Η πρόσφατη προσπάθεια αναπαράστασης του διάσημου πίνακα Nighthawks του Έντουαρντ Χόπερ σε ένα τρισδιάστατο, διαδραστικό περιβάλλον μέσω τεχνητής νοημοσύνης, αναζωπύρωσε τη συζήτηση γύρω από τον ρόλο της AI στην τέχνη. Από τον Ρέμπραντ και τον Βερμέερ μέχρι τον Χόπερ, η εισβολή της τεχνητής νοημοσύνης σε εμβληματικά έργα ανοίγει ένα μέτωπο που αγγίζει την ίδια την ουσία της δημιουργίας: τι σημαίνει αυθεντικότητα στην τέχνη και πού βρίσκεται η «ψυχή» της, όταν η εικόνα δεν γεννιέται πια από το χέρι του καλλιτέχνη αλλά από τον αλγόριθμο;

Όταν η AI αλλάζει την πρόθεση του καλλιτέχνη

Ο Χόπερ ζωγράφισε τους Nighthawks το 1942, συλλαμβάνοντας με ακρίβεια την αποξένωση και τη μοναξιά ενός νυχτερινού ντάινερ. Η μελαγχολία, το παιχνίδι του φωτός και η σιωπή των μορφών ήταν η ουσία του έργου. Στην πραγματικότητα, το κάδρο δεν είναι απλώς μια σκηνή της αστικής Αμερικής· είναι μια συμπύκνωση της υπαρξιακής ανησυχίας της εποχής, ένας καθρέφτης της μοναξιάς που μπορεί να φωλιάζει ακόμη και μέσα στην πιο συνηθισμένη στιγμή.

Η μετατροπή του πίνακα σε τρισδιάστατο «χώρο», όπου ο θεατής μπορεί να περιηγηθεί, διαρρηγνύει αυτή τη λεπτή ισορροπία. Αντί για σιωπή, επιβάλλεται ο θόρυβος της τεχνολογίας· αντί για το σκοτάδι που δίνει βάθος, έρχεται η ψηφιακή φωταγώγηση. Κριτικοί προειδοποιούν ότι η AI δεν αποδίδει φόρο τιμής αλλά αλλοιώνει το πρωτότυπο, μετατρέποντας την ατμόσφαιρα σε εντυπωσιακό εφέ. Εκεί όπου ο Hopper ήθελε τον θεατή παρατηρητή, αποστασιοποιημένο αλλά συναισθηματικά φορτισμένο, η μηχανή τον μετατρέπει σε «τουρίστα» ενός ψηφιακού αξιοθέατου.

Το αποτέλεσμα μπορεί να μοιάζει καινοτόμο, αλλά στην πραγματικότητα αφαιρεί το πιο ουσιαστικό στοιχείο του έργου: το αίσθημα εγκλωβισμού. Ο πίνακας λειτουργεί ακριβώς επειδή οι φιγούρες είναι δεμένες στο κάδρο, ακίνητες, καθηλωμένες στο φως του ντάινερ, χωρίς καμία έξοδο διαφυγής. Η τρισδιάστατη προσομοίωση προσφέρει μια «πόρτα εξόδου» που ο Χόπερ δεν θέλησε ποτέ να δώσει. Το αίνιγμα του έργου χάνεται, και μαζί του η υπόγεια ένταση που το κατέστησε αριστούργημα.

Ανάμεσα στην ιεροσυλία και στη διάσωση

Η συζήτηση για την AI στην τέχνη δεν είναι μόνο αισθητική αλλά και ηθική. Πότε μια αναδημιουργία είναι δημιουργική πράξη και πότε γίνεται ιεροσυλία; Η περίπτωση της ψηφιακής ανασύστασης του χαμένου πίνακα του Βελάσκεθ Expulsion of the Moriscos δείχνει ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο διάσωσης. Με βάση περιγραφές, σκίτσα και ιστορικές πηγές, καλλιτέχνες και τεχνολόγοι κατόρθωσαν να προσφέρουν μια πιθανή εικόνα του έργου.

Αντίστοιχα, η πρόσφατη χρήση AI για την «αποκατάσταση» του The Night Watch του Ρέμπραντ – ενός έργου που είχε περικοπεί τον 18ο αιώνα – άνοιξε εκ νέου τη συζήτηση: πρόκειται για πολύτιμη συνεισφορά στην κατανόηση της καλλιτεχνικής πρόθεσης ή για τεχνολογική αυθαιρεσία που θολώνει τη γραμμή ανάμεσα στο πρωτότυπο και στο αντίγραφό του;

Η τεχνητή νοημοσύνη ως συνεργάτης

Ο Αμερικανός καλλιτέχνης Ντέιβιντ Σαλ προχώρησε ένα βήμα παραπέρα: έστειλε την AI «σε σχολείο τέχνης». Σύμφωνα με τον Guardian, εκπαίδευσε ένα μοντέλο με έργα του, αλλά και με εικόνες από καλλιτέχνες όπως ο Γουόρχολ και ο Χόπερ, ώστε η μηχανή να μάθει να «μιμείται» το στυλ του.

Το αποτέλεσμα ήταν η σειρά New Pastorals, παραλλαγές των δικών του έργων από το 1999–2000. Ο Σαλ υποστηρίζει ότι η AI δεν αντικαθιστά την προσωπική του δουλειά, αλλά λειτουργεί ως εργαλείο που τον ωθεί να ξαναδεί τη δημιουργικότητά του από νέα σκοπιά. «Είναι σαν ένας βοηθός που σου προσφέρει ιδέες – το τελικό έργο όμως παραμένει δικό σου», σημειώνει.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Lehmann Maupin – Art Gallery (@lehmannmaupin)

Η δημιουργική «ενίσχυση» της ΑΙ

Η φωτογράφος Ντάλια Ντρέζερ υιοθετεί πιο αισιόδοξη στάση. Σε πρόσφατη έκθεσή της, επέτρεψε στο κοινό να δημιουργήσει εικόνες στο δικό της στυλ μέσω AI, ακόμη και να συνομιλήσει με ένα «κλωνοποιημένο» avatar της.

Όπως αναφέρει σε πρόσφατη συνέντευξή της στο Time, Για εκείνη, η AI είναι ένας «υπερτροφοδότης» της φαντασίας, που ανοίγει νέους δρόμους χωρίς να καταργεί την ανθρώπινη συμβολή. Παρότι παραδέχεται ότι η μηχανή παράγει συχνά απρόβλεπτα αποτελέσματα, θεωρεί ότι αυτό ακριβώς είναι που μπορεί να εμπλουτίσει τη δημιουργική διαδικασία.

Voir cette publication sur Instagram

Une publication partagée par Keith Spurlock Photographer Miami (@keithspurlock.photography)

Η ψυχή της τέχνης

Η πιο αμφιλεγόμενη διάσταση αφορά την έννοια της «ψυχής». Πολλοί επικριτές θεωρούν ότι η AI δεν μπορεί να δημιουργήσει πραγματική τέχνη, γιατί της λείπει η πρόθεση, το βίωμα και το συναίσθημα.

Η μηχανή παράγει συνδυασμούς δεδομένων – δεν έχει εμπειρίες να εκφράσει. Ωστόσο, κάποιοι θεωρητικοί, όπως ο Κρεγκ Μπόιμαν, απορρίπτουν την έννοια της «ψυχής» ως κριτήριο, υποστηρίζοντας ότι είναι ασαφής και μάλλον περιττή. Το ζήτημα, λένε, δεν είναι αν η τεχνολογία AI έχει ψυχή, αλλά αν το αποτέλεσμα συγκινεί τον θεατή.

Η στάση του κοινού και οι μελέτες

Έρευνες δείχνουν ότι οι θεατές αναγνωρίζουν τα έργα που παράγει η AI ως «έργα τέχνης», αλλά διστάζουν να αποδώσουν τον τίτλο του «καλλιτέχνη» στη μηχανή.

Η απουσία πρόθεσης ή προσωπικού βιώματος φαίνεται να είναι καθοριστική για το πώς αντιλαμβανόμαστε την τέχνη.

Ο κλάδος της «Υπολογιστικής Δημιουργικότητας» (Computational Creativity) επιχειρεί να γεφυρώσει αυτό το χάσμα, μελετώντας πώς οι αλγόριθμοι μπορούν να προσεγγίσουν τη διαδικασία της ανθρώπινης έμπνευσης – άλλοτε ως αυτόνομοι δημιουργοί και άλλοτε ως υποστηρικτικά εργαλεία.

Το μέλλον

Η τεχνητή νοημοσύνη, είτε το θέλουμε είτε όχι, βρίσκεται ήδη στον πυρήνα της καλλιτεχνικής παραγωγής. Μπορεί να διασώσει έργα που χάθηκαν, να δημιουργήσει νέες διαδραστικές εμπειρίες και να εμπλουτίσει τη φαντασία καλλιτεχνών και κοινού. Ταυτόχρονα όμως εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την αυθεντικότητα, την ιδιοκτησία και την ηθική της δημιουργίας.

Όπως φαίνεται από τις περιπτώσεις Σαλ και Ντρέζερ, η τεχνολογία AI δεν χρειάζεται να θεωρείται ως εχθρός. Μπορεί να αποτελέσει έναν ισχυρό συνεργάτη – αρκεί να αναγνωρίζουμε τα όριά της και να μην ξεχνάμε ότι η τέχνη, πριν απ’ όλα, είναι μια βαθιά ανθρώπινη πράξη.

Ειδήσεις Σήμερα: