Για τις λέξεις που αιωρούνται μέσα στο χρόνο, πολύτιμες σαν διαμάντια, κάνει λόγο στο τελευταίο άρθρο μας ο Μανόλης Σαββίδης. Και ξεχωρίζει από ολόκληρο το έργο του Σεφέρη δυο στίχους από το «Θερινό Ηλιοστάσι Θ’», κομμάτι ανεκτίμητο από τη συλλογή του νομπελίστα ποιητή υπό τον τίτλο Τρία Κρυφά Ποιήματα: «Μιλούσες για πράγματα που δεν τα ’βλεπαν κι αυτοί γελούσαν».

Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης, τον οποίον επίσης μνημονεύει ο Μανόλης Σαββίδης στο εν λόγω κείμενό του, έγραφε κάποτε («Το Βήμα», Κυριακή 11 Απριλίου 2004) για τα Τρία Κρυφά Ποιήματα και το «Θερινό Ηλιοστάσι» του Σεφέρη:


[…] Τρία τα μέρη της σύνθεσης (σ.σ. «Πάνω σε μια χειμωνιάτικη ακτίνα», «Επί σκηνής», «Θερινό ηλιοστάσι»), δύο φορές επτά (σ.σ. στα δύο πρώτα μέρη) και μία δεκατέσσερα (σ.σ. στο «Θερινό ηλιοστάσι») τα συμβαλλόμενα ποιήματα. Τρεις και οι εποχές τους: χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι — δίχως φθινόπωρο. Στο τρίτο μέρος: ένα το βράδυ, παραμονή της μακρύτερης μέρας· ένα το μεσημέρι, καρφωμένο από τον μεγαλύτερο ήλιο.

Τα «Τρία Κρυφά Ποιήματα», τελευταία συλλογή, μετά το νόμπελ και πριν από τον θάνατο του ποιητή, σφραγισμένη διαθήκη ζωής και ποίησης, όταν δημοσιεύτηκαν τον Δεκέμβριο του 1966, προκάλεσαν αναγνωστική και κριτική αμηχανία, μισόλογα και μίζερη σιωπή. Και ο λόγος: η οριακή τους οικονομία, ο αποφασισμένος τους ασκητισμός, η απογύμνωσή τους από κάθε στολίδι, ώστε να φαίνεται πού δένει το κρέας με το κόκαλο, πώς τρίβεται το ένα κόκαλο με το άλλο, αν υποφέρεται ο πόνος της τριβής τους. Βαθιά σχισμή, που την άνοιξε μεγάλος σεισμός, για να αναστηθεί ένα λουλούδι, το εκατόφυλλο ρόδο.


Ο Γιώργος Σεφέρης

Επιμένω στην αριθμητική. Από τις τέσσερις πράξεις απόμεινε μόνο η αφαίρεση, για να σωθεί εδώ το ποίημα από τα περίσσια λόγια. Πρόσφορη πράξη, για να φτάσει το ποίημα στο σημείο μηδέν, ώστε να το υποδεχτεί το άσπρο χαρτί. Έτσι μόνον χωνεύονται τα πολλά σε ένα, αποστάζουν οι αισθήσεις, σμίγουν οι τρόποι της μιλιάς, προτού σταλάξει ο λόγος στην απόλυτη σιωπή.

Επιμένω στο τελευταίο ποίημα της σύνθεσης (σ.σ. «Θερινό Ηλιοστάσι ΙΔ’»), στη σφραγίδα, όπως είπα, της διαθήκης. Όπου το ποιητικό σώμα είναι ολόκληρο έμπυρο. Η φωτιά σε όλες τις δυνατές τροπές της: λάμψη, πυρά, στάχτη, ήλιος. Η πύρινη αυτή έξαρση ορίζει το τέλος μιας ζωής. Τα σήματά της: ώριμος χρόνος, ώριμος κόσμος, ώριμο ποίημα. Το «Θερινό ηλιοστάσι» αναγγέλλει τη σημαδιακή μέρα ανάλωσης των πάντων, που δεν είναι όμως τιμωρία, αλλά αβάστακτη ανάγκη, ένα είδος λύτρωσης. Λιώνει το μολύβι, λιώνει το δέρμα, λιώνουν τα χείλη. Όλα γυρεύουν να καούν, απογυμνώνοντας τον εύσαρκο καρπό τους, ώστε να βρουν ξανά τον σπόρο τους.

Ο καθαρτήριος κύκλος της φωτιάς, ο οποίος παραπέμπει διακριτικά στον Ηράκλειτο αλλά και στον Δάντη, ανοίγει με τη φλόγα και κλείνει με τη στάχτη, που θα γίνει σπέρμα. Φωτιά – στάχτη – σπέρμα είναι η δίκαιη πράξη κληροδοσίας εκείνου που ετοιμάζεται να αναχωρήσει· η ακριβή κληρονομιά εκείνου που για πρώτη φορά θα ανοίξει τα μάτια του στον κόσμο. Ο ώριμος ποιητής και τα άγουρα παιδιά, τα περασμένα και τα επερχόμενα. Σ’ αυτή την έσχατη ώρα της ωριμότητας δεν χωρούν ατομικά παζάρια: τα σωστά και τα λάθη της ζωής, τα ξοδεμένα και τα αξόδευτα της ποίησης, όλα πρέπει τώρα να γίνουν στάχτη.


Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης

Το ποίημα ωστόσο, που ορίζει αυτόν τον δίκαιο κύκλο της ζωής, δεν γυρίζει τον τροχό του αμέσως. Στην κρίσιμη στιγμή ο τροχός ακινητοποιείται, ώστε να προλάβει να καρφωθεί ο ήλιος στην καρδιά ενός εκατόφυλλου ρόδου, που κάποτε ήταν το ρόδο της ερωτικής μοίρας. Από εδώ προκύπτει η ένταση του ποιήματος, που το τεντώνει σαν τόξο. Η σαΐτα όπου να ’ναι θα φύγει, αλλά πρώτα εναρμονίζεται με τη χορδή.

Στο μεταξύ, ο ποιητής, για πάντα πια κρυμμένος, μας θυμάται ακόμη. Έχοντας γράψει το χνάρι του κάτω κόσμου στον πάνω κόσμο, και αντίστροφα. Έχοντας ζωγραφίσει μετρημένους αριθμούς και μετρημένες λέξεις, για να μπορούν να φιλιώσουν μεταξύ τους, με σύμμετρο το ανάστημά τους, μέσα στη σπηλιά της ποίησης, ανάμεσα στις δάφνες των ζωντανών και στα ασφοδίλια των νεκρών, φύλλο με φύλλο, σταλαγμίτες με σταλαχτίτες. […]


Ιδού και το «Θερινό Ηλιοστάσι ΙΔ’»:

Τώρα,
με το λιωμένο μολύβι του κλήδονα
το λαμπύρισμα του καλοκαιρινού πελάγου,
η γύμνια ολόκληρης της ζωής·
και το πέρασμα και το σταμάτημα και το πλάγιασμα και το τίναγμα
τα χείλια το χαϊδεμένο δέρας,
όλα γυρεύουν να καούν.

Όπως το πεύκο καταμεσήμερα
κυριεμένο απ’ το ρετσίνι
βιάζεται να γεννήσει φλόγα
και δε βαστά πια την παιδωμή—

φώναξε τα παιδιά να μαζέψουν τη στάχτη
και να τη σπείρουν.
Ό,τι πέρασε πέρασε σωστά.

Κι εκείνα ακόμη που δεν πέρασαν
πρέπει να καούν
τούτο το μεσημέρι που καρφώθηκε ο ήλιος
στην καρδιά του εκατόφυλλου ρόδου.

Ειδήσεις Σήμερα: