Αν είχα πάει με γάντια πυγμαχίας, μπορεί και να μου είχαν χρησιμεύσει. Είχα ακούσει ότι η Ντόρις Λέσινγκ ήταν απότομη και επιθετική στις συνεντεύξεις της, αλλά δεν έδωσα σημασία. Όταν όμως κάθησα απέναντί της στον ίδιο καναπέ, στο καθιστικό του σπιτιού της, διαπίστωσα με τι σκληρό καρύδι είχα να κάνω. Αφοπλίζει τον συνομιλητή της με εκφράσεις «μα πώς μπορείς να είσαι τόσο αφελής;» ή «μα ξεχνάς την ιστορία» ή «πόσο φαίνεται ότι δεν διάβασες». Και το μυστικό είναι να μην τα χάσεις από τον πρώτο γύρο. Αλλά να μείνεις στο ρινγκ. Τότε σε εκτιμά. Μη θίξεις όμως ορισμένα θέματα, όπως το γιατί έγινε κομμουνίστρια, ή τα δύο παιδιά που άφησε πίσω της στη Νότια Ροδεσία όταν ήρθε στο Λονδίνο, ή τον σουφισμό… Τότε εκνευρίζεται.

«Για μέρες δεν έχω κάνει δουλειά και είμαι σ’ αναμμένα κάρβουνα», μου εμπιστεύεται. Κάποτε είχε πει ότι μέρα χωρίς γράψιμο είναι μέρα χαμένη. Της το υπενθυμίζω. «Μισοαστειεύομαι, ελπίζω να το καταλαβαίνετε. Όταν είχα πει αυτό, ήθελα να τονίσω τη νευρωτική φύση της δουλειάς μας», εξηγεί χωρίς περιστροφές. Ε, τώρα είναι η εποχή για wool-gathering, της λέω, δανειζόμενη την έκφραση που χρησιμοποιεί η ίδια στον δεύτερο τόμο της αυτοβιογραφίας της Walking in the Shade, για να υποδηλώσει το μάζεμα εμπειριών. Συμφωνεί και χαμογελά.


«ΤΑ ΝΕΑ», 19-20.6.2004, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κάποτε ήταν κούκλα. Κι αυτή η ομορφιά δεν έχει χαθεί τελείως. Πλατύ, ανοιχτό πρόσωπο με έντονα ζυγωματικά. Χωρίστρα στη μέση μ’ έναν κότσο από πίσω. Το εμπριμέ πουκάμισό της, κουμπωμένο μέχρι τον λαιμό, την κάνει να μοιάζει του κατηχητικού. Αγαπημένη γιαγιά που θα ξετρέλαινε τα εγγόνια με τις ιστορίες της. The Grandmothers, το τελευταίο της βιβλίο, είναι μια συλλογή από 4 νουβέλες. Περίεργες ιστορίες που θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε μυθιστορήματα — αν ήθελε ή αν είχε χώρο. Η ιστορία με τον ομώνυμο τίτλο αφηγείται τη ζωή δύο φιλενάδων που ανέπτυξαν ερωτικές σχέσεις η καθεμιά με το γιο της άλλης. Οι γιοι παντρεύτηκαν. Έκαναν παιδιά. Κι αυτές, γιαγιάδες πια, νταντεύουν τα εγγόνια τους κι αναλύουν τα περίπλοκα κι αλλόκοτα συναισθήματά τους.

— Μα από πού πηγάζουν οι ιδέες για τα μυθιστορήματά σας;

— Όλοι μας διηγούμαστε ιστορίες. Όταν κουτσομπολεύουμε για άλλους λέμε ιστορίες. Κι αυτές τις ιστορίες μού τις διηγήθηκαν άλλοι. Και κάθησα και τις έγραψα. Κι αν καμιά φορά γράφω απ’ τη φαντασία μου, είναι επειδή μ’ αρέσει να «εξερευνώ» το τι έγινε στο παρελθόν ή τι θα γίνει στο μέλλον.

«Ο χώρος της φαντασίας απελευθερώνει το μυαλό», λέει κοφτά, με μια έκφραση που υποδηλώνει «αυτό θα έπρεπε να το ξέρεις κι εσύ».


«ΤΑ ΝΕΑ», 19-20.6.2004, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Της Λέσινγκ τής αρέσει να βασανίζει στο μυαλό της μια ιδέα για καιρό. Κι όταν πάρει σχήμα και μορφή, τότε μόνο αρχίζει να γράφει. «Πρέπει να ξέρω πώς εξελίσσεται μια ιστορία, ποιο είναι το τέλος. Για να καθήσω να γράψω πρέπει να έχω τη δομή του μυθιστορήματος μέσα μου. Σπανιότατα εμφανίζονται καινούργιοι χαρακτήρες, έτσι απρόσμενα, στην αφήγηση». […]

— Αλήθεια, ποιος είναι ο ρόλος του μυθιστορήματος στη ζωή μας;

— Ένας απ’ τους τόσους ρόλους είναι να φωτίσει πτυχές της ζωής που δεν είχαμε σκεφθεί πριν.

— Έχει, για παράδειγμα, τη δύναμη ένα μυθιστόρημα να επηρεάσει ανθρώπους και καταστάσεις;

— Ναι. Σε κάποιο βαθμό. Θυμάμαι σ’ ένα βιβλίο μου είχα βάλει την ηρωίδα, Martha Quest, να στέκεται πρωί-πρωί στο κατώφλι της πόρτας και να αγναντεύει τους μαύρους φυλακισμένους που περνούσαν απ’ τον δρόμο με τις χειροπέδες. Τους είχαν συλλάβει το προηγούμενο βράδυ γιατί δεν είχαν πάσο. Και σκεφτόταν. Ο Τολστόι έγραψε γι’ αυτό το θέμα. Ο Ντοστογιέφσκι. Κι άλλοι συγγραφείς. Τίποτε δεν έχει αλλάξει. Οπότε κάποιος μπορεί να συμπεράνει πως το μυθιστόρημα δεν έχει ισχύ. Αλλά κάποιος άλλος μπορεί να αντιτείνει πως τα γραπτά του Σολζενίτσιν συνέβαλαν στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.


«ΤΑ ΝΕΑ», 19-20.6.2004, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το 1962 η Grande Dame της λογοτεχνίας τάραξε τα νερά μ’ ένα τολμηρό μυθιστόρημα. Το The Golden Notebook θεωρήθηκε η βίβλος των φεμινιστριών. Αλλά μετά τα χάλασε με τις φεμινίστριες. Τελικά, είναι φεμινίστρια;

«Και βέβαια», απαντά απότομα και κατηγορηματικά, «ξέρεις καμιά γυναίκα που να μην είναι; Το πρόβλημα είναι με τις ιδεολόγους φεμινίστριες. Τις δογματικές. Που πιστεύουν ότι αν είσαι φεμινίστρια θα πρέπει και να συμφωνείς μαζί τους. Εμένα μ’ ενδιαφέρει η βελτίωση των συνθηκών εργασίας για τις γυναίκες, η αλλαγή νόμων, η εξίσωση μισθών γυναικών και ανδρών που κάνουν την ίδια δουλειά, παιδικοί σταθμοί της προκοπής. Δεν μ’ ενδιαφέρει ο φεμινισμός του ’50 που είναι κατά των ανδρών και που αν δε σε βρίσκει σύμφωνο σε θεωρεί κι εχθρό. Και το ίδιο συμβαίνει σ’ οποιαδήποτε οργάνωση, κόμμα ή ομάδα κι αν ανήκει κανείς. Αν δεν πας με τα νερά τους, γίνεσαι εχθρός».

Μα πώς μπορεί να λέει κάτι τέτοιο η Λέσινγκ; Σ’ όλη της τη ζωή ήταν μέλος αυτού ή εκείνου του γκρουπ. Από τους κομμουνιστές στη Ροδεσία και τους Κουακέρους στο Κέιπ Τάουν μέχρι τους κομμουνιστές στο Λονδίνο και τον σουφισμό. Μέσα απ’ αυτά τα γκρουπ γνώρισε τους συζύγους της, τους ερωμένους της, τους φίλους της, τους συνεργάτες της στη δουλειά, έκανε τα ταξίδια της.


— Πώς μπορείτε να λέτε κάτι τέτοιο;

— Οι οργανώσεις και τα γκρουπ είναι επικίνδυνα. Τα απεχθάνομαι. Και παρόλο που έχει γίνει τόση έρευνα για την ψυχολογία των γκρουπ, κανένας δεν σε προειδοποιεί για τα σχίσματα, τις αντιπαλότητες, τους ανταγωνισμούς, την ασυμφωνία χαρακτήρων. Είναι τόσο πρωτόγονα. Άσε δε την πλύση εγκεφάλου και τον προσηλυτισμό.

— Ναι, αλλά ήσασταν τόσα χρόνια, για παράδειγμα, μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος.

— Σας είπα: όλοι ήμασταν κομμουνιστές τότε.

— Κι αν όλοι ήταν δεξιοί ή φασίστες, θα γινόσασταν και εσείς;

— Quite possible.


— Μα οι αρχές σας;

— Ποιες αρχές; Νομίζω ότι είστε πολύ αφελής, αγαπητή μου, αν μου επιτρέπετε την έκφραση. Οι άνθρωποι φτιάχνονται από το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν.

— Μπορεί η φύση σας να μη σας επέτρεπε να γίνετε Τόρι.

— Κοιτάξτε (τώρα έχει βγει έξω απ’ τα ρούχα της), υποστήριξα τον κομμουνισμό για τόσα χρόνια, που ήταν το ίδιο σκληρός και βίαιος.

— Ναι, αλλά αυτό δεν το ξέρατε.

— Όχι, βέβαια.

Η Λέσινγκ από νέα, τότε που μεγάλωνε στη Ροδεσία, ήταν αριστερή. Ο πατέρας της, που θεωρούσε τρομερή αδικία το ότι μια χούφτα λευκοί καταπίεζαν τους μαύρους, κάθε βράδυ άκουγε το BBC. Και μάλωνε με τη μητέρα της, που ήταν Τόρι, για τα πολιτικά. Και η Λέσινγκ άκουγε. Όταν η συγγραφέας ήρθε στο Λονδίνο, το 1949, έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Και παρέμεινε σ’ αυτό μέχρι το 1956.

— Μα πώς γίνατε κομμουνίστρια;

— Ξεχνάς κάτι, τη γενιά μου. Όλοι, αυτοί τέλος πάντων που ήμασταν κάτι, ήμασταν κομμουνιστές. Στη Νότια Ροδεσία υπήρχαν πολλοί πρόσφυγες που μιλούσαν για πολιτικά συνέχεια. Όποιον και να συναντούσες ήταν ή είχε υπάρξει κομμουνιστής. Κι όταν ήρθα στο Λονδίνο της φτώχειας και της μιζέριας, η ίδια σκηνή. Επίσης, ξεχνάς και τον Ισπανικό Εμφύλιο, που σημάδεψε τη δεκαετία του ’30 — πριν ακόμα αποκτήσω πολιτική συνείδηση. Άλλοι είχαν λάβει μέρος σ’ αυτόν και πολλοί είχαν επηρεαστεί από τα συμβάντα στην Ισπανία. Εθνική ντροπή κυρίευε τους Άγγλους. Γιατί η Βρετανία και η Γαλλία, ακολουθώντας την πολιτική τής μη επέμβασης στην Ισπανία, άφησαν τον Χίτλερ να κάνει ό,τι ήθελε, με αποτέλεσμα να νικήσουν οι φασίστες. Όλοι, μα όλοι οι διανοούμενοι, σιχαίνομαι αυτή τη λέξη, αλλά όλοι οι καλλιτέχνες, μουσικοί, συγγραφείς, εκδότες, όλοι ήταν κομμουνιστές. Όλοι — εκτός αν ζούσες σαν τη θεία μου στο Μπράιτον. Σε άλλο πλανήτη.

*Δισέλιδο άρθρο αφιερωμένο στην Ντόρα Λέσινγκ, που έφερε τον τίτλο «Η φαντασία απελευθερώνει το μυαλό» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» το Σαββατοκύριακο 19-20 Ιουνίου 2004. Συντάκτρια του άρθρου ήταν η δημοσιογράφος και συγγραφέας Μαίρη Σιάνη – Davies, στην οποία είχε παραχωρήσει την ανωτέρω συνέντευξη η νομπελίστρια λογοτέχνιδα.


Η Μαίρη Σιάνη – Davies

Η βρετανίδα συγγραφέας Ντόρις Λέσινγκ (Doris Lessing), που τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2007, γεννήθηκε στην πόλη Κερμανσάχ της Περσίας (νυν Ιράν) στις 22 Οκτωβρίου 1919.

Η μυθιστοριογράφος, διηγηματογράφος και δοκιμιογράφος Λέσινγκ μεγάλωσε στη Νότια Ροδεσία (νυν Ζιμπάμπουε) και εγκαταστάθηκε στην Αγγλία το 1949.


Το πρώτο μυθιστόρημά της, «Η χλόη που τραγουδά», εκδόθηκε το 1950. Η Λέσινγκ έγινε παγκοσμίως γνωστή τη δεκαετία του ’60 χάρη στο αυτοβιογραφικό «Χρυσό σημειωματάριο» (1962), που θεωρήθηκε το ευαγγέλιο τών απανταχού φεμινιστριών.

Στα σημαντικότερα συγγραφικά έργα της συγκαταλέγονται η μυθιστορηματική πενταλογία «Τα παιδιά της βίας», τα μυθιστορήματα «Ο καλός τρομοκράτης», «Σικάστα» και «Αναμνήσεις ενός επιζώντος», καθώς και η συλλογή διηγημάτων «Πέντε».


Η Ντόρις Λέσινγκ, μια κατεξοχήν ταξιδεύτρα, κυριολεκτικώς και μεταφορικώς, απεβίωσε στο Λονδίνο στις 17 Νοεμβρίου 2013.

Ειδήσεις Σήμερα: