκης με τον Οδυσσέα και τη μακρόχρονη περιπέτειά του.

Στον όρμο Δεξιά (Δεξά), σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, τοποθετείται το ομηρικό λιμάνι Φόρκυς, όπου άφησαν οι Φαίακες τον ταλαιπωρημένο Οδυσσέα.

Στο σπήλαιο των Νυμφών έκρυψε τα δώρα των Φαιάκων ο Oδυσσέας επιστρέφοντας από την Tροία.

Στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού, στην περιοχή του Μαραθιά, βρίσκεται το σπήλαιο του Εύμαιου, χοιροβοσκού και πιστού υπηρέτη του Οδυσσέα, που φιλοξένησε τον ήρωα όταν αυτός επέστρεψε στην Ιθάκη και τον βοήθησε να φονεύσει τους μνηστήρες της συζύγου του, Πηνελόπης.

Παρά ταύτα, τα μέχρι τούδε γνωστά αρχαιολογικά ευρήματα δεν επιτρέπουν την ασφαλή αναγνώριση της σημερινής Ιθάκης ως της ομηρικής.

Η ανεπαρκής μυκηναϊκή παρουσία στο νησί, σύμφωνα τουλάχιστον με τα ανασκαφικά δεδομένα, αποτελεί το βασικότερο επιχείρημα όσων επιστημόνων αμφισβητούν την ταύτιση της ομηρικής Ιθάκης με τη σύγχρονη Ιθάκη.

Τα παλαιότερα ανασκαφικά ευρήματα στο νησί, που έχουν εντοπιστεί κυρίως στο βόρειο τμήμα του, ανάγονται στους Πρωτοελλαδικούς Χρόνους, ενώ περιορισμένα μεσοελλαδικά και υστεροελλαδικά (μυκηναϊκά) ευρήματα έχουν έρθει στο φως στην ίδια περιοχή, καθώς και στον Πισαετό (Πίσω Αετό), στο κεντρικό τμήμα της Ιθάκης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σε λόφο της περιοχής του Πισαετού βρισκόταν η ελληνιστική ακρόπολη των Αλαλκομενών, πρωτεύουσας του νησιού κατά τους Ιστορικούς Χρόνους.

Στην ίδια περιοχή έχουν εντοπιστεί κατάλοιπα ιερού του Απόλλωνα, που ιδρύθηκε κατά πάσαν πιθανότητα από τους Κορινθίους και λειτούργησε από τους Πρωτογεωμετρικούς έως και τους Πρώιμους Κλασικούς Χρόνους.

Στους Ελληνιστικούς Χρόνους ανάγεται η οχυρή εγκατάσταση στη θέση «Άγιος Αθανάσιος – Σχολή Oμήρου», στην περιοχή Πλατρειθιά – Σταυρού, ενώ στη Ρωμαϊκή Περίοδο ιδρύθηκε κατά τα φαινόμενα το Βαθύ, που αναδείχθηκε σε σημαντικό κέντρο όλου του νησιού ως ενδιάμεσος σταθμός στη θαλάσσια επικοινωνία Ελλάδας και Ιταλίας.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα του νησιού, μυκηναϊκά και άλλα, εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βαθέος και στην Αρχαιολογική Συλλογή Σταυρού.